O Kongresie raz jeszcze

Jako drugi przykład podano fragment kazania żałobnego ks. Jana Pawła Woronicza. Kazanie to zostało wygłoszone w 1800r. po śmierci Michała Kazimierza Ogińskiego, byłego hetmana wielkiego litewskiego. Kaznodzieja zastanawiał się, czy utrata ojczyzny, wymazanie nazwy „Polska” z mapy Europy, oznacza także utratę pamięci o jej bohaterach, o tych, którzy tworzyli jej historię? Ks. Woronicz odpowiada na to pytanie wskazując, że Izrael wprawdzie upadł, a jego synowie ulegli rozproszeniu, ale to właśnie w tym trudnym czasie wydał wielkie owoce swojego ducha, które pozwoliły mu przetrwać. Tak samo stanie się i z Polakami, będącymi w niewoli zaborców. Zachowanie zaś pamięci o bohaterach jest obowiązkiem żyjących.

W czasach zaborów Biblia stanowiła bezcenną pomoc w zachowaniu polskości, zwłaszcza fakt, że została przełożona na język polski. Na zlecenie Towarzystwa Przyjaciół Nauk ks. Woronicz miał opracować tzw. Pieśnioksiąg, w którym znajdować się miały psalmy w przekładzie polskich poetów. Bardzo trudna teraźniejszość i bardzo niepewna przyszłość były więc postrzegane i objaśniane w świetle wybranych epizodów z przeszłości. Było to swoiste zabezpieczenie przed rozpaczą i utratą nadziei.

Prelegent wskazał także, że w Pieśni IV poematu „Świątynia Sybilii” ks. Woronicz wskazuje również, co czeka zdrajców, którzy zaprzedali się zaborcom. Opiera się przy tym na II części psalmu 137 o charakterze złorzeczącym. Ponadto w swojej twórczości ks. Woronicz wyraźnie wskazuje, że teraźniejszość i to, co spotyka Polaków, znajduje swoje wyjaśnienie w biblijnej historii narodu izraelskiego. Wzywa, by tam szukać klucza do zrozumienia tego, co Polacy mają robić dalej, ale także z czego mają jako naród zrobić rachunek sumienia.

Na końcu prelegent przywołał autobiograficzny wiersz Dyzmy Bończy – Tomaszewskiego pt. „Powrót na Ukrainę czyli opisanie niektórych roślin krajowych”. Wierzba płacząca w tym utworze to drzewo melancholii, opłakujące rozbiór ojczyzny. To drzewo skłania poetę do gorzkiej refleksji na temat tych, którzy sprzeniewierzyli się przysiędze psalmisty dla doczesnych dóbr.

Ks. profesor wskazał także, że również twórczość m.in. Jana Kantego Wrzesińskiego, Juliana Ursyna Niemcewicza, Antoniego Malczewskiego czy Maurycego Mochnackiego obrazowała, w jakim sensie oraz w jakim stopniu Biblia już wtedy stała się nie tylko naszym kodem kulturowym, ale stała się dla Polaków sposobem na przetrwanie.