Jedenaście przykazań

Czy istnieją dwie wersje Dekalogu?

Wtedy wypowiedział Bóg wszystkie te słowa: ,Ja jestem Pan, Bóg twój, który cię wyprowadził z ziemi egipskiej, z domu niewoli. Nie będziesz miał cudzych bogów obok Mnie" (Wj 20, 1-3).
Jam jest Pan, Bóg twój, który cię wyprowadził z ziemi egipskiej, z domu niewoli. Nie będziesz mial cudzych bogów obok Mnie (Pwt 5, 6-7).

Wiele długich lat egzegeci poświęcili na ustalenie tego, która z powyższych wersji Dekalogu „powstała" jako pierwsza: czy ta zapisana w Księdze Wyjścia, czy może ta zawarta w Księdze Powtórzonego Prawa? Dlaczego Stary Testament nie przekazuje nam jednej, lecz dwie wersje Dekalogu, skoro w istocie rzeczy są tożsame, a różnice dotyczą praktycznie kwestii stylistycznych?
Przyjrzyjmy się przykazaniu dotyczącemu przestrzegania odpoczynku szabatu (Wj 20, 8-11 oraz Pwt 5, 15). Obydwie wersje różnią się zupełnie zarówno pod względem przedstawionej motywacji, jak i długości tekstu.
Księga Wyjścia nawiązuje do odpoczynku Pana Boga po dokonaniu dzieła stworzenia: W sześć dni bowiem uczynił Pan niebo, ziemię, morze oraz wszystko, co jest w nich, siódmego zaś dnia odpoczął. Dlatego pobłogosławił Pan dzień szabatu i uznał go za święty. Praca ludzka powinna mieć zatem odniesienie do Stwórcy.
Natomiast Księga Powtórzonego Prawa („Drugie Prawo" - jak zatytułowano ją w greckim tłumaczeniu Biblii) jako motyw odpoczynku podaje wspomnienie Wyjścia z Egiptu: Pamiętaj, że byłeś niewolnikiem w ziemi egipskiej i wyprowadził cię stamtąd Pan, Bóg twój, ręką mocną i wyciągniętym ramieniem: przeto ci nakazał Pan, Bóg twój, strzec dnia szabatu. Czyli pamiętaj, że Pan Bóg uwolnił cię z własnej, nieprzymuszonej woli, i dlatego należy Mu się wdzięczność.
W obydwu wypadkach chodzi o naśladowanie Pana Boga. Jednak Bóg Wyzwoliciel z Księgi Powtórzonego Prawa zdaje się mieć bardziej ludzkie, społeczne oblicze. Zdaje się być bardziej przekonujący w porównaniu do odległego Boga Stwórcy (jak to tłumaczy Paul Beauchamp w książce pod tytułem La Legge di Dio (Prawo Boże).
Kolejna różnica pomiędzy tymi wersjami polega na długości tekstu dotyczącego poszanowania rodziców. W przypadku Księgi Wyjścia: Czcij twego ojca i twoją matkę, abyś długo żył na ziemi, którą Pan, Bóg twój, ci daje (Wj 20, 12). A w przypadku Księgi Powtórzonego Prawa brzmi ono tak: Czcij swego ojca i swoją matkę, jak ci nakazał Pan, Bóg twój, abyś długo żył i aby ci się dobrze powodziło na ziemi, którą ci daje Pan, Bóg twój (Pwt 5, 16).
W odniesieniu do przykazania na temat „fałszywego świadectwa" - wyjaśnia Soggin - Biblia używa aż dwóch różnych określeń. W Księdze Wyjścia mamy wyrażenie ed saqer, które jest określeniem prawniczym, używanym w sądach. Natomiast w Księdze Powtórzonego Prawa po­jawia się ed saw, bezsensowne świadectwo, prawie jak plotka. Jest to, oczywiście, postawa bardzo niebezpiecz­na w każdym środowisku społecznym (również dzisiaj), jednak trudna do wykrycia, a tym bardziej do ukarania na mocy prawa.
Jeszcze bardziej wyraźna jest różnica pomiędzy wer­sjami dotyczącymi ostatniego przykazania. Księga Po­wtórzonego Prawa ponad rzeczami, których nie należy pożądać, stawia kobietę, żonę bliźniego, później stawia przecinek, jakby chciała postawić znak wyraźnego roz­dzielenia, i zaczyna mówić o domu, polu, niewolnikach itd. Natomiast Księga Wyjścia (kiedy znajdujemy się jeszcze w typowo patriarchalnych strukturach społecz­nych) wylicza kobietę razem z wszystkimi innymi rze­czami, których nie należy pożądać, czyli razem z niewol­nikiem, wołem i osłem...
Która zatem wersja Dekalogu jest starsza? Oczywi­ście, że ta z Księgi Powtórzonego Prawa, chociaż w Pi­śmie Świętym została umieszczona na drugim miejscu.