Czary, znaki niezwykłe i magia obronna

Natchniony autor Drugiej Księgi Kronik już wcześniej w sposób narracyjny ukazuje pierwszeństwo Boga w skuteczności leczenia. Pozytywną postacią jest w tej księdze Ezechiasz, który w śmiertelnej chorobie „modlił się do Pana, który go wysłuchał i dał cudowny znak” (2 Krn 32,24). Ten sam autor natchniony negatywnie ocenia fakt, że cierpiący król Asa u schyłku życia „nawet w swej chorobie szukał nie Pana, lecz lekarzy” (2 Krn 16,12)^[75]. W różnych księgach znajdziemy zgodne wskazanie: nawet gdy Izraelita zwraca się do lekarzy, winien być świadomy względnej skuteczności ich działania (por. Tb 2,10; Hi 13,4; Syr 38,1. 13.15). Przy takim zastrzeżeniu to lekarz, a nie mag czy rytuał uzdrowicielski jest normalną instancją, którą na wypadek choroby wskazuje autor Mądrości Syracha. Ta księga poświęca lekarzom i sztuce leczenia osobny passus (Syr 38,1-15), w którym znajdzie się także pochwała lekarstw i aptekarzy (38,4. 7). Ta swoista synteza wiary i wiedzy w odniesieniu do choroby i możliwości leczenia jest charakterystyczna:

„Czcij lekarza czcią należną z powodu jego posług, albowiem i jego stworzył Pan. ² Od Najwyższego pochodzi uzdrowienie, i od Króla dar się otrzymuje. ³ Wiedza lekarza podnosi mu głowę, nawet i wobec możnowładców będą go podziwiać. ⁴ Pan stworzył z ziemi lekarstwa, a człowiek mądry nie będzie nimi gardził. ⁵ Czyż to nie drzewo wodę uczyniło słodką, aby moc Jego poznano? ⁶ On dał ludziom wiedzę, aby się wsławili dzięki Jego dziwnym dziełom. ⁷ Dzięki nim się leczy i ból usuwa, z nich aptekarz sporządza leki, ⁸ aby się nie kończyło Jego działanie i pokój od Niego był po całej ziemi. ⁹ Synu, w chorobie swej nie odwracaj się od Pana, ale módl się do Niego, a On cię uleczy. ¹⁰ Usuń przewrotność – wyprostuj ręce i oczyść serce z wszelkiego grzechu! ¹¹ Ofiaruj kadzidło, złóż ofiarę dziękczynną z najczystszej mąki, i hojne dary, na jakie cię tylko stać. ¹² Potem sprowadź lekarza, bo jego też stworzył Pan, nie odsuwaj się od niego, albowiem jest on ci potrzebny. ¹³ Jest czas, kiedy w ich rękach jest wyjście z choroby: ¹⁴ oni sami będą błagać Pana, aby dał im moc przyniesienia ulgi i uleczenia, celem zachowania życia. ¹⁵ Grzeszący przeciw Stwórcy swemu niech wpadnie w ręce lekarza!” (Syr 38,1-15; BT).

W tej pochwale wiedzy medycznej i aptekarskiej ci, którzy ją posiedli, ukazani zostali jako potencjalni współpracownicy Boga, a nie Jego oponenci. Wyrazem przekonania starożytnych co do przyczynowości w procesie leczenia jest, oczywiście, odniesienie do Boga – poprzez modlitwę i tak ukierunkowane oczekiwanie^[76]. Wezwaniu lekarza (38,12) powinna więc towarzyszyć modlitwa chorego, jak i lekarza (38,9. 14), bo ostatecznie wszystko zależy od Boga (38,2).

W tradycji rabinistycznej magia obronna znajduje swoje zastosowanie w różnych sytuacjach życiowych i przybiera odmienne formy, także i używania amuletów i zaklinania. Najlepszym sprzymierzeńcem w walce i ochronie przed wpływem zła miał być Salomon^[77]. Na wypadek gorączki przywoływano słynną formułę „Abrakadabra”, której ułożenie przypisuje się nadwornemu lekarzowi Karakalli, Serenusowi Sammonicusowi. Zaklęcie zachowało się w odpowiedniej formie graficznej (zapis za pomocą spółgłosek hebrajskich), zaś jego brzmienie może pochodzić z języka Chaldejczyków ’br’ kdbr’, co prawdopodobnie oznacza 'zniszcz jak słowo'^[78].

Obok wypowiedzi Biblii i tradycji aprobujących praktyki i przedmioty, które można zaliczyć do magii obronnej, znajdziemy także słowa dezaprobaty. Podstawową przyczyną takiej oceny jest fakt, że przedmioty lub praktyki te włączone były w służbę innej religijności. Tak jest we fragmencie Księgi Rodzaju (Rdz 35,4), który mówi o tym, jak domownicy Jakuba oddali mu wizerunki obcych bóstw oraz kolczyki, gdy na polecenie Boga przybyli do Betel (35,1). Jakub zakopał te przedmioty pod dębem, ponieważ wyrażały one związek z obcymi bogami (por. Rdz 35,2)^[79]. Można przypuszczać, że kolczyki nosiły cechy odnoszące się do obcych bóstw i stanowiły amulety. Właśnie amulety w tej formie znane są dobrze w kulcie Kananejczyków^[80]. Zachowanie Jakuba zostało ukazane w perykopie 35,1-5, która pochodzi z tradycji J i znajduje się w partii tekstu Rdz 35,1-15, zawierającej tradycje J E P Je oraz wkład redaktora. W analizowanej scenie (35,1-5) chodzi o zerwanie z obcymi bogami. W środowisku, w którym powstała narracja, zakopane przez Jakuba przedmioty o charakterze apotropaicznym musiały być identyfikowane z kultem trudnym do pogodzenia ze czcią wobec jedynego Boga^[81].

Krytykę magii obronnej znajdujemy w początkowych partiach Księgi Izajasza, w tzw. mowie przeciw niewiastom jerozolimskim (por. Iz 3,16 – 4,1). Prorok wymienia zbytkowne przedmioty noszone przez elegantki, które swymi ozdobami naśladowały „mody obce” (asyryjskie, egipskie). Nie o modę jednak chodzi, ale o to, że przedmioty te stanowiły element obcej religijności. Opis proroka jest barwny, zaś wymienione ozdoby – w dużej części – noszą nazwy pochodzenia mezopotamskiego:

„W owym dniu usunie Pan ozdobę brząkadeł u trzewików, słoneczka i półksiężyce, ¹⁹ kolczyki, bransolety i welony, ²⁰ diademy, łańcuszki u nóg i wstążki, flaszeczki na wonności i amulety [vx;l;] , ²¹ pierścionki i kółka do nosa, ²² drogie suknie, narzutki i szale, torebki ²³ i zwierciadełka, cienką bieliznę, zawoje i letnie sukienki” (Iz 3,18-23; BT).

Wiele z tych przedmiotów, przez odpowiednie napisy, wiążące je z jakimś bóstwem lub pożądanym działaniem^[82], mogło stanowić amulety. Użyty w wersecie 3,20 termin lachasz [vx;l;] to techniczne określenie amuletów, zaś znaleziska archeologiczne i inne teksty potwierdziły używanie amuletów w formie sznurów, wstążek, półksiężyca i kółka do nosa (por. Sdz 8,21; Ez 13,20)^[83].

W Księdze Ezechiela znajdziemy niejedną przestrogę przed zakazanymi praktykami magicznymi. W pierwszym przypadku oskarżenie wysunięto pod adresem prorokujących bez Bożego upoważnienia kobiet, które na pewno zajmowały się przepowiadaniem przyszłości, używając wstążek (wokół ramion czy na czole) jako amuletu (Ez 13,17-23)^[84].


_________________________

SPIS TREŚCI :.
WSTĘP :.
ROZDZIAŁ IV :.
ROZDZIAŁ IX :.
PODSUMOWANIE :.