Kanon i apokryfy

W historii kształtowania się Biblii kilka razy powracały pytania: „Które księgi pochodzą od Boga, a które nie pochodzą? Które możemy uznać za święte, a które nie?” Okazuje się, że inną odpowiedź dali Żydzi, inną katolicy, a jeszcze inną protestanci. Każda z tych wspólnot posługuje się dziś inną wersją Pisma Świętego. Najwięcej ksiąg świętych przyjmują katolicy, najkrótszą jest Biblia hebrajska.

Kilka słów o „kanonie” i „księgach kanonicznych”
Objętość Biblii związana jest z pojęciami kanonu biblijnego i kanoniczności ksiąg. Kanon biblijny to spis ksiąg natchnionych, które z racji swego pochodzenia od Ducha Świętego, stanowią nieomylną regułę wiary i normę postępowania wspólnoty. Wykaz ksiąg kanonicznych pełni funkcję wzorcowego katalogu pomagającego odróżnić pismo natchnione od nienatchnionego.

Natomiast księga kanoniczna to ta, która znajduje się w kanonie biblijnym. Aby księga została włączona do kanonu, musiała spełniać dwa warunki: po pierwsze - być spisaną pod natchnieniem Ducha Świętego, po drugie - jej boskie pochodzenie i autorytet musiały zostać oficjalnie stwierdzone przez Synagogę lub Kościół. Orzeczenie takie nie tworzyło natchnienia księgi, a w konsekwencji kanonu, lecz odzwierciedlało i utrwalało obecną we wspólnocie wiarę.

Historia kanonu biblijnego ukazuje, że proces ten wymagał czasu. Zdecydowana większość ksiąg Biblii bardzo szybko, jednomyślnie i wszędzie została uznana za święte. Z czasem księgi te określono nazwą „protokanoniczne”. Tylko w odniesieniu do niektórych ksiąg kanonicznych, a właściwie do czternastu, ich natchnienie było jakiś czas dyskutowane. O tych pismach, mówi się, że są deuterokanoniczne lub wtórno kanoniczne, czyli później włączone do kanonu.
Terminy: „protokanoniczny” i „deuterokanoniczny” nie dotyczą jakości natchnienia ksiąg, podkreślają jedynie czas orzeczenia kanoniczności tych pism - jedne uznano od razu, inne dopiero po jakimś czasie.

Wszystkich pism deuterokanonicznych jak wspomniałem jest czternaście: siedem w Starym Testamencie i siedem w Nowym. W Starym Testamencie księgami deuterokanonicznymi są: Księga Tobiasza (Tb), Judyty (Jdt), 1 i 2 Machabejska (1-2 Mch), Barucha (Ba), Syracha (Syr), Mądrości (Mdr), a także niektóre fragmenty Estery (10,4-16,24) i Daniela (3,24-90;13-14). Natomiast w Nowym Testamencie: List do Hebrajczyków (Hbr), Jakuba (Jk), Drugi Piotra (2 P), Drugi i Trzeci Jana (2-3 J), Judy (Jud) i Apokalipsa (Ap).

Różnice w długości kanonu żydowskiego, katolickiego i protestanckiego zależą od uznania ksiąg deuterokanonicznych za święte, czyli normatywne dla życia religijnego. Jakie zatem księgi natchnione przyjmują te poszczególne wspólnoty?

Kanon żydowski
W czasach Jezusa nie było jeszcze żadnego oficjalnego orzeczenia dotyczącego kanonu żydowskiej Biblii. Pojawiło się ono dopiero po zburzeniu świątyni przez Rzymian w roku 70 po Chr., gdy trzeba było na nowo zorganizować życie religijne Żydów. Wtedy to na skutek niemożności składania ofiar (bo nie było świątyni), skupiono się na  czytaniu i rozważaniu Biblii w synagogach.

Jako kryterium uznania księgi za świętą żydowscy rabini przyjęli trzy wymagania: księga musiała być spisana w „świętym języku”, czyli po hebrajsku lub aramejsku, musiała powstać na terenie Palestyny, bo tylko to miejsce, według Żydów było godne objawienia Bożego oraz treść pisma musiał być zgodna z Prawem Mojżeszowym.