ŚWIĘTO OFIAROWANIA PAŃSKIEGO

Dzięki uprzejmości Oficyny Wydawniczej „Vocatio” i Księgarni św. Wojciecha (www.mojeksiazki.pl), które wyraziły zgodę na publikację fragmentów wydawanych przez nie pozycji, przedstawiamy czytelnikom cykl: „Zrozumieć Słowo”. Będziemy starali się ukazywać w nim fragmenty Pisma Świętego przewidziane w Liturgii w kontekście historycznym, kulturowym i teologicznym.
Mamy nadzieję, że pomoże to czytelnikom w pełniejszym przeżywaniu spotkania z Chrystusem podczas Eucharystii oraz w coraz lepszym odczytywaniu skierowanego do nas Słowa Bożego i wprowadzaniu go w życie. Zapraszamy do lektury i refleksji.

ŚWIĘTO OFIAROWANIA PAŃSKIEGO

Czytania mszalne

 PIERWSZE CZYTANIE
Przybędzie do swojej świątyni Pan, którego oczekujecie

Czytanie z Księgi proroka Malachiasza

To mówi Pan Bóg:

„Oto Ja wyślę anioła mego, aby przygotował drogę przede Mną, a potem nagle przybędzie do swej świątyni Pan, którego wy oczekujecie, i Anioł Przymierza, którego pragniecie.

Oto nadejdzie, mówi Pan Zastępów. Ale kto przetrwa dzień Jego nadejścia i kto się ostoi, gdy się ukaże? Albowiem On jest jak ogień złotnika i jak ług farbiarzy. Usiądzie więc, jakby miał przetapiać i oczyszczać srebro, i oczyści synów Lewiego, i przecedzi ich jak złoto i srebro, a wtedy będą składać Panu ofiary sprawiedliwe. Wtedy będzie miła Panu ofiara Judy i Jeruzalem, jak za dawnych dni i lat starożytnych”.

Ml 3,1-4

”anioła mego”: Hebrajskie mal'ākî. Niektórzy komentatorzy zwracają uwagę na zmianę pierwszej osoby na trzecią, uważając tego anioła za inną postać niż Anioł Przymierza (Ml 3,1b), inni zaś sądzą, że chodzi o jedną i tę samą osobę. Inni traktują postać w w. 1 b jako ludzkiego posłańca, być może anonimowego kapłana lub Ezdrasza, większość jednak uważa, że chodzi o „anioła", którego w rzeczywistości należy utożsamiać z samym Bogiem, działającym w świecie w widzialnej postaci (zob. analiza w: T. Chary'ego, Les prophetes et le culte [-» 7] 176-178). Werset 1a, w nieco zmienionym brzmieniu, został odniesiony do Jana Chrzciciela w Mt 11,10 i Mk 1,2).

”Pan”: Hebrajskie słowo hā'ādôn może, chociaż nie musi, być epitetem odnoszącym się do Boga. Przymierze mogło być przymierzem zawartym na Synaju albo przymierzem z Lewim (Ml 2,4-5), ponieważ posłaniec przymierza ma oczyścić szeregi synów Lewego (Ml 3,3-4), kładąc w ten sposób kres nadużyciom, o których była mowa w Ml 1,6-2,9.

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

1. Posłaniec jako osoba przygotowująca drogę.
Obraz przygotowania drogi dla Pana pojawia się również w Iz 40,3. Koncepcja ta wzięła się przypuszczalnie z obowiązującego na Bliskim Wscho­dzie zwyczaju wysyłania posłańców przed królem odwiedzającym swoje włości. Informowali oni miejscowych o jego nadejściu, aby mogli przygoto­wać drogę monarsze (usunąć wszelkie znajdujące się na niej przeszkody).

2. Mydło piorących [BT: „ług farbiarzy"].
Mydło służyło do usuwania nieczystości i zabrudzeń z ubrań. Opisane tutaj mydło było ługiem pozyski­wanym z trawy przypołudnika okroplonego, która rosła w Babilonii, lecz nie występowała w Syro-Palestynie. Termin ten pojawia się jeszcze tylko w Jr 2,22.

3. Przetapianie i oczyszczanie srebra.
W staro­żytności wytwarzano srebro w procesie tzw. kupelacji. Podczas pierwszego wypalania srebro oddzie­lano od rudy ołowiu (galeny - siarczku ołowiu. W próbce było nie więcej niż 1% srebra). Rudę topiono w płytkich naczyniach wykonanych z porowatych substancji, takich jak popiół kostny lub glina. Następnie tłoczono powietrze miechami, w wyniku czego powstawała tzw. glejta ołowiana (czerwona krystaliczna postać tlenku ołowiu). Pewna część ołowiu była wchłaniana przez formę, pozostała unosiła się na powierzchni. W idealnej sytuacji po zakończeniu całego procesu pozostawa­ło wyłącznie srebro.

Komentarz Historyczno-Kulturowy do Biblii Hebrajskiej, John H. Walton, Victor H. Matthews, Mark W. Chavalas, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2005 :.

 PSALM RESPONSORYJNY

Refren: Pan Bóg Zastępów, On jest Królem chwały.

Bramy, podnieście swe szczyty,
unieście się odwieczne podwoje,
aby mógł wkroczyć Król chwały.
Kto jest tym Królem chwały?
Pan dzielny i potężny,
Pan potężny w boju.
Refren.
Bramy, podnieście swe szczyty,
unieście się odwieczne podwoje,
aby mógł wkroczyć Król chwały.
Kto jest tym Królem chwały?
Pan Zastępów: On jest Królem chwały.
Refren.

Ps 24,7-8.9-10

Hymn pochwalny na cześć Jahwe jako zwycięskiego Stwórcy, zawierający liturgię wejścia .

Struktura:
ww. 1-2 (Jahwe Stwórca);
ww. 3-6 (liturgia wejścia);
ww. 7-10 (powrót zwycięskiego Jahwe do miejsca zamieszkania).

1-2. Osadzenie ziemi na „morzu i rzekach" nawiązuje do mitu o stworzeniu, który opisuje zwycięstwo Boga nad bezładnymi siłami chaosu („Morze"/„Rzeka" w mitologii kananejskiej).

7-10. Opisem paralelnym do wejścia czcicieli do świątyni jest opis wejścia Jahwe, powracającego po zwycięstwie do miejsca zamieszkania. Podobnie jak w ww. 3-4, część ta zawiera pytania i odpowiedzi.

7. ”Bramy, podnieście swe szczyty”: Jeden z mitów kananejskich opisuje bogów z głowami skłonionymi przed siłami chaosu. Gdy bóg stwórca wraca po bitwie, zebrani bogowie słyszą jego triumfalny okrzyk („Podnieście głowy!") i ogłaszają go królem. W tej zdemitologizowanej wersji bogów zastąpiły bramy Jerozolimy.

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

1-2. Ziemia osadzona na morzach.
W babiloń­skim obrazie kosmosu ziemia spoczywa na funda­mencie nazywanym apsu. Ten przedwieczny wodny obszar znajdował się we władaniu bardzo ważnego bóstwa Enki/Ea. Z punktu widzenia geografii fi­zycznej symbolizuje on toń wody pojawiającą się, na przykład, na mokradłach i źródłach, związaną również ze słodką wodą kosmicznych mórz i rzek. W Enuma Elisz Marduk nazywany jest Agilima, co wskazuje na niego jako bóstwo, które zbudowało ziemię nad wodami i ustanowiło wyższe regiony.

4. Skłanianie duszy ku bożkom/marnościom.
Wyrażenie hebrajskie oznacza „pielęgnowanie apetytu" na coś. Słowo przetłumaczone jako „dusza" odnosi się tutaj, fizjologicznie, do gardła, stąd zna­czenie wskazujące na apetyt lub pragnienie. W pewnej liczbie kontekstów to samo wyrażenie ma za przedmiot pragnienia Boga (Ps 25,1; 86,4; 143,8). Termin użyty na oznaczenie bożka jest spo­krewniony z marnością lub próżnością. Inni pisarze, wspominając bożków, posługują się określeniem „nie-bogowie" (np. Jr 5,6; [BT: „nie są bogami"]).

7. Starożytne bramy i drzwi.
W hymnie na cześć Szamasza, babilońskiego boga słońca, różne części świątyni radują się bóstwem, m.in. bramy i drzwi. Starożytny tekst przypisywany Nabonidowi wspo­mina o bramach świątyni szeroko otwierających się przed Szamaszem, by mógł do niej wkroczyć. Bra­my mogły być otwierane podczas tradycyjnych pro­cesji, kiedy to posąg bóstwa uroczyście wprowadza­no do świątyni. Jeśli „szczyty" bram oznaczają jakiś element architektoniczny, jest to przypuszczalnie belka lub występ nad bramą spełniający rolę gzym­su. Był to typowy rys architektury egipskiej i mezopotamskiej; akadyjskie słowo, które go oznacza, kululu, odnosi się też do przybrania głowy lub tur­banu. Pomysł, że chodzi o podniesienie tego ele­mentu konstrukcyjnego ze słupów bramy, by mogło przejść nią coś dużego, wydaje się interesujący, chociaż mało przekonywający, bowiem typowa bra­ma nie posiadała nieobciążonych gzymsów, które można byłoby z łatwością unieść. Podniesienie szczytów bram może być też rozumiane metafo­rycznie, co wydaje się bardziej prawdopodobne. W literaturze ugaryckiej bogowie schylają głowy, gdy doznają upokorzenia, i wznoszą je, gdy mają powód do radości.

Komentarz Historyczno-Kulturowy do Biblii Hebrajskiej, John H. Walton, Victor H. Matthews, Mark W. Chavalas, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2005 :.

ŚPIEW PRZED EWANGELIĄ
Aklamacja: Alleluja, alleluja, alleluja.
Światło na oświecenie pogan
i chwała ludu Twego, Izraela.
Aklamacja: Alleluja, alleluja, alleluja.

Łk 2,32


EWANGELIA
Ofiarowanie Jezusa w świątyni

Słowa Ewangelii według świętego Łukasza

Gdy upłynęły dni oczyszczenia Maryi według Prawa Mojżeszowego, rodzice przynieśli Jezusa do Jerozolimy, aby Go przedstawić Panu. Tak bowiem jest napisane w Prawie Pańskim: „Każde pierworodne dziecko płci męskiej będzie poświęcone Panu”. Mieli również złożyć w ofierze parę synogarlic albo dwa młode gołębie, zgodnie z przepisem Prawa Pańskiego.

A żył w Jerozolimie człowiek, imieniem Symeon. Był to człowiek prawy i pobożny, wyczekiwał pociechy Izraela, a Duch Święty spoczywał na nim. Jemu Duch Święty objawił, że nie ujrzy śmierci, aż nie zobaczy Mesjasza Pańskiego. Za natchnieniem więc Ducha przyszedł do świątyni. A gdy rodzice wnosili Dzieciątko Jezus, aby postąpić z Nim według zwyczaju Prawa, on wziął Je w objęcia, błogosławił Boga i mówił:
„Teraz, o Władco, pozwól odejść słudze Twemu
w pokoju, według Twojego słowa.
Bo moje oczy ujrzały Twoje zbawienie,
któreś przygotował wobec wszystkich narodów:
światło na oświecenie pogan
i chwałę ludu Twego, Izraela”.
A Jego ojciec i matka dziwili się temu, co o Nim mówiono.

Symeon zaś błogosławił ich i rzekł do Maryi, Matki Jego: „Oto Ten przeznaczony jest na upadek i na powstanie wielu w Izraelu i na znak, któremu sprzeciwiać się będą. A Twoją duszę miecz przeniknie, aby na jaw wyszły zamysły serc wielu”.

Była tam również prorokini Anna, córka Fanuela z pokolenia Asera, bardzo podeszła w latach. Od swego panieństwa siedem lat żyła z mężem i pozostała wdową. Liczyła już osiemdziesiąty czwarty rok życia. Nie rozstawała się ze świątynią, służąc Bogu w postach i modlitwach dniem i nocą. Przyszedłszy w tej właśnie chwili, sławiła Boga i mówiła o Nim wszystkim, którzy oczekiwali wyzwolenia Jerozolimy.

A gdy wypełnili wszystko według Prawa Pańskiego, wrócili do Galilei, do swego miasta Nazaret. Dziecię zaś rosło i nabierało mocy, napełniając się mądrością, a łaska Boża spoczywała na Nim.

Łk 2,22-40

Symeon zapowiada rolę dzie­ciątka Jezus, które przyniesiono do świą­tyni (2,21-40).

Oprócz kantyku Nunc Dimittis (2,29-32) Łukasz wykorzystał tutaj jako materiał źródłowy opowieść o Annie i Elkanie z 1 Sm 1-2. Elkanie i jego niepłodnej żonie Annie urodził się syn, Samuel, który został ofiarowany Bogu. Stary człowiek, kapłan Heli, dokonał obrzędu ofiarowania w świątyni w Szilo i pobłogosławił rodziców Samuela. Łukasz rozwinął to podanie wprowadzając temat wypełnienia obietnicy, świątyni, uniwersalizmu, odrzucenia, świadec­twa i kobiety.
Budowa opowiadania jest nastę­pująca:
2,21-24 tworzy tło dla podwójnego świa­dectwa Symeona i Anny w 2,25-38, zaś 2,39-40 stanowi podsumowanie. Główny punkt teolo­giczny całości tworzy 2,29-32. Budowa Łukaszowych mów w Dz świadczy o jego umiejętności łączenia różnych tradycji z własnymi poglądami teologicznymi i tworzenia powiązań między mo­wami. Tę samą cechę można dostrzec w malowaniu kon­trastów i w kształtowaniu kolejnych zwiastowań w 1,5-2,52; 1,46-55; 1,68-79; 2,14; 2,29-32: Mesjasz z pokolenia Dawida, Jezus, jest nie tylko Zbawi­cielem niektórych, chociaż to oni zostali wybra­ni, lecz wszystkich ludzi; pokonuje On wysiłki swoich nieprzyjaciół zaprowadzając pokój. W 2,29-32 pojawia się temat uniwersalizmu, bę­dący jednym z wyróżników Łk.

22-24. Wersety te nawiązują do Wj 13,2.13 i Kpł 12,8. Rodzice Jezusa właściwie, pobożnie wypełniają Prawo Mojżesza. Ofiara, którą złożyli wskazuje na to, że byli ludźmi ubogimi (Kpł 12,8). Zgodnie ze zwyczajem, Maryja powinna położyć dłonie na gołębiach, następnie kapłan niósł je do południowo-zachodniego rogu ołtarza, skręcał kark jednemu i składał go jako ofiarę przebłagalną za grzech, na­stępnie palił drugiego jako ofiarę całopalną.

22. ”Prawa Moj­żeszowego”: Zob. też 2,23.24.27.39. „Celem Łuka­sza jest podkreślenie posłuszeństwa Prawu Moj­żeszowemu. Nowa droga Bożego zbawienia bę­dzie wiodła przez posłuszne wypełnienie tego Prawa" (FGL 421). Prawa dotyczące oczyszcze­nia znajdują się Kpł 12,2-8; Łk 2,22 zawiera alu­zję do Kpł 12,6, zaś Łk 2,24 do Kpł 12,8. Prawo dotyczące poświęcenia pierworodnego dziecka płci męskiej znajduje się w Wj 13,1-2. Kiedy dziecko kończyło pierwszy miesiąc życia trzeba było wykupić je za cenę pięciu szekli (Lb 3,47-48; 18,15-16). Łukasz nie wspomina o tym, lecz pisze o ofiarowaniu Jezusa, czego nie regulują przepisy ST. Wydaje się, że Łukasz akcentuje ofia­rowanie poświęconego Bogu Jezusa, by nawią­zać do ofiarowania Samuela w 1 Sm 1,22-24 i do swoich dwu ulubionych interpretacyjnych frag­mentów ST: Pana wstępującego do swojej świąty­ni (Ml 3,1-2); Jezusa w świątyni jako Najświętsze­go, który przyszedł po 70 tygodniach (Dn 9,24). Zob. BBM, 445-446.

”Jerozolimy”: Łukasz używa tutaj formy Hierosolyma, do której sięgnie rów­nież w 13,22; 17,28; 23,7 oraz 25 razy w Dz. W 2,25 używa gr. nazwy Ierousalem, która zo­stanie użyta jeszcze 26 razy w tej Ewangelii i 39 razy w Dz. Wysiłki zmierzające do precyzyjnego teologicznego odróżnienia tych dwóch gr. wy­razów nie przyniosły oczekiwanych rezultatów. Zamienne używanie dwóch różnych nazw na określenie Jerozolimy w 2,22.25 oraz w Dz 1,4.8 może wskazywać na literacki zamysł Łukasza. Sięgając po pośrednią wersję etymologiczną roz­powszechnioną w starożytności na obszarze Mo­rza Śródziemnego, za pomocą przeciwieństwa Łukasz ukazuje, że Hierosolyma, która pojawia się jako pierwsza i oznacza „święte Salem" czy „święte miejsce", stanowi etymologiczne opar­cie nazwy Ierousalem, która pojawia się jako dru­ga. Zob. D.D. Sylva, ZNW 74 (1983), 207-221. Je­rozolima jest bardzo ważnym tematem i symbo­lem w Łk, wskazując na Boże błogosławieństwo i ukazując ciągłość między obietnicą a jej wypeł­nieniem oraz między judaizmem a odnowionym Izraelem, który rozpoczyna wędrówkę z Jerozo­limy aż po krańce ziemi (Dz 1,8).

25-26. Opisane spotkanie z Symeonem miało bez wątpienia miejsce na Dziedzińcu Kobiet. Boża interwencja na rzecz Izraela została opisana jako „pociecha" lub „pocieszenie" (por. np. Iz 49,13; 51,3; 52,9; 66,13). „Duch Święty" był w sposób szczególny łączony z 'proroctwem. Na temat słów „nie ujrzy śmierci aż zobaczy Mesjasza Pańskiego", por. Ps 91,16; Tb 10,13 i 11,9; czasami w Starym Testamencie sprawiedliwy nie ujrzy nieszczęścia, zaś nieprawy nie doświadczy dobra (np. 2 Krl 6,2; 22,20).

25. ”Symeon”: Ten stary człowiek, którego imię znaczy „słuchający", został opisany w po­dobny sposób jak rodzice Jana Chrzciciela (1,6).

”pociechy Izraela”: Iz 40,1 w LXX oraz 66,12-13 w LXX stanowią tło oczekiwania na zbawczy akt Boga.

”Duch Święty”: Dar tego stwórczego życia „nie przyniósł religijnego zaspokojenia, lecz głód i pragnienie ostatecznego spełnienia (...) Bli­skość wypełnienia obietnicy dominowała w ży­ciu Symeona i tych, którzy go słuchali" (Schweizer, Good News 56).

27-32. Uwielbienie Symeona jest wyrazem starotestamentowej pobożności, podobnie jak Rdz 46,30 oraz takich proroctw jak Iz 42,6 i 49,6.

27. ”świątyni”: Chociaż Sy­meon nie był kapłanem, podobnie jak Anna jest wyrażeniem istoty kultu świątynnego: służby Bogu. Teraz wszystko jest już przygotowane do Nunc Dimittis Symeona, ponieważ „Prawo, Duch proroczy i kult świątynny połączyły się, by stworzyć scenę, na której ukazana zostanie wiel­kość Jezusa" (BBM 53).

29. Słownictwo użyte www. 29-32 zdaje się być zaczerpnięte z pism Izajasza: 52,9-10; 49,6; 46,13; 42,6; 40,5 (tamże 458).

30. ”zbawienie”: Temat ten pobrzmiewa w zwiastowaniach zawartych w 1,5-2,52, stwarza­jąc czasami napięcie teologiczne: 1,47; 1,71.77; 2,11.

31-32. Boże zbawienie poszerza w Jezusie swe granice, obejmując Boży lud Izraela, a na­stępnie inne narody (zob. 24,44-47). Narodów nie można traktować jako władców, którzy mu­szą zostać strąceni z tronu (1,51-53), czy jako nie­przyjaciół, którzy powinni zostać pokonani (1,69-71); oni również są dziedzicami Bożych obietnic.

33-35. Proroctwo w żydowskiej i grecko-rzym-skiej tradycji było często niezrozumiałe, łatwiejsze do pojęcia dopiero później, nie zaś w czasie gdy było wypowiadane. Słowa Symeona nawiązują przy­puszczalnie do „kamienia obrazy" z Iz 8,14-15 i za­powiadanego zmartwychwstania. „Miecz" może oznaczać cierpienia Maryi spowodowane męką Jezusa (ból matki może symbolizować cierpienia syna zob. np. Sdz 5,28).

34. Antycypując jeden z szerszych te­matów swojej Ewangelii, Łukasz zwraca uwagę, że wielu Bożych wybranych odrzuci Jezusa (zob. 4,16-30). Scenicznym szeptem Łukasz zapowia­da krzyż.

35. ”miecz”: Najbardziej pouczającą pa-ralelą ze ST jest Ez 14,17 i miecz rozróżniania. „Obraz ten ukazuje selektywny miecz sądu, nisz­czący jednych i oszczędzający drugich, miecz roz­różniania a nie jedynie kary..." (BBM 464). Ma­ria, wzór człowieka wierzącego, także będzie musiała podjąć decyzję „za" lub „przeciw" Boże­mu objawieniu w Jezusie; więzi rodzinne nie ro­dzą wiary.

36. Chociaż w Starym Testamencie występują prorokinie, odgrywają one jednak znacznie mniej­szą rolę od proroków w tradycji żydowskiej pocho­dzącej z tego okresu. Imię „Anna" (Tb 1,9) odpo­wiada hebrajskiemu imieniu z 1 Sm 1,2.

”Anna”: Jej imię znaczy „Łaska, przy­chylność". Podobnie jak Symeon, także Anna sta­nowi ucieleśnienie oczekiwania na Pana. Składa ciche świadectwo o znaczeniu Jezusa dla ludzi, którzy z niecierpliwością oczekują odkupienia. Zestawienie Symeona i Anny odpowiada zesta­wieniu Zachariasza i Elżbiety w rozdz. 1. i zapo­wiada inny wielki Łukaszowy temat: „Łukasz w taki sposób porządkuje materiał, że mężczyź­ni i kobiety stają razem przed Bogiem. Są równi dostojeństwem i łaską, otrzymali te same dary i mają te same obowiązki (por. Rdz 1,27; Ga 3,28)" (Flender, Luke 10). Inne pary występu­jące w Łk to wdowa z Sarepty i Naaman (4,25-28), uzdrowiony opętany i teściowa Piotra (4,31-39), setnik z Kafarnaum i wdowa z Nain (7,1-17), Szymon i grzesznica (7,36-50), kobiety przy grobie i uczniowie idący do Emaus (23,55-24,35), Lidia i naczelnik więzienia w Filippi (Dz 16,13-34).

37-38. Kultura żydowska i grecko-rzymska często przedstawiała wdowy, które nie wyszły powtórnie za mąż, jako niewiasty pobożne i wierne Bogu. Ju­dyta, słynna wdowa w tradycji żydowskiej, miała żyć we wdowieństwie aż do śmierci w 105 roku. Jeśli dodamy dwie liczby, które zostały tutaj poda­ne (siedem i osiemdziesiąt cztery - przyjmując osiemdziesiąt cztery lata za okres wdowieństwa Anny, nie zaś za jej wiek, i założymy, że wyszła za mąż w typowym w owych czasach wieku czterna­stu lat) - dojdziemy do wniosku, że także liczyła sobie 105 lat.

39. Nazaret”: Łukasz kończy temat znaczenia ofiarowania Jezusa w świątyni w Je­rozolimie opisem podróży świętej rodziny do Nazaretu. Do świątyni powrócą w 2,41-52.

40. ”nabierało mocy”: Zob. opis w J 1,80.

”łaska Boża”: Pobrzmiewa tutaj echo 1 Sm 2,21.26, opo­wieści o Samuelu, która wywarła silny wpływ na narrację Łukasza w 2,21-40.
 

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu,
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :.