IV NIEDZIELA ADWENTU - ROK A

Dzięki uprzejmości Oficyny Wydawniczej „Vocatio” i Księgarni św. Wojciecha (www.mojeksiazki.pl), które wyraziły zgodę na publikację fragmentów wydawanych przez nie pozycji, przedstawiamy czytelnikom cykl: „Zrozumieć Słowo”. Będziemy starali się ukazywać w nim fragmenty Pisma Świętego przewidziane w Liturgii w kontekście historycznym, kulturowym i teologicznym.
Mamy nadzieję, że pomoże to czytelnikom w pełniejszym przeżywaniu spotkania z Chrystusem podczas Eucharystii oraz w coraz lepszym odczytywaniu skierowanego do nas Słowa Bożego i wprowadzaniu go w życie. Zapraszamy do lektury i refleksji.

IV NIEDZIELA ADWENTU – ROK A

Czytania mszalne

PIERWSZE CZYTANIE
Panna pocznie i porodzi Syna

Czytanie z Księgi proroka Izajasza

Pan przemówił do Achaza tymi słowami: ”Proś dla siebie o znak od Pana, Boga twego, czy to głęboko w Szeolu, czy to wysoko w górze”. Lecz Achaz odpowiedział: ”Nie będę prosił i nie będę wystawiał Pana na próbę”. Wtedy rzekł Izajasz: ”Słuchajcie więc, domu Dawidowy: Czyż mało wam naprzykrzać się ludziom, iż naprzykrzacie się także mojemu Bogu? Dlatego Pan sam da wam znak: Oto Panna pocznie i porodzi Syna, i nazwie Go imieniem Emmanuel”.
Iz 7,10-14

Ponowne spotkanie z Achazem, kontekst historyczny pozostaje ten sam. Być może w sytuacji niezdecydowania króla - kiedy co innego sugeruje mu prorok, a co innego doradcy - Izajasz postanawia wykorzystać okazję i dać mu znak.

11. ”znak”: Hebr. 'ôt nie musi oznaczać czegoś cudownego (por. np. 37,30), tutaj jednak Achaz ma prosić o potwierdzenie obietnic)'proroka.

12. Odmowa Achaza wskazuje prawdopodobnie, że w jego umyśle zapadła już decyzja.

14. Znak, który ma zostać dany, nie ma już przekonywać Achaza, ale ma w przyszłości być potwierdzeniem prawdziwości tego, co mówił prorok.

”Panna”: hā'almâ nie oznacza dziewicy (bětûlâ). Najczęściej uważa się, że chodzi o żonę Achaza; obiecane dziecię zagwarantuje przyszłość dynastii (w w. 13 znów pojawia się określenie „dom Dawida"; por. w. 2) i dlatego można mu nadać imię Emmanuel („Bóg jest z nami").

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

7,11. Znak od Pana. W Starym Testamencie odnajdujemy kilka przypadków znaku otrzymanego od Bóstwa. Najbardziej zbliżone przykłady znaleźć można w 1 Sm 2,34 oraz 2 Krl 19,29. W wymienionych fragmentach znak łączy się z początkiem spełnienia się proroctwa. Znaki udzielane przez bogów w szerszym kontekście Bliskiego Wschodu były zwykle związane z omenami. Za omenami kryła się wiara, że wszystkie sfery współzależą od siebie. Omeny były powiązane z wydarzeniami historycznymi w takim samym stopniu, w jakim objawy są związane z chorobą. Wydarzenia historyczne traktowano zatem jako korespondujące z omenami zjawiska zachodzące w świecie naturalnym. Na przykład bogowie umieszczali swoje znaki na niebiosach lub wypisywali je w nerkach/wątrobie zwierząt ofiarnych. Znaki owe nie tylko ogłaszały nadchodzące wydarzenia, lecz uważane były za ich element.

7,11. Głębokości i wysokości. Również starożytne teksty babilońskie mówią o zasięgu występowania znaków (omenów) na niebie i ziemi. Po prostu magowie usiłowali wykorzystać wszystkie możliwe źródła informacji, by ustalić, co jest zamiarem bogów.

7,14. Imiona jako zwiastun. Starożytni wierzyli, że imiona ludzi mają związek z ich charakterem i przeznaczeniem. W Egipcie imiona tronowe faraonów (zwykle każdy władca nosił ich pięć) odzwierciedlały ich ambicje, nadzieje i marzenia. Niemowlętom nadawano czasami imię odzwierciedlające sytuację panującą w chwili ich narodzin (Rdz 29-30; 1 Sm 4,21).

Komentarz Historyczno-Kulturowy do Biblii Hebrajskiej, John H. Walton,
Victor H. Matthews, Mark W. Chavalas, Oficyna Wydawnicza "Vocatio", Warszawa 2005 :.

PSALM RESPONSORYJNY

Refren: Przybądź, o Panie, Tyś jest Królem chwały.

Do Pana należy ziemia i wszystko, co ją napełnia,
świat i jego mieszkańcy.
Albowiem On go na morzach osadził
i utwierdził ponad rzekami.
Refren.
Kto wstąpi na górę Pana,
kto stanie w Jego świętym miejscu?
Człowiek rąk nieskalanych i czystego serca,
który nie skłonił swej duszy ku marnościom
Refren.
On otrzyma błogosławieństwo od Pana
i zapłatę od Boga, swego Zbawcy.
Oto pokolenie tych, którzy Go szukają,
którzy szukają oblicza Boga Jakuba.
Refren.

Ps 24,1-2,3-4,5-6

Hymn pochwalny na cześć Jahwe jako zwycięskiego Stwórcy, zawierający liturgię wejścia.

Struktura:
ww. 1-2 (Jahwe Stwórca)
ww. 3-6 (liturgia wejścia)
ww. 7-10 (powrót zwycięskiego Jahwe do miejsca zamieszkania).

1-2. Osadzenie ziemi na „morzu i rzekach" nawiązuje do mitu o stworzeniu, który opisuje zwycięstwo Boga nad bezładnymi siłami chaosu („Morze"/„Rzeka" w mitologii kananejskiej).

7-10. Opisem paralelnym do wejścia czcicieli do świątyni jest opis wejścia Jahwe, powracającego po zwycięstwie do miejsca zamieszkania. Podobnie jak w ww. 3-4, część ta zawiera pytania i odpowiedzi.

7. ”Bramy, podnieście swe szczyty”: Jeden z mitów kananejskich opisuje bogów z głowami skłonionymi przed siłami chaosu. Gdy bóg stwórca wraca po bitwie, zebrani bogowie słyszą jego triumfalny okrzyk („Podnieście głowy!") i ogłaszają go królem. W tej zdemitologizowanej wersji bogów zastąpiły bramy Jerozolimy.

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

24,1-2. Ziemia osadzona na morzach. W babilońskim obrazie kosmosu ziemia spoczywa na fundamencie nazywanym apsu. Ten przedwieczny wodny obszar znajdował się we władaniu bardzo ważnego bóstwa Enki/Ea. Z punktu widzenia geografii fizycznej symbolizuje on toń wody pojawiającą się, na przykład, na mokradłach i źródłach, związaną również ze słodką wodą kosmicznych mórz i rzek. W Enuma Elisz Marduk nazywany jest Agilima, co wskazuje na niego jako bóstwo, które zbudowało ziemię nad wodami i ustanowiło wyższe regiony.

24,4. Skłanianie duszy ku bożkom/marnościom. Wyrażenie hebrajskie oznacza "pielęgnowanie apetytu" na coś. Słowo przetłumaczone jako "dusza" odnosi się tutaj, fizjologicznie, do gardła, stąd znaczenie wskazujące na apetyt lub pragnienie. W pewnej liczbie kontekstów to samo wyrażenie ma za przedmiot pragnienie Boga (Ps 25,1; 86,4; 143,8). Termin użyty na oznaczenie bożka jest spokrewniony z marnością lub próżnością. Inni pisarze, wspominając bożków, posługują się określeniem "nie-bogowie" (np. Jr 5,6; [BT: "nie są bogami"]).

Komentarz Historyczno-Kulturowy do Biblii Hebrajskiej, John H. Walton,
Victor H. Matthews, Mark W. Chavalas, Oficyna Wydawnicza "Vocatio", Warszawa 2005 :.

DRUGIE CZYTANIE
Chrystus jest potomkiem Dawida i Synem Bożym

Czytanie z Listu świętego Pawła Apostoła do Rzymian

Paweł, sługa Chrystusa Jezusa, z powołania apostoł, przeznaczony do głoszenia Ewangelii Bożej, którą Bóg przedtem zapowiedział przez swoich proroków w Pismach świętych. Jest to Ewangelia o Jego Synu, pochodzącym według ciała z rodu Dawida, a ustanowionym według Ducha Świętości przez powstanie z martwych pełnym mocy Synem Bożym, o Jezusie Chrystusie, Panu naszym. Przez Niego otrzymaliśmy łaskę i urząd apostolski, aby ku chwale Jego imienia pozyskiwać wszystkich pogan dla posłuszeństwa wierze. Wśród nich jesteście i wy powołani przez Jezusa Chrystusa. Do wszystkich przez Boga umiłowanych, powołanych świętych, którzy mieszkają w Rzymie: łaska wam i pokój od Boga, Ojca naszego, i Pana Jezusa Chrystusa.
Rz 1,1-7

Wstęp (1,1-15). Formuła wstępna - Pawłowe pozdrowienie skierowane do Rzymian - jest najbardziej uroczystym praescriptio w jego listach. Nadawcą listu jest sam Paweł. Ponieważ pisze do Kościoła, który nie zna go osobiście, Apostoł pragnie najpierw przedstawić siebie i swoje nauczanie. Pierwsze zdanie formuły otwierającej (1,1-7a) zostało rozwinięte w taki sposób, by obejmowało potrójny opis apostoła - odnaleźć tu można echa prymitywnej chrześcijańskiej kerygmy oraz motywy, które zostaną rozwinięte w dalszej części listu (Ewangelia, odwołanie się do ST, przychylność Boża, wybranie, wiara, zmartwychwstały Chrystus).

Adres i pozdrowienie (1,1-7).

Zgodnie z obowiązującym zwyczajem, listy rozpoczynały się od podania imienia nadawcy, wyliczenia jego tytułów (jeśli było to konieczne), następnie wskazania adresata i wstępnego pozdrowienia. Na przykład: „Paweł... do Kościoła w... pozdrawiam". Listy, których celem było przekonanie adresata, oraz mowy często zaczynały się od wykazania wiarygodności autora lub mówcy, co Grecy określali mianem ethos. Taki wstęp nie miał dowieść słuszności stanowiska mówcy, lecz spowodować, by słuchacze z szacunkiem przyjęli jego słowa.

1. „Sługa (dosł. niewolnik) Chrystusa". Niewolnik człowieka wpływowego miał wyższy status, władzę i wolność niż zwyczajny wolny obywatel. Niewolnicy cesarza byli jednymi z najbardziej wpływowych osób w całym cesarstwie, o czym chrześcijanie mieszkający w Rzymie z pewnością wiedzieli. W Starym Testamencie wszyscy prorocy począwszy od Mojżesza byli ogólnie nazywani „sługami" lub „niewolnikami" Boga.
Paweł, który był kiedyś przedstawicielem lub posłańcem (apostołem), który miał listy uwierzytelniające od arcykapłana (Dz 9,2), teraz stał się reprezentantem Boga. Idea „powołania" lub „oddzielenia" nawiązuje do terminologii starotestamentowej odnoszącej się do Izraela i, co jest tutaj ważniejsze, do jego proroków.

”sługa Chrystusa Jezusa”: Pierwszy opis osoby Pawła. Słowo doulos charakteryzuje Apostoła nie tylko ogólnie jako chrześcijanina, „niewolnika Chrystusa" (1 Kor 7,22), lecz również bardziej konkretnie, jako głosiciela Ewangelii pełniącego służbę na rzecz chrześcijańskiej wspólnoty (por. Ga 1,10; Flp 1,1; 2,22). Użycie przezeń słowa doulos odzwierciedla zwyczaj niektórych starotestamentowych postaci, które określały siebie jako „sługę" Jahwe (Ps 27,9; 31,17; 89,51), a także stosowania tego określenia do wielkich mężów, którzy służyli Jahwe w historii zbawienia (Mojżesz, 2 Krl 18,12; Jozue, Sdz 2,8; Abrahama, Ps 105,42). Paweł jako „niewolnik Chrystusa" należy do tej samej linii ludzi Bożych,

”z powołania apostoł”: Drugi element opisu podkreśla boskie pochodzenie jego misji. Wydarzenie, które miało miejsce w pobliżu Damaszku, można uznać za jego powołanie na urząd apostolski. W Ga 1,15 Paweł traktuje swoje „powołanie" jako kontynuację Bożego powołania do służby proroków ST (Jeremiasz, Sługa Jahwe). Na temat słowa „apostoł" zob. komentarz do Ga 1,1.

”przeznaczony do głoszenia Ewangelii Bożej”: Trzeci element opisu Apostoła. Ga 1,15 wyjaśnia, że Paweł był przeznaczony do tej roli jeszcze przed narodzeniem. Imiesłów „przeznaczony" może stanowić nawiązanie do aram. słowa pěrîš, „oddzielony", tworzącego rdzeń słowa „faryzeusz". Paweł może dawać w ten sposób do zrozumienia, że jego faryzejska przeszłość stanowiła zaplanowane przez Boga przygotowanie do urzędu apostolskiego. A przynajmniej, że już przed narodzeniem Paweł został wyznaczony przez Boga do odegrania takiej właśnie roli w historii zbawienia. Zwiastowane przesłanie jest „Ewangelią Bożą", ponieważ jej ostatecznym źródłem jest Bóg Ojciec (15,16; 2 Kor 11,7).

2-3. Słowa, które Paweł tutaj wypowiada, silnie przemawiały do żydowskich czytelników. Zwrot „przez swoich proroków" nawiązuje do doktryny żydowskiej dotyczącej natchnienia Starego Testamentu i jego najwyższego autorytetu. Słowa „według ciała" oznaczają, że Jezus był w sensie fizycznym potomkiem Dawida.

2. ”którą Bóg przedtem zapowiedział”: Od samego początku Paweł podkreśla, że „Ewangelia" zbawienia jest częścią Bożego odwiecznego planu, w którym ST odegrał ważną rolę. Paweł nie jest zwolennikiem nauki Marcjona, lecz utrzymuje, że nowa ekonomia zbawienia wypływa z tego samego źródła, co stara,

”przez swoich proroków”: Nie chodzi jedynie o trzech proroków większych i dwunastu mniejszych ze ST, lecz o wszystkie postacie ST, którym wczesny Kościół przypisywał stwierdzenia na temat osoby Chrystusa.

3. ”o Jego Synu”: Ewangelia Boża i obietnice dane przez Boga w ST odnoszą się do osoby Jezusa, który pozostaje w wyjątkowej relacji z Bogiem jako „Jego Syn" (por. 8,3.32; Ga 4,4). Paweł nie podejmuje tutaj ontycznego zagadnienia związanego z osobą Chrystusa - zamierza jedynie podkreślić dwie rzeczy dotyczące Zmartwychwstałego: synowską więź łączącą go z Bogiem oraz, pośrednio, jego preegzystencję. W tym miejscu Paweł wprowadza elementy prymitywnej chrześcijańskiej kerygmy.

”pochodzącym według ciała z rodu Dawida”: Pierwsza Pawłowa afirmacja dotyczy faktu, że Jezus wywodzi się z rodu Dawida, według naturalnego, fizycznego pochodzenia (por. Rz 4,1; 9,5); jako spadkobierca Dawida Jezus był potomkiem posiadającym prawo do św. namaszczenia. Zwrot kata sarka, „według ciała", stanowi przeciwieństwo kata pneuma hagiōsynēs, „według Ducha Świętości", stanowiącego podstawę drugiej Pawłowej afirmacji; od tego momentu obraz zmartwychwstałego Chrystusa nabierze ostrości.

4. „Duch świętości" to tradycyjne żydowskie określenie Ducha Świętego, Ducha Bożego. W jednej z modlitw tradycyjnie odmawianych w 'synagodze przyszłe zmartwychwstanie umarłych stanowi najwyższy wyraz mocy Bożej. W świecie starożytnym zwrot „Syn Boży" mógł być różnie rozumiany, poganom mieszkającym w Rzymie Jezus mógł jawić się jako rywal cezara. W Starym Testamencie słowo to było stosowane w odniesieniu do królewskiej linii Dawida, ostatecznie więc do obiecanego króla (zob. Rz 1,3; por. 2 Sm 7,14; Ps 2,7; 89,27). Paweł ukazuje tutaj zmartwychwstanie Jezusa jako ukoronowanie Go przez Ducha na Mesjasza, a także jako zapowiedź przyszłego zmartwychwstania i królestwa Bożego.

”ustanowionym (...) pełnym mocy Synem Bożym”: Interpretację tego zwrotu komplikują trzy problemy: (1) Co oznacza użyta w aoryście horisthentos? (2) Co modyfikuje wyrażenie en dynamei? (3) Jakie jest znaczenie określenia „Syn Boży"? Ad (1) Z całą pewnością odrzucić można przypuszczenie, że horisthentos oznacza „przeznaczonym" (Wulgata, św. Augustyn, Pelagiusz), bowiem horizein, „wyznaczać granice, definiować", to nie to samo, co proorizein, „predeterminować". Chryzostom i inni greccy pisarze sądzili, że imiesłów ten znaczy „zamanifestowanym, ukazanym". Znaczenie to, chociaż możliwe do przyjęcia, było jednak nader często rozumiane przez pryzmat późniejszych dyskusji dotyczących natury Chrystusa. Współcześni naukowcy zwykle preferują znaczenie „wyznaczonym, zainstalowanym, ustanowionym" (zob. Dz 10,42; 17,31) [albo jeszcze „utwierdzonym"; zob. M. Wojciechowski, Jezus jako święty (Warszawa, 1996) 141-155]. Ad(2) Zwrot en dynamei rozumiano jako przysłówkową modyfikację imiesłowu „oznajmionym z mocą" (Goodspeed, Sanday-Headlam) lub „przez dzieło pełne mocy" (NEB); jednak interpretacji takiej sprzeciwia się miejsce tego zwrotu w zdaniu. Paweł przeciwstawia faktowi, że Jezus był Synem wywodzącym się od Dawida (zgodnie z porządkiem naturalnym), fakt, że został ustanowiony „pełnym mocy Synem Bożym" według Ducha (przez powstanie z martwych). Ad (3) Mówiąc „pełnym mocy Synem Bożym", Paweł nie ma na myśli wzajemnych relacji Trójcy Świętej, pomiędzy Ojcem i Synem (jak w późniejszej myśli teologicznej), lecz wyjątkowy związek Chrystusa z Bogiem w procesie zbawczym. Zdaniem Pawła, zmartwychwstanie spowodowało ważne rozróżnienie, chociaż nie uczyniło ono Chrystusa Synem Bożym (por. 2 Kor 4,4; 8,9; Flp 2,6). Przed zmartwychwstaniem Jezus był synem pochodzącym z linii Dawida; teraz jest „pełnym mocy Synem Bożym" (na temat braku rodzajnika przed en dynamei zob. BDF 272). Wczesny Kościół traktował zmartwychwstanie jako to wydarzenie w życiu Jezusa, które spowodowało, że stał się on „Panem" i „Mesjaszem" (Dz 2,36), i w tym znaczeniu stosował do niego słowa Ps 2,7 („Tyś Synem moim, Ja Ciebie dziś zrodziłem"). Zdaniem Pawła, w czasie zmartwychwstania Chrystus otrzymał moc ożywiającą (Flp 3,10) i stał się „duchem ożywiającym" (1 Kor 15,45).

”według Ducha Świętości”: Wyrażenie to nie występuje nigdzie indziej w pismach Pawłowych i stanowi część prymitywnej formuły użytej tutaj. Słowa te mogą oznaczać „Ducha Świętego", co byłoby dosłownym przekładem rûah haqqōděs (Iz 63,11) - wyrażenia pojawiającego się w Qumran (1QS 4,21; 9,3) i ujawniającego znaczenie nadawane w Palestynie. Niektórzy komentatorzy patrystyczni i współcześni rozumieli je w znaczeniu aktywności, jaką wyzwolił Duch Święty dzięki zmartwychwstałemu Chrystusowi. Jednakże wyraźnie paralelny charakter tego zwrotu w stosunku do kata sarka dowodzi, że Paweł uważał ją za coś przynależnego do samego Chrystusa. Nie chodzi zatem po prostu o jego boską naturę (R. Cornley, J. Bonsiryen), lecz raczej o transcendentne, dynamiczne źródło świętości jego uwielbionego stanu, dzięki któremu ożywia on ludzi (por. 1 Kor 15,45).

”przez powstanie z martwych”: Przyimek ex oznacza czas lub związek przyczynowy; rozumiany w sensie czasowym wyrażałby nowy, dynamiczny sposób istnienia Chrystusa; rozumiany przyczynowo określałby samo zmartwychwstanie jako jeden ze skutków zbawczej działalności Chrystusa

5-6. Stary Testament obiecywał, że reszta spośród wszystkich narodów zwróci się ku Bogu. Prorok Izajasz łączył tę resztę z misją Sługi Pańskiego (Iz 42,6; 49,6; 52,15). Ponieważ w skład Kościoła w Rzymie wchodzili najwyraźniej chrześcijanie pochodzenia żydowskiego, słowo przetłumaczone tutaj jako „poganie" lepiej oddawać jako „narody". Termin ten był używany zarówno w znaczeniu „narodów" (z wyłączeniem Izraela) jak i „ludów" (łącznie z Izraelem). W Rzymie, mieszkali przedstawiciele wszystkich kultur basenu Morza Śródziemnego.

”łaskę i urząd apostolstwa”: Powołanie Pawła na Apostoła pogan dotarło do niego za pośrednictwem zmartwychwstałego Chrystusa (Ga 1,12.16).

”dla posłuszeństwa wierze”: Dopełniacz ma apozycyjny charakter. Paweł rozumie wiarę jako coś, co rozpoczyna się od akoē, „słuchania", (10,17), kończy zaś decyzją osobistego oddania lub podporządkowania Bogu (hypakoē).

7. Słowo „święci" (lub „ci, którzy zostali oddzieleni") nawiązuje do starotestamentalnego obrazu Izraela oddzielonego wyłącznie dla Boga. Podobnie jak sam Paweł (zob. komentarz do Rz 1,1), oni również zostali „powołani" (Rz 1,6-7). Paweł zwraca się do nich jak do współuczestników tej samej misji, nie zaś jak do ludzi niżej od niego postawionych.
Tradycyjne greckie powitanie brzmiało chairein: („pozdrowienia" - Jk 1,1) — było to słowo spokrewnione z wyrazem „łaska" (charis). Żydzi pozdrawiali się słowem „pokój". Żydowskie listy rozpoczynały się zwykle słowami „łaska i pokój". Paweł przejmuje to tradycyjne pozdrowienie, które zawiera życzenie pomyślności, czyniąc zeń chrześcijańską modlitwę: „Łaska wam i pokój od Boga, Ojca naszego, i Pana Jezusa Chrystusa". (Na temat „modlitwy zawierającej życzenie", zob. komentarz do 1 Tes 3,11). Umieszczenie Jezusa na równi z Bogiem Ojcem jako źródła łaski i pokoju wywyższa Go ponad zwyczajnych ludzi. Żaden człowiek nie miał takiej pozycji w innych nurtach judaizmu. Słowo „Ojciec" było tytułem Bożym także w judaizmie (zwykle określano Go mianem „nasz Ojciec").

”powołanych świętych”: Lub „powołanych do bycia świętymi". Pawłowe wyrażenie w lm. stanowi powtórzenie użytego w lp. klētē hagia z LXX (jego hebr. odpowiednik to miqrā' qōdeš) „zwołanie święte" - określenie Izraelitów w czasie Wyjścia (Wj 12,16), co oznaczało lud oddzielony, poświęcony Jahwe (Kpł 11,44; 19,2). Paweł wychwala rzymskich chrześcijan, stosując starotestamentowe wyrażenia i nadając nowy sens temu, w jakim są oni teraz „powołanymi świętymi",

”w Rzymie”: Stolica świata grecko-rzymskiego w czasach Pawła

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :.

ŚPIEW PRZED EWANGELIĄ
Aklamacja: Alleluja, alleluja, alleluja.
Oto Dziewica pocznie i porodzi Syna,
któremu nadadzą imię Emmanuel, to znaczy Bóg z nami.
Aklamacja: Alleluja, alleluja, alleluja.
Mt 1,18-24

EWANGELIA
Jezus urodził się z Maryi zaślubionej Józefowi, potomkowi Dawida

Słowa Ewangelii według świętego Mateusza

Z narodzeniem Jezusa Chrystusa było tak.
Po zaślubinach Matki Jego, Maryi, z Józefem, wpierw nim zamieszkali razem, znalazła się brzemienna za sprawą Ducha Świętego. Mąż Jej, Józef, który był człowiekiem prawym i nie chciał narazić Jej na zniesławienie, zamierzał oddalić Ją potajemnie.
Gdy powziął tę myśl, oto anioł Pański ukazał mu się we śnie i rzekł: ”Józefie, synu Dawida, nie bój się wziąć do siebie Maryi, twej Małżonki; albowiem z Ducha Świętego jest to, co się w Niej poczęło. Porodzi Syna, któremu nadasz imię Jezus, On bowiem zbawi swój lud od jego grzechów”.
A stało się to wszystko, aby się wypełniło słowo Pańskie powiedziane przez proroka: Oto Dziewica pocznie i porodzi Syna, któremu nadadzą imię Emmanuel, to znaczy ”Bóg z nami”.
Zbudziwszy się ze snu, Józef uczynił tak, jak mu polecił anioł Pański: wziął swoją Małżonkę do siebie.
Mt 1,18-24

Połączenie rodowodu z tą częścią, zestawienie dwóch epizodów (ukazanie się anioła we śnie; zapowiedź narodzin), które mogły pochodzić z różnych źródeł, i dodanie cytatu o wypełnieniu proroctwa ST czynią ten fragment najbardziej niejasnym urywkiem opowieści o dzieciństwie Jezusa. Tekst wykazuje strukturalne podobieństwa do 21,1-7.

Starożytni biografowie czasami wysławiali cudowne narodziny swoich bohaterów (było to zjawisko szczególnie typowe w Starym Testamencie), nie istnieją jednak bliskie paralele narodzin z dziewicy. Grecy opowiadali historie o bogach mających dzieci z ziemiankami, lecz tekst Ewangelii Mateusza wskazuje, że akt poczęcia był pozbawiony seksualnego charakteru. Stary Testament (i tradycja żydowska) nie przypisywał też Bogu cech płciowych. Opowieści o cudownych narodzinach, które krążyły w starożytnym świecie (w tym opowieści żydowskie, np. 1 Księga Henocha 106), pełne były mistycznej obrazowości (np. niemowląt, które swoim pojawieniem się napełniały dom światłością), co pozostaje w kontraście z prostym narracyjnym stylem tego fragmentu (por. podobnie Wj 2,1-10).

18. Zaręczyny (aram. erusin) były bardziej wiążące od tego, co dziś rozumiemy pod tym terminem. Zwykle wiązało się to z koniecznością zapłaty przez pana młodego przynajmniej części należności za oblubienicę. Okres zaręczyn, trwający zwykle rok, oznaczał, iż oblubienica i oblubieniec byli sobie oficjalnie obiecani, nie skonsumowali jednak jeszcze małżeństwa. Związanie się zaręczonych z inną osobą uznawano za cudzołóstwo (Pwt 22,23-27). U Żydów do złożenia uroczystej obietnicy zawarcia małżeństwa wymagana była obecność dwóch świadków, zgoda obojga młodych (zwykle) i deklaracja pana młodego (u Rzymian wystarczała zgoda oblubieńców). Chociaż w cesarstwie rzymskim używano obrączek, nie jest jasne, czy Żydzi mieszkający w Palestynie stosowali je we wczesnym okresie.
Maryja liczyła przypuszczalnie od dwunastu do czternastu lat (najwyżej szesnaście), Józef najprawdopodobniej od osiemnastu do dwudziestu. Małżeństwo zostało zapewne zaaranżowane przez ich rodziców, za zgodą obojga. W Judei narzeczem mogli przebywać w swoim towarzystwie, lecz w Galilei zgadzano się na to niechętnie - Maryja i Józef mogli wtedy w ogóle nie przebywać ze sobą sam na sam.

”Z narodzeniem Jezusa Chrystusa”: W Judei obietnica małżeństwa dawała prawo do kohabitacji - wspólnego zamieszkania; w m. Yebam, 6,4 i m. Nid. 5,6.7 obietnicę małżeństwa składano dziewczętom w wieku dwunastu i pół roku, lecz te zasady mogły nie obowiązywać w Galilei. Tekst mówi o narodzeniu się Jezusa z dziewicy, milczy na temat zachowania przez Maryję dziewictwa do końca życia, chociaż tego nie wyklucza. Boża interwencja w narodziny Jego wybrańca stanowiła tradycyjny element wiary Izraela (Izaak, Rdz 18,11-14; Jakub, Rdz 25,21; Samuel, 1 Sm 1,4-20); Mt idzie jednak o krok dalej, Bóg zastępuje mężczyznę w roli ojca.

”Ducha Świętego”: Dawna starotestamentowa formuła równoznaczna z bardziej rozpowszechnionym określeniem „duch Boży". Zwrot ten występuje tylko w trzech fragmentach tekstu masoreckiego (Ps 61,13; Iz 63,10-11). Duch Boży był sprawcą ludzkiego życia w Ez 37,1-14; Hi 27,3; Iz 42,5 i brał udział w akcie stworzenia Rdz 1,2. Analizowany werset dostarcza przykładu konkretnego i wyjątkowego twórczego działania. (Zwykle wskazuje się na pozabiblijne paralele: Plutarcha, ”Żywot Numy Pompiliusza 4.4; Filona, De cher. 40-52; 2 Hen 23 [71], niema jednak wielkiego podobieństwa.) Dziewicze poczęcie można uznać za fizyczny znak niewidzialnej, wewnętrznej rzeczywistości narodzin Syna Bożego.

19. Za popełnienie grzechu cudzołóstwa Stary Testament nakładał karę śmierci przez ukamienowanie - kara ta była także stosowana w przypadku niewierności w czasie trwania zaręczyn (Pwt 22,23-24). Jednak w czasach Nowego Testamentu od Józefa wymagano by jedynie oddalenia Maryi, co naraziłoby ją na wstyd - za tego rodzaju przewinienie bardzo rzadko (jeśli w ogóle) wymierzano wówczas karę śmierci. (Zaręczyny miały tak wiążący charakter, że w przypadku śmierci oblubieńca jego oblubienica była uważana za wdowę). Jednak kobieta z dzieckiem, odprawiona z powodu niewierności, miałaby wielkie problemy ze znalezieniem innego męża, pozostając bez środków do życia (jeśli jej rodzice nie żyli).
Ponieważ do przeprowadzenia rozwodu wystarczał prosty dokument poświadczony przez dwóch świadków, Józef mógł rozwieść się z Maryją nie narażając jej na publiczny wstyd. (Obecność sędziego była niezbędna jedynie wówczas, gdy żona domagała się, by mąż udzielił jej rozwodu.) Znacznie późniejsza tradycja "rabinacka podaje, że Maryja obcowała z innym mężczyzną, lecz Józef, biorąc ją za żonę (w. 24), dał do zrozumienia, iż w to nie wierzy.

”był człowiekiem sprawiedliwym”: Sprawiedliwość Józefa wskazuje, że przestrzegał Prawa, jednak współczucie powstrzymało go od domagania się wymierzenia Prawem przepisanej kary, tj. ukamienowania (Pwt 22,20.21).

”potajemnie”: W przeciwieństwie do procedury sądu Bożego i ofiary za posądzenie (Lb 5,11-13).

20. W Starym Testamencie aniołowie przekazywali zwykle ludziom wiadomości podczas snu. W literaturze greckiej zmarli (także pogańscy bogowie) często przynosili wieści, lecz nigdzie w Biblii nie ma o tym wzmianki. Stary Testament wspomina o ludziach, którzy potrafili wyjaśniać sny, takich jak Daniel (Dn 1,17; 2,19-45) i Józef, syn Jakuba (Rdz 37,5-11; 40-41). W większości opowiadań zawartych we fragmencie Mt 1-2 występuje element nadprzyrodzonego kierownictwa (za pośrednictwem snów lub gwiazdy).

”oto”: Ulubiona Mateuszowa partykuła wprowadzająca,

”śnie”: W Biblii gr. słowo onar występuje jedynie w Mt i tylko w rozdz. 1 i 2 oraz w 27,19.

”anioł Pański”: Anioł wyjaśnia Józefowi, że Maryja nie jest cudzołożnicą, czytelnik wie o tym z w. 18.

21. Imię Jezus (w języku aramejskim Jeszua, po grecku Iesous) w języku hebrajskim znaczy „Bóg jest zbawieniem". Pragnieniem rodziców było zwykle, by imiona, które nadawali dzieciom, miały jakieś znaczenie - jeśli nadawał je sam Bóg, miało ono znaczenie szczególne. Stary Testament nauczał, że Boży lud zostanie zbawiony w czasach Mesjasza (Jr 23,5-6). Żydowscy czytelnicy żyjący w I w. rozumieli zbawienie jako coś więcej, niż uzyskanie osobistego przebaczenia. Modlili się o nadejście dnia, w którym Bóg uwolni swój lud od konsekwencji jego grzechów - obcej dominacji. Wielu sądziło, że wyzwolenie to nastąpi, gdy cały naród dokona przemiany i niepodzielnym sercem zwróci się ku Bogu. Jezus przyszedł, by wyzwolić swój lud od jego grzechów i w ten sposób ocalić przed sądem.

”od jego grzechów”: Ewangelista nawiązuje do popularnej etymologii imienia Jezusa (zob. komentarz do w. 1). Mowa o zbawieniu od „grzechów", ponieważ ucisk, wygnanie i obce rządy uważano za karę za grzechy; ucisk zawierał w sobie również oddzielenie od Boga, co stanowi istotę grzechu, który powstrzymuje przed posłuszeństwem przykazaniom. Jezus dokona „zbawienia" przez własną śmierć (26,28), a także przez zwiastowanie królestwa Bożego (4,17). Konflikt z okrutnym królem, przedstawiony w rozdz. 2, potwierdza tę interpretację.

22-23. Mateusz cytuje fragment Iz 7,14 i wykazuje dużą znajomość historycznego kontekstu działalności Izajasza. Z tekstu wynika, że Asyria zniszczy ziemie Izraela i Aramu zanim „Syn" stanie się dorosły (Iz 7,14-17). Wydaje się, że słowo „Syn" oznacza tutaj potomka Izajasza (Iz 8,3-4). Jednak imiona wszystkich dzieci proroka pełniły rolę znaków wskazujących na kogoś innego (Iz 8,18) - dla kogo zaś imiona „Emmanuel" lub „Bóg z nami" (Iz 7,14) byłyby bardziej odpowiednie niż dla syna Dawida słusznie nazywanego „Bogiem Mocnym" (Iz 9,6; por. 10,21; 11,1)?

Werset zawiera zwrot wprowadzający do cytatu ze ST. Formuła wypełnienia pojawia się 10 razy w Mt. Dowodzi to zainteresowania wypełnieniem się proroctw ST; dwa stwierdzenia w stronie biernej „stało się" i „wypełniło się" wskazują, że wydarzenia te zostały dokonane przez Boga, podkreślają też Bożą inicjatywę. Cytaty są wyrazem refleksji ewangelisty nad znaczeniem wydarzeń z życia Jezusa i sposobem podkreślenia ciągłości, mimo nowego dzieła dokonanego przez Boga w Chrystusie.

23. ”Dziewica pocznie”: Panuje opinia, że teksty wykorzystane w 10 formułach cytatów są zbitką dokonaną przez ewangelistę w rezultacie jego refleksji nad hebr., gr. i aram. wersją ST. Ponieważ nie można tego uczynić nie posiadając biblioteki, sądzono, że Ewangelia jest produktem wczesnochrześcijańskiej szkoły studiów biblijnych. W analizowanym fragmencie cytat zaczerpnięto z Iz 7,14, który w wersji hebrajskiej ma 'almâ, ,.młoda kobieta", zaś w greckiej parthenos, „dziewica". Prawdopodobnie Mateusz znał obydwie wersje tekstu i świadomie wybrał drugą. Syn jest królewskim dzieckiem.

”Emmanuel(...)„Bóg z nami": Słowa wyrażające wyraźny pogląd chrystologiczny, przedstawiony tutaj raczej w biblijnych powiązaniach niż za pomocą greckich pojęć ontologicznych. Kryją się za nim dwa wątki ST: temat przymierza, który w najbardziej klasycznej postaci wyrażają słowa: Ja będę waszym Bogiem, wy zaś moim ludem", tutaj zastąpiono formą krótszą: „Bóg z nami". Formuła ta jest powtarzana w 18,20 i podkreślana w zakończeniu Ewangelii (28,20). Werset 1,23 kończy tematem przymierza obecnie analizowany fragment. Drugim wątkiem jest temat Bożej chwały (šěkînâ), zwykle pojmowanej jako lśniąca jasność unosząca się nad osobą lub grupą. Przed NT pytania dotyczące materialności, cielesności, namacalności, a w jeszcze mniejszym stopniu wymiaru osobowego szekina, pojmowanej jako odrębnej od Boga, po prostu nie były analizowane ani dyskutowane. Autorzy NT, szczególnie Mateusz, są pierwszymi, którzy zaczęli łączyć szekinę z osobą. Ideę tę można jednak odnaleźć już w Iz 8,8.10. Pytanie Salomona zadane w 1 Krl 8,27 znalazło nową odpowiedź.

24. Józef postępuje jak bohaterowie wiary Starego Testamentu, którzy okazywali posłuszeństwo Bożemu powołaniu, nawet wówczas gdy wydawało się to sprzeczne ze zdrowy rozsądkiem. Akt zawarcia małżeństwa składał się z przymierza (zawieranego w chwili zaręczyn; kontrakt małżeński obejmował również transakcję pieniężną pomiędzy dwiema rodzinami), uroczystości weselnej i skonsumowania związku (zwykle podczas pierwszej nocy uczty weselnej trwającej siedem dni). Józef oficjalnie poślubia Maryje, lecz wstrzymuje się ze skonsumowaniem małżeństwa. Żydowscy nauczyciele sądzili, że mężczyźni powinni się wcześnie żenić, ponieważ nie są zdolni oprzeć się pokusie (wielu obwiniało kobiety, które nie przykrywały głowy, o wzbudzanie pożądania mężczyzn). Józef, który mieszkał z Marią, lecz zachowywał wstrzemięźliwość, dostarcza zatem wyrazistego przykładu zachowania seksualnej czystości.

”uczynił”:. Podobnie jak patriarchowie w Rdz, Józef okazuje posłuszeństwo Bożym poleceniom.

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :.