Czary, znaki niezwykłe i magia obronna

W tej samej księdze autor dosadnie określa obiekt czci, który służył jako narzędzie do pytania wyroczni (Ez 14,3-5. 7) i który noszono na piersi lub ustawiano. Bożki, związane z Egiptem, są traktowane jako amulety w formie statuetki. Prorok używa wobec nich określenia gillûlîm [~yliWLGI] „nic nie warte”^[85]. Termin ten został „napiętnowany” w tej księdze w znamienny sposób. Na 47 jego wystąpień 38 służy temu, by – wzmacniając jego znaczenie za pomocą terminologii odnoszącej się do prostytucji – ujawnić idolatrię oraz niewierność Izraela wobec Boga przymierza^[86].

Ezechiel w długim wywodzie o niewierności Oblubienicy-Izraela (Ez 16,1-34) przypomina także składanie przez Izraelitów w ofierze własnych dzieci (Ez 16,21). Tak jest przynajmniej w tekście hebrajskim, bo grecki tłumacz użył w tym zdaniu czasownika apotropiazô [avpotropia,zw], który oznacza nie tylko „wstawiać się za kimś”, ale także „zażegnać zło modlitwą”^[87]. Dla tłumacza więc przynajmniej praktyka „przeprowadzania przez ogień” stanowiła przejaw magii obronnej. Jest rzeczą oczywistą, że taki sposób obrony przed złem jest nie do przyjęcia, ponieważ życie należy do Boga.

Na temat używania amuletów krytycznie wypowiada się autor Drugiej Księgi Machabejskiej. W opowiadaniu o wydarzeniach następujących po zwycięskiej bitwie Judy przeciw Gorgiaszowi pojawia się motyw karania śmiercią tych, którzy sprzeciwiają się przepisom Prawa. Po zakończeniu szabatu, gdy Żydzi chcieli pochować poległych w walce zmarłych, okazało się, że: „Pod chitonem jednak u każdego ze zmarłych znaleźli przedmioty poświęcone bóstwom, zabrane z Jamnii, chociaż Prawo tego Żydom zakazuje” (2 Mch 12,40 a). Owe „rzeczy poświęcone bóstwom z Jamnii” (hierômata tôn apo Iamneias eidôlôn [i`erw,mata tw/n avpo. Iamnei,aj eivdw,lwn]) to zapewne amulety związane z bóstwami Jamnii, z Dagonem^[88]. Autor narracji ukazuje, jak zrozumiano taki przebieg wydarzeń: „Dla wszystkich więc stało się jasne, że to oni i z tej właśnie przyczyny zginęli” (12,40 b). Z kontekstu możemy odczytać jeszcze inny wymiar tej śmierci, gdy autor – przywołując przekonanie Judy (12,45) – stwierdza, iż właśnie polegli „zasnęli z pobożnością” (met’eusebeias [metV euvsebei,aj]). Z tego powodu zostanie złożona za nich ofiara, która zmaże ich winę (12,45), tak jak wcześniej odprawione w ich intencji modlitwy (12,42). Walczący w obronie religii dopuścili się więc przewinienia, a darowanie kary jest możliwe za sprawą innych ludzi, gdy sami sprawcy już nie żyją^[89].


Podsumowanie

Zwracaliśmy już na to uwagę, że w Izraelu magia odgrywała zdecydowanie mniejszą rolę niż np. w Babilonii. Jednak i dla narodu wybranego magia stanowiła uzupełnienie religii. Była obecna nie tylko we wcześniejszym okresie dziejów potomków Abrahama, jej praktykowanie jest poświadczone także w okresie formowania się Nowego Testamentu. Nie można wiązać magii z ludową religijnością i warstwą ludzi mniej wykształconych, bo właściwy dla niej sposób myślenia i ryty znajdujemy nawet w księgach powstających w kręgach kapłańskich^[90]. Trzeba zauważyć, iż w Biblii nie występuje temat magii agresywnej oraz erotycznej. Widocznie z racji teologiczno-moralnych ocena tego typu działania była jednoznaczna.

W Biblii podstawowym kryterium umożliwiającym ocenę działania magicznego są zasady teologiczne. Naganne oceny wynikały z faktycznego lub potencjalnego zagrożenia dla wiary objawionej lub jej integralności. Na pewno na ocenę wpływało także powiązanie konkretnego rytu czy formuły z religijnością innych narodów. Rytuał, który służył wierze ludu Bożego, nie był potępiony, tym bardziej gdy jego znaczenie zostało zmienione, np. z apotropaicznego na przypominające. Argumenty wysuwane przeciw zakazanym praktykom są różnorodne. Dominuje troska o wierność przymierzu i Bogu, a prawodawca nie waha się stosować kary śmierci wobec osób uprawiających czary (Wj 23; Kpł 19; Pwt 18)^[91].

Wydaje się, że oprócz kultury Egiptu i Międzyrzecza duży wpływ na odniesienie Izraela do magii miała kultura hellenistyczna, z którą wyznawcy jedynego Boga stykali się od III w. przed Chr. Hellenizm przyniósł nie tylko zachętę do synkretyzmu religijnego, ale także elementy magii różnej orientacji i pochodzenia, w tym i greckiej (greckie ślady magii spotykamy na papirusach w Egipcie). Pierwszy wiek głoszenia Ewangelii przypada na okres Cesarstwa Rzymskiego, w którym obok kultury i magii greckiej coraz większego znaczenia nabierają kulty religijne ze Wschodu. W nich to niejednokrotnie występuje prawdziwa mieszanka elementów przeżycia religijnego, tajemnej wiedzy, magii, astrologii, wróżbiarstwa^[92]. Ten niezwykły amalgamat stanowi nie tylko otoczenie dla ośrodków diaspory żydowskiej, ale także zwyczajne środowisko głoszenia Ewangelii poza granicami Izraela. Nie dziwi więc fakt, że Dzieje Apostolskie, które zdają sprawę – w sposób teologiczny oczywiście – z szerzenia się Ewangelii, ukazują także spotkanie ewangelizatorów i ludzi, dla których magia jest ważnym elementem ich życia. To spotkanie Ewangelii i magii to przedmiot naszych dalszych rozważań.

Przy zróżnicowanym podejściu autorów natchnionych do magii nie dziwi fakt, że raz po raz spotykamy teksty magiczne pochodzące na pewno ze środowiska judaizmu, niektóre wręcz legitymujące ten typ wiedzy. Przykładem jest Księga Tajemnic (Sefer ha-Razim) z III lub IV w. po Chr., zawierająca formuły magiczne w talmudycznym języku hebrajskim^[93]. W określeniu relacji pomiędzy judaizmem i magią w dużym stopniu pomogły znaleziska w Genizie Kairskiej (teksty magiczne) i Qumran (zaklęcia i przekleństwa – 4Q560; 5Q14 oraz horoskop – 4Q186)^[94]. W I w. po Chr. również na terenie Palestyny używano wersetów biblijnych jako zaklęć magicznych oraz noszono amulety. Nie działo się to bez aprobaty ówczesnych przywódców religijnych. Inna sprawa, że elementy religii żydowskiej znajdujemy w pośród różnych przejawów magii świata starożytnego, zaś Salomon i Mojżesz funkcjonują w wielu kręgach kulturowych jako patroni szczególnej wiedzy i skuteczności magicznej^[95].

Tak zróżnicowana ocena magii w judaizmie oraz w świecie pogańskim jest tłem dla proklamowania jedynego Zbawiciela, Lekarza, Uzdrowiciela, Proroka – Jezusa z Nazaretu. Zderzenie dwóch światów, także gdy chodzi o podejście do magii, jest w tym przypadku nieuniknione. Jak ono wypadnie? – to przedmiot kolejnych czterech rozdziałów poświęconych tekstom z Dziejów Apostolskich.


_________________________

SPIS TREŚCI :.
WSTĘP :.
ROZDZIAŁ IV :.
ROZDZIAŁ IX :.
PODSUMOWANIE :.