XXIV NIEDZIELA ZWYKŁA - ROK A

Dzięki uprzejmości Oficyny Wydawniczej „Vocatio” i Księgarni św. Wojciecha (www.mojeksiazki.pl), które wyraziły zgodę na publikację fragmentów wydawanych przez nie pozycji, przedstawiamy czytelnikom cykl: „Zrozumieć Słowo”. Będziemy starali się ukazywać w nim fragmenty Pisma Świętego przewidziane w Liturgii w kontekście historycznym, kulturowym i teologicznym.
Mamy nadzieję, że pomoże to czytelnikom w pełniejszym przeżywaniu spotkania z Chrystusem podczas Eucharystii oraz w coraz lepszym odczytywaniu skierowanego do nas Słowa Bożego i wprowadzaniu go w życie. Zapraszamy do lektury i refleksji.

XXIV NIEDZIELA ZWYKŁA - ROK A

Czytania mszalne

PIERWSZE CZYTANIE

Odpuść winę bliźniemu

Czytanie z Księgi Syracydesa

Złość i gniew są obrzydliwościami, których pełen jest grzesznik.
Tego, który się mści, spotka zemsta od Pana: On grzechy jego dokładnie zachowa w pamięci.
Odpuść winę bliźniemu, a wówczas, gdy błagać będziesz, zostaną ci odpuszczone grzechy.
Gdy człowiek żywi złość przeciw drugiemu, jakże u Pana szukać będzie uzdrowienia? Nie ma on miłosierdzia nad człowiekiem do siebie podobnym, jakże błagać będzie o odpuszczenie swoich własnych grzechów? Sam będąc ciałem, trwa w nienawiści, któż więc odpokutuje za jego przewinienia? Pamiętaj na ostatnie rzeczy i przestań nienawidzić, na rozkład ciała, na śmierć i trzymaj się przykazań.
Pamiętaj na przykazania i nie miej w nienawiści bliźniego, na przymierze Najwyższego i daruj obrazę.
Bo jak wysoko niebo wznosi się nad ziemią,
tak wielka jest łaska Pana dla Jego czcicieli.
Jak odległy jest wschód od zachodu,
tak daleko odsunął od nas nasze winy.
Syr 27,30–28,7

27,30-28,1. Haman stał się ofiarą własnej złości i zemsty (Est 5,9; 7,9-10).

2-7. Obo­wiązek przebaczenia drugiemu i nietrwania w nie­nawiści dotyczy również chrześcijan; por. Mt 6,12.14-15; 18,32-35; Mk 11,25; Jk 2,13.

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

PSALM RESPONSORYJNY

Refren: Pan jest łaskawy, pełen miłosierdzia.

Błogosław, duszo moja, Pana,
i wszystko, co jest we mnie, święte imię Jego.
Błogosław, duszo moja, Pana
i nie zapominaj o wszystkich Jego dobrodziejstwach.
Refren.
On odpuszcza wszystkie Twoje winy
i leczy wszystkie choroby,
On twoje życie ratuje od zguby,
obdarza cię łaską i zmiłowaniem.
Refren.
Nie zapamiętuje się w sporze,
nie płonie gniewem na wieki.
Nie postępuje z nami według naszych grzechów
ani według win naszych nam nie odpłaca.
Refren.
Bo jak wysoko niebo wznosi się nad ziemią,
tak wielka jest łaska Pana dla Jego czcicieli.
Jak odległy jest wschód od zachodu,
tak daleko odsunął od nas nasze winy.
Refren.

Ps 103,1–2.3–4.9–10.11–12

Ps 103. Dziękczynienie jednostki, przypuszczalnie za odzyskanie zdrowia (w. 3), którego cechy hymniczne zostały zauważone przez Gunkela i późniejszą krytykę form.

Struktura: ww. 1-5.6-18 (dalej podzielone na 6-14 i 15-18).19-22.

3. Związek między przebaczeniem za grzechy a uzdrowieniem z choroby fizycznej jest motywem występującym w NT (Mk 2,10-11); związek między grzechem i chorobą występuje zarówno w ST (Hi; Ps 32,3-5; 107,17), jak i w NT (J 9; Jk 5,l4-l6).

4. Wybawienie psalmisty „od zguby” (Szeol) kontynuuje temat śmiertelnej choroby.

5. ”On twoje dni nasyca dobrami”: „Dobra” mogą oznaczać ogólnie dobrodziejstwa Boże lub konkretnie Bożą obecność, podobnie jak w Wj 33,19.

7. ”Drogi swoje objawił Mojżeszowi”: Obok cytatu Wj 33,13 w tym wersecie i Wj 34,6 w w. 8 występuje aluzja do Wj 34,9 w w. 3.

9-13. Wersety, które występują tuż po cytacie z Wj 34,6 stanowią jego komentarz; w. 9 charakteryzuje gniew Boży, w. 10 – jego łaskę, w 11. – jego łaskawość wynikającą z przymierza (heses) i w. 13 –Jego miłosierdzie.

15-16. Aluzja do Iz 40,6-8 albo niezależne wykorzystanie częstego motywu. Por. Ps 90,5-6; Hi 14,2; Iz 51,12. „Wiatr” niszczący rośliny to sirocco, wiatr ze wschodu.

17-18. Przeciwstawieniem przemijania życia ludzkiego jest wieczna miłość Jahwe wobec tych, którzy strzegą jego przymierza.

20-21. Psalmista zaprasza wszystkich członków rady Bożej i wszystkie zastępy niebieskie, by przyłączyli się do wielbienia Jahwe, który panuje w niebie.

22. Całe stworzenie przyłącza się do chóru chwały. Psalm kończy się powtórzeniem słów wstępu.

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

103,12. Jak jest odległy wschód od zachodu. W egipskim hymnie na cześć boga Amona-Re bóstwo chwali się tym, że sądzi ludzkie winy. W rezultacie sądu Bożego winni odesłani zostają na wschód, zaś sprawiedliwi na zachód.

Komentarz Historyczno-Kulturowy do Biblii Hebrajskiej, John H. Walton,
Victor H. Matthews, Mark W. Chavalas, Oficyna Wydawnicza "Vocatio", Warszawa 2005 :.

DRUGIE CZYTANIE
W życiu i w śmierci należymy do Pana

Czytanie z Listu świętego Pawła Apostoła do Rzymian

Bracia:
Nikt z nas nie żyje dla siebie i nikt nie umiera dla siebie: jeżeli bowiem żyjemy, żyjemy dla Pana; jeżeli zaś umieramy, umieramy dla Pana. I w życiu więc, i w śmierci należymy do Pana. Po to bowiem Chrystus umarł i powrócił do życia, by zapanować tak nad umarłymi, jak nad żywymi.
Rz 14,7–9

14,1-23. Pawłowe wezwanie do jedności rzymskich chrześcijan pochodzących z pogan i Żydów odsłania teraz pewne kulturowe podziały, jakie istniały w tamtym Kościele. Żydzi nie wymagali, by większość pogan przestrzegała ich przepisów pokarmowych lub świąt. Spodziewano się jednak, że poganie nawróceni na judaizm będą je zachowywali, być może dotyczyło to także pogan nawróconych na chrześcijaństwo. (Kpł 11,44-45 opisuje świętość jako oddzielenie i może sugerować, że Bóg nadał szczególne przepisy pokarmowe Izraelowi, by oddzielić go od innych narodów, bowiem większość kultur miała własne tradycje związane z pokarmami. Nie dotyczy to jednak czasów Nowego Testamentu, w świetle misyjnej strategii Pawła, według której granice przebiegają wzdłuż zasad moralnych, a nie podziałów kulturowych).
Poganie, zwłaszcza mieszkający w Rzymie, od dawna szydzili z Żydów z powodu ich dziwnych obyczajów, szczególnie w tych dwóch sprawach (także z powodu obrzezania, które jednak, jak się wydaje, nie stanowiło problemu w Kościele w Rzymie). Paweł zwraca uwagę na praktyki towarzyszące spożywaniu posiłków. (Chociaż w 1 Liście do Koryntian podejmuje problem innego rodzaju konfliktu związanego z pokarmami, stosuje podobne zasady).

14,7-9. Podobnie jak odrębne przepisy pokarmowe, również prawa dotyczące szabatu zmuszały Żydów do zakładania własnych, względnie samowystarczalnych wspólnot w świecie grecko-rzymskim. Poganie zaś często postrzegali Żydów jako separatystów i ludzi nastawionych aspołecznie.

7. Nikt zaś z nas nie żyje dla siebie: Dające uwol­nienie dzieło Chrystusa, wyzwalające ludzi z nie­woli Prawa, grzechu i śmierci (8,2), uzdolniło ich do życia dla Boga (6,10-11; Ga 2,19). Zawiera się w tym służenie Bogu we wszystkim, co stanowi podstawę życia w chrześcijańskiej społeczności.

8. należymy do Pana: Chrześcijanie należą do zmartwychwstałego Chrystusa - Kyriosa i muszą uznać, że taki właśnie jest ich związek z nim (zob. 1 Kor 6,20; 7,23; 8,6).

9. by zapanować tak nad umarłymi, jak nad żywymi: Paweł wyraża w ten sposób ostateczny cel męki, śmierci i wywyższe­nia Chrystusa, podkreślając jego suwerenne pa­nowanie na żywymi i umarłymi, które objął on po zmartwychwstaniu. Jest to powszechne pano­wanie nad wszystkimi należne Kyriosowi (por. 1 Tes 5,10; Flp 2,11). Chrześcijanin, który uczest­niczy w tym odkupieniu poprzez wiarę i chrzest, będzie miał udział w chwale samego zmartwych­wstałego Pana (2 Kor 5,14-15).

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu,
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :.

ŚPIEW PRZED EWANGELIĄ
Aklamacja: Alleluja, alleluja, alleluja.
Daję wam przykazanie nowe, abyście się wzajemnie miłowali,
jak Ja was umiłowałem.
Aklamacja: Alleluja, alleluja, alleluja.
J 13,34

EWANGELIA
Przypowieść o nielitościwym dłużniku

Słowa Ewangelii według świętego Mateusza

Piotr zbliżył się do Jezusa i zapytał: „Panie, ile razy mam przebaczać, jeśli mój brat wykroczy przeciwko mnie? Czy aż siedem razy?”. Jezus mu odrzekł:„Nie mówię ci, że aż siedem razy, lecz aż siedemdziesiąt siedem razy.
Dlatego podobne jest królestwo niebieskie do króla, który chciał się rozliczyć ze swymi sługami. Gdy zaczął się rozliczać,przyprowadzono mu jednego, który mu był winien dziesięć tysięcy talentów. Ponieważ nie miał z czego ich oddać,pan kazał sprzedać go razem z żoną, dziećmi i całym jego mieniem, aby tak dług odzyskać. Wtedy sługa upadł przed nim i prosił go: »Panie, miej cierpliwość nade mną,a wszystko ci oddam«. Pan ulitował się nad tym sługą, uwolnił goi dług mu darował.
Lecz gdy sługa ów wyszedł, spotkał jednego ze współsług, który mu był winien sto denarów. Chwycił go i zaczął dusić, mówiąc: »Oddaj, coś winien«. Jego współsługa upadł przed nim i prosił go: »Miej cierpliwość nade mną,a oddam tobie«. On jednak nie chciał, lecz poszedł i wtrącił go do więzienia, do­póki nie odda długu.
Współsłudzy jego widząc, co się działo, bardzo się zasmucili. Poszli opowiedzieli swemu panu wszystko, co zaszło. Wtedy pan jego wezwał go przed siebie i rzekł mu: »Sługo niegodziwy! Darowałem ci cały ten dług,ponieważ mnie prosiłeś. Czyż więc i ty nie powinieneś był ulitować się nad swym współsługa, jak ja ulitowałem się nad tobą?«. I uniesiony gniewem pan jego kazał wydać go katom, dopóki mu całego długu nie odda. Podobnie uczyni wam Ojciec mój niebieski, jeżeli każdy z was nie przebaczy z serca swemu bratu”.
Mt 18,21–35

Przypowieść o nielitościwym słu­dze (18,21-35).

Zob. Łk 17,4. Mateusz przekształ­ca pouczenie Jezusa, zawarte w Q, w dialog Piotra z Jezusem, który stanowi odwrotność okrutnego przechwalania się Lameka (Rdz 4,15.24); zob. ko­mentarz na temat grzechu przeciwko Duchowi Świętemu w Mt 12,31. Przypowieść zawarta w ww. 23-35 jest jedynie luźno związana z tym naucza­niem. Przypuszczalnie stanowi homiletyczny midrasz do pouczenia zawartego w Mt 6,12.14.15; tekst został prawdopodobnie napisany przez sa­mego ewangelistę, by nadać praktyczny wymiar Modlitwie Pańskiej w życiu członków jego wspól­noty.

18,21-22. Siedemdziesiąt razy po siedem (niektórzy tłumaczą "siedemdziesiąt siedem") nie oznacza tutaj dosłownie 490. Jest to typowy dla Żydów, obrazowy sposób powiedzenia: "Nigdy chowajcie urazy". Ponieważ prawdziwe nawrócenie powinno obejmować zaniechanie grzechu, niektórzy z późniejszych rabinów ograniczali możliwość uzyskania przebaczenia grzechu do trzech razy. Piotr mógł sądzić, że jego propozycja przebaczenia siedem razy jest wspaniałomyślna.

18,23. Na temat zwrotu "podobne jest królestwo" zob. komentarz do Mt 13,24. Jezus opowiada o pogańskim królu, być może jednym z greckich władców Egiptu w okresie przed rzymskim podbojem. Słowo "słudzy" mogło oznaczać niewolników wyższej rangi - powodziło im się lepiej niż niemal wszystkim wolnym mieszkańcom Egiptu, którzy byli w większości wieśniakami. Tutaj słowo "słudzy" oznacza jednak przypuszczalnie satrapów prowincji - ludzi wolnych, którzy pełnili rolę królewskich poborców podatków w różnych rejonach kraju. Oni również byli wasalami króla. Władca mógł pozwolić, by zbierali jego podatki z zyskiem dla siebie, wymagał jednak skutecznego działania. W określonym terminie rozliczał się z nimi.

18,24. Wielu wiejskich robotników z trudem płaciło podatki, sytuacja taka nie przeszkadzała jednak poborcom w wypełnieniu obowiązku dostarczenia królowi wymaganych kwot. Niektórzy uczniowie, być może również sam Jezus, mogli się uśmiechnąć, słysząc o tym, na jaką kwotę król pozwolił zadłużyć się jednemu ze swoich sług - 10000 talentów było kwotą przekraczającą przypuszczalnie cały roczny dochód króla, być może nawet wartość wszystkich monet, które były w tym czasie w obiegu w Egipcie! W pewnym okresie srebrny talent równał się 6000 drachm lub przeciętnemu w Palestynie wynagrodzeniu za 6000 dni pracy. Dziesięć tysięcy talentów odpowiadałoby więc z grubsza 60 milionom dniówek (w innym okresie 100 milionom). Chociaż podatki były w tych czasach bardzo wysokie, szczególnie podatki nakładane na wieśniaków, Józef Flawiusz donosi, że roczna danina składana bogatemu Herodowi przez Galileę i Pereę wynosiła jedynie 200 talentów. Wydaje się więc niemożliwe, by sługa mógł się do tego stopnia zadłużyć.
W starożytnym judaizmie grzechy traktowano jako dług wobec Boga (zob. komentarz do Mt 6,12).

18,25. Królowie z dynastii Ptolemeuszów (królowie władający Egiptem w okresie greckim) nigdy nie przyjmowali wymówek. Sprzedanie w niewolę członków rodziny dłużnika było obyczajem pogańskim, który Żydzi żyjący w czasach Jezusa uważali za odrażający. Prawa matematyki nie są tu brane pod uwagę - cena przeciętnego niewolnika wynosiła od pięciuset do tysiąca dniówek, król nie mógłby więc w ten sposób odzyskać nawet jednej tysięcznej poniesionych strat. Jednak zacznijmy od tego, że król lepiej znający matematykę nie pozwoliłby, by jego sługa zabrnął tak głęboko w długi!

18.26-27. Przypowieść uczy, by nie nadużywać Bożej cierpliwości i mi­łosierdzia.

18,26. "Wszystko ci oddam" było tradycyjną obietnicą pojawiającą się w starożytnych dokumentach handlowych. Jednak w świetle Mt 18,24 spełnienie tej obietnicy wydaje się realnie niemożliwe.

18,27. Zważywszy na surowość starożytnych władców z obszaru Bliskiego Wschodu oraz wielkość długu, w realnym świecie darowanie długu słudze wydaje się równie niemożliwe jak same jego rozmiary. Czasami władcy musieli umarzać egipskim wieśniakom zaległe podatki, jeśli zbiory były niepomyślne i po prostu nie byli oni zdolni do ich uiszczenia, lecz kwoty, o które wówczas chodziło, były stosunkowo małe.

18,28. Opowieść składa się z trzech ak­tów: akt pierwszy stanowi rozmowa króla z jego ministrem; drugi to dialog między królewskimi ministrami; w akcie trzecim ponownie pojawia się król i jego urzędnik.

Sto denarów odpowiada stu przeciętnym dniówkom wypłacanym robotnikowi. Była to dla sługi, który zakończył rozliczanie się z królem (Mt 18,23), mała kwota. Była też śmiesznie mała w porównaniu z kwotą, którą sam był winien królowi. Najwyraźniej jednak sługa, który otrzymał przebaczenie, zamiast przyswoić sobie zasadę łaski, postanowił, że odtąd będzie bezdusznie skuteczny w ściąganiu swoich należności. O tak skrajnych zachowaniach wierzycieli - duszeniu dłużnika - czytamy również w innych utworach z okresu starożytności.

18,29-30. Człowiek wtrącony do więzienia nie mógł zwrócić tego, co był winien (w. 34), chyba że przyszli mu z pomocą przyjaciele i zgromadzili wymagane fundusze.

18,31-33. Król naturalnie wpadł w gniew. Sługa, któremu przebaczył, uniemożliwił innemu słudze wykonywanie jego zadań, co wiązało się z utratą kolejnych przychodów. Król osiągnąłby większą korzyść przekonując poddanych o swej dobroci, niż gdyby sprzedał pierwszego sługę. Kiedy jednak rozniosło się, że ten sługa, jego przedstawiciel, postępował bez miłosierdzia, rzuciło to niekorzystne światło na jego własna dobroć.

18.34-35. Boża cierpliwość ma granice. Przypowieść naucza o potrzebie na­śladowania Bożego miłosierdzia

18,34. Żydowskie prawo nie zezwalało na stosowanie tortur, Żydzi wiedzieli jednak, że sięgają po nie pogańscy królowie (a także Herod). Ponieważ sługa utracił polityczną przychylność władcy, nie miał sprzymierzeńców, którzy ośmieliliby się za nim wstawić. Nawet gdyby się tacy znaleźli, zważywszy na kwotę, którą był winien, jego sytuacja i tak byłaby beznadziejna. Nigdy nie zostałby wypuszczony na wolność.

18,35. Silne kontrasty pojawiające się w przypowieściach miały efekt humorystyczny i podczas uważnego słuchania pozwalały na chwilę odprężenia. Natomiast przerażające szczegóły, np. uwiezienie za długi, tortury itd., dobitnie przedstawiały główna myśl. Taka opowieść przyciągała uwagę starożytnego słuchacza.

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu,
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :.