Wkład pism pawłowych w biblijne podstawy etyki

Tak więc właściwie nie odkrywa tutaj Paweł nowych typów grzechów dzięki swemu nowemu rozumieniu w perspektywie wiary. Raczej odnotowuje on, dokonując wyboru, to, co już wcześniej należało do etycznego rozumienia historii i kultury.
Z drugiej strony, kontekst chrześcijański, w który katalogi zostają włączone, nie jest bynajmniej jakimś tylko literackim obramowaniem. Gra on tutaj rolę kryterium selektywnego, co można zauważyć w samej kolejności wspomnianych występków i cnót. Być może, również chrześci­jańska koncepcja osoby zaważyła na przykład na podkreśleniu win w sferze seksualności (a to w związku z wolnością otrzymaną na chrzcie [w. 13], która powinna określać zachowania i wybory ochrzczonego). Podobnie jak w motywacjach judaistycznych wyjaśnia koncepcja chrześcijańska obecność grzechu bałwochwalstwa i czarów. Jednakże faktem o zasadniczym znaczeniu jest to, iż cała lista cnót i większość występków wskazuje na zachowania o bezpośrednim znaczeniu między­osobowym i społecznym^[4]; pojęcia typowo greckie, takie jak łagodność i opanowanie, nabierają, ze względu na najbliższy kontekst, wartości międzyosobowej, odpowiadającej pewnemu ideałowi ludzkiemu, bardzo odległemu od ideału typowo indywidualistycznego, który zazwyczaj ukazują pouczenie moralne i katalogi cnót stworzone przez kulturę hellenistyczną. Tak oto chrześcijański etos wspólnotowy okazuje swoją zdolność do hierarchizacji rozpoznanych wartości i zdolność do zintegro­wania ich wewnątrz tej wizji sensu, która rodzi się z wiary w Jezusa Chrystusa. W tym podwójnym katalogu tradycja judaistyczna jest bardziej wyraźnie obecna, jeśli idzie o treść, niż tradycja hellenistyczna niejudaistyczna.
Charakterystyczny przykład z listy cnót może zilustrować bardzo znamienne zróżnicowania: zamiast jednej z głównych cnót świata greckiego pierwsze miejsce zajmuje agape (i to nie tylko jako pierwsza w kolejności z wymienionych); w katalogach z Qumran jest ona również obecna, ale tylko jako jedna spośród innych cnót.
Jeśli teraz przypatrzymy się miejscu obydwu katalogów w Liście do Galatów, możemy lepiej uchwycić, w jaki sposób należą one do chrześci­jańskiej wizji życia, przedstawionej przez apostoła. Sytuacja człowieka ochrzczonego jest sytuacją osoby wyzwolonej przez Chrystusa (w. 1) i prowadzonej przez Ducha (w. 18); ale ciągle trwa walka pomiędzy człowiekiem „cielesnym" i człowiekiem „duchowym" (ww. 16-17). Dlatego jest rzeczą konieczną, by chrześcijanin rzeczywiście poddał się kierownictwu Ducha; wtedy jego działanie nie będzie spełnianiem „uczynków ciała", lecz jego egzystencja będzie naznaczona „owocem Ducha"; i tutaj właśnie doświadcza się nowości życia jako daru. Człowiek wierzący to człowiek, który wybrał już pomiędzy Duchem i ciałem, powierzać swoje zbawienie Chrystusowi (w. 24) i nie szukając zabezpie­czenia w Prawie. Postępowanie w Duchu jest wewnętrznym wymaganiem odpowiedzi na dar życia w Duchu (ww. 16 i 25). Poszczególne zachowa­nia są widziane i oceniane w świetle pewnego wydarzenia: zbawczego działania Boga, który się objawia i udziela siebie w Chrystuse, oraz odpowiedzi ze strony człowieka ochrzczonego. Również „opanowanie" - pojęcie tak często obecne i istotne w etyce greckiej i u Filona - przyj­muje tutaj nowe znaczenie przez fakt, iż zostaje zinterpretowane jako owoc działania Ducha w wierzącym; nie może tu być mowy o jakiejkolwiek pysze czy pretensji do samousprawiedliwienia.
To powiedziawszy, musimy wrócić do sprawy, która narzuca się nam przez sam fakt obecności tych katalogów oraz ich pochodzenia i sposobu formowania się: zachowanie po ludzku dobre i autentyczne zostaje zinterpretowane jako owoc działania Ducha w egzystencji człowieka ochrzczonego; z drugiej zaś strony - to samo zachowanie dowodzi, że wierzący pozwala kierować sobą Duchowi, że egzystencja wierzącego kształtuje się zgodnie z nową sytuacją, w której się znalazł.
Trzeba podkreślić różnicę w porównaniu z analogicznymi sytuacjami spotkania z inną kulturą, poświadczonymi już w Starym Testamencie. Wówczas konfrontacja kulturowa zachodziła współcześnie z kształtowa­niem się (albo odrodzeniem) narodu; inaczej jest w przypadku wspólnot chrześcijańskich. Tutaj dialog etyczny przybiera bardziej właściwe dla niego oblicze: słuchanie, przyjęcie krytyczne i interpretujące, i nowe ujęcie. Kiedy na przykład chrześcijanie przejmują termin aretê („cnota" -por. Flp 4, 8) i modyfikują go zgodnie z własnym rozumieniem wiary tak, by nie mógł już mieć związku z samozbawieniem czy przechwalaniem się - to następnie owo pojęcie i jego wzbogacony ludzki sens oddają na powrót językowi kultury swojego czasu. I tak oto skuteczność wiary objawia się również poza sferą wyraźnych jej sformułowań, przyczyniając się w ten sposób do kształtowania moralności bardziej ludzkiej (identycz­nie możemy powiedzieć: „bardziej chrześcijańskiej"). Zjawisko to - oczywiście, zauważalne również przed Nowym Testamentem - zdaje się zyskiwać teraz nową wyrazistość, bowiem lud Boży nie jest już utoż­samiany z jednym narodem.


Przypisy:

[1]Por. P. Rossano, Morale ellenistica e morale paolina, w: Fondamenti biblici della teologia morale, 173-185; R. Schnackenburg, Messaggio morale del NT, 243-285; R. Penna, Problemi di morale paolina, w: Rivelazione e morale, 113-127;, H. Conzelmann, Teologia del Nuovo Testamento, Paideia, Brescia 1972, 199-358; H. Halter, Taufe und Ethos.
[2] Por. H. Halter, Taufe und Ethos, 33-303.
[3] Podstawowymi studiami w tej dziedzinie są: A. Vögtle, Die Tugend- und Lasterkataloge im Neuen Testament, Münster 1936; S. Wibbing, Die Tugend- und Lasterkataloge im Neuen Testament, Tübingen 1964. Obszerną informację bibliograficzną znajdzie czytelnik w: S. Bastianel, Assunzione di formule e paradigmi etici nel Nuovo Testamento, w: Servitium, seria terza, 9 (maggio-giugno 1980) 32-41
[4] To, co powiedzieliśmy o „katalogach", odnieść można również do „tablic domo­wych" (por. np. Ef 5, 21-6,9; Kol 3, 18-4,1). Bardzo widoczna jest w nich dążność do wzajemności we wszelkich odniesieniach, do poszanowania praw tych, których pozycja społeczna jest tradycyjnie silniejsza (mąż, rodzice, zwierzchnicy), i tych, którzy tradycyjnie są słabsi w społeczności (żona, dzieci, niewolnicy). Solidarność ze względu na jednego Pana każe wyjść poza sprawiedliwość (z jej normami kulturowymi) - ku miłości.