Rozmnożenie chleba

[1] Lokalizacja tego wadi jest niejasna. W starszych opracowaniach można spotkać liczne raczej trudne do uzasadnienia propozycje; zob. M. Beck, Elia und die Monolatrie. Ein Beitrag zur religionsgeschichtlichen Rückfrage nach dem vorschriftprophetischen Jahwe-Glauben, Berlin-New York 1999, s. 103.

[2] Niektóre kodeksy zmieniają kruki na Arabowie. Nawet jednak ta zmiana nie umniejsza niezwykłości wydarzenia. Zob. L. Bronner, The stories of Elijah and Elisha, Leiden 1968, s. 83.

[3] Sarepta do której udaje się Eliasza, to miejscowość leżąca między Tyrem a Sydonem. Obecnie nosi nazwę Ras Sarafand. Na kartach Biblii Sarepta wspomniana jest w księdze Abdiasza (Ab 20) oraz w Ewangelii wg św. Łukasza (Łk 4,26). Ozeasz patrzył, jak Izraelczycy czczą Baala. Wierzyli, że obdarzył on ludzi płodnością i obfitością, ofiarując im chleb i wodę: „Pobiegnę za swymi kochankami, co chleb mi dają i wodę, wełnę, len, oliwę i napój” (Oz 2,7).

[4] Zob. S.J. De Vries, 1 Kings, Dallas, Texas 1985, s. 218.

[5] Niektórzy komentatorzy wskazują na zależność między tymi przekazami na zasadzie imitacji (zależności). Bardziej zasadnym wydaje się jednak mówienie o pokrewieństwie tych dwóch przekazów. Niewątpliwie prorok Eliasza był radykalnym i pełnym mocy sługą Jahwe. Elizeusz zaś ukazany jest jako kontynuator dzieła swojego poprzednika, również jako dobroczyńca ludu. Zob. G. Hentschel, Historyczne podstawy tradycji o proroku Eliaszu, RBL 33(1980), s. s. 57-58.

[6] Zob. M. Rosik, Eucharystia w tradycji biblijnej. Zapowiedzi – ustanowienie – ku teologii, Wrocław 2022, s. 586-587.

[7] Zob. A. Paciorek, Motyw manny w mowie eucharystycznej Jezusa (J 6,26-58), w: Biblia o Eucharystii, red. M. Rusecki, M. Cisło, Lublin 1997, s. 157-161.

[8] Zob. M. Healy, Ewangelia według św. Marka. Katolicki Komentarz do Pisma Świętego, Poznań 2020, s. 125.

[9] M. Healy, Ewangelia według św. Marka, s. 130.

[10] Zob. I. de la Potterie, Cudowne rozmnożenie chleba, „Communio” 54(1989), z. 6, s. 63.

[11] Zob. A. Paciorek, Motyw manny w mowie eucharystycznej Jezusa (J 6,26-58), s. 163.

[12] Zob. M. Rosik, Eucharystia w tradycji biblijnej, s. 592

[13] Zob. J. Łach, Ważniejsze wzmianki biblijne o łamaniu chleba, „Studia Theologica Varsaviensia” 38/2(2000), s. 124-125.

[14] Zob. Komentatorzy wskazują i wyliczają, iż o ile Elizeusz nakarmił stu, to Jezus nakarmił pięć tysięcy. A zatem w wypadku Elizeusza .jeden chleb był pożywieniem dla pięciu, to Jezus miał jeden chleb dla tysiąca. Zob. A. Paciorek, Motyw manny w mowie eucharystycznej Jezusa (J 6,26-58), s. 163-164.

[15] Zob. A. Malina, Ewangelia według świętego Marka. Rozdziały 1,1 – 8,26. Wstęp. Przekład z oryginału. Komentarz, Częstochowa 2013, s. 403.

[16] Zob. M. Healy, Ewangelia według św. Marka, s. 157; D. Kotecki, Znaczenie dwóch opisów cudu rozmnożenia chleba w Ewangelii według św. Marka, w: Stworzył Bóg człowieka na swój obraz (Rdz 1,26), Warszawa 2002, s. 196.

[17] Zob. M. Rosik, Eucharystia w tradycji biblijnej, s. 594.

[18] Zob. A. Paciorek, Motyw manny w mowie eucharystycznej Jezusa (J 6,26-58), s. 166.

[19] Nie wydaje się jednak zasadnym uznanie, iż to św. Marek dodał wzmiankę o rybkach, aby upodobnić przekaz do pierwszej narracji o rozmnożeniu chleba. Gdyby to ewangelista miał stworzyć takie upodobnienie, to wydaje się, iż dokonałby tego w sposób pełniejszy, uzupełniając brakujące elementy.

[20] Zob. M. Healy, Ewangelia według św. Marka, s. 159-160, choć niektórzy wskazują, iż ta mniejsza liczba – cztery tysiące, wskazuje i podkreśla pierwszeństwo Żydów w obfitości eschatologicznych darów. Zob. J. Homerski, Ewangelia według św. Mateusza. Wstęp – przekład z oryginału – komentarz, Poznań 1979, s. 243; D.A. Hagner, Matthew 14 – 28, Dallas 1995, s. 452.

[21] Zob. A. Malina, Ewangelia według świętego Marka. Rozdziały 1,1 – 8,26, s. 448.

[22] Choć zazwyczaj za starotestamentowy model, na którym wzorował się Marek w drugim opowiadaniu o rozmnożeniu chleba (Mk 8,1-10), przekaz o Elizeuszu (2 Krl 4,42-44). Zob. M. Rosik, Eucharystia w tradycji biblijnej, s. 595-596.

[23] Według św. Hieronima, Jezus tak uczynił, nie z obawy, ale aby powstrzymać wrogów przed popełnieniem drugiego morderstwa, ale także by oddalić śmierć na czas Paschy. Zob. Św. Hieronim, Comm. Matt, 2,14.

[24] Zob. A. Paciorek, Ewangelia według świętego Mateusza, rozdziały 14 – 28. Wstęp. Przekład z oryginału. Komentarz, Częstochowa 2008, s. 44.

[25] Zob. Hilary z Poitiers, Comm. Matt, 14,10.

[26] Zob. A. Paciorek, Ewangelia według świętego Mateusza, rozdziały 14 – 28, s. 99.

[27] Zob. Strack Billerbeck I,685; IV 2,611.

[28] Zob. P. Podeszwa, Wy dajcie im jeść (Mt 14,16), „Verbum Vitae” 12(2007), s. 67-68.

[29] Zob. F. Mickiewicz, Ewangelia według świętego Łukasza, rozdziały 1 – 11. Wstęp. Przekład z oryginału. Komentarz, Częstochowa 2011, s. 468.