Kanon i apokryfy

Apokryfy – księgi naśladujące Biblię
Konsekwencją orzeczenia, które księgi są natchnione, a które nie, było wyodrębnienie tzw. literatury apokryficznej. Apokryfami nazwano księgi, które mimo iż nawiązywały treścią i formą do pism biblijnych, nie znalazły się w spisie ksiąg natchnionych.

Apokryfy powstawały w okresie dwóch ostatnich wieków przed Chrystusem i w pierwszych wiekach chrześcijaństwa. Pisano je zarówno w środowisku judaistycznym, jak i wczesnochrześcijańskim. Księgi apokryficzne naśladowały pisma biblijne. Istnieją więc apokryfy Starego Testamentu i apokryfy Nowego Testamentu. Kryterium tego podziału nie opiera się jednak na czasie powstania tekstu, lecz na tematyce lub formie. Pisma nawiązujące do Starego Testamentu tworzono również w czasach po Chrystusie.

Apokryfy Starego Testamentu dotyczą starotestamentalnej postaci np. Abrahama, Mojżesza, Izajasza, albo naśladują starotestamentalną księgę. Apokryfy Nowego Testamentu odnoszą się do bohatera z czasów nowotestamentalnych: Jezusa, Apostołów, a nawet Piłata, lub też są niekanoniczną ewangelią, dziejami, listem lub apokalipsą.

Obecnie znamy około 70 apokryfów Starego Testamentu (większość w postaci fragmentarycznej) i ponad 100 Nowego Testamentu.

Apokryfy powstawały przede wszystkim, aby uzupełnić księgi biblijne w tych miejscach, które uznano za niewystarczająco opisane. Zawierają więc nowe motywy np. dalsze losy Henocha, „który znikł, bo zabrał go Bóg”, albo epizody z dzieciństwa Jezusa ,czy też działania misyjne apostołów.

Właśnie ciekawość nowych szczegółów przyczyniała się do poczytności tych tekstów. Apokryfy, ze względu na popularność, często były wykorzystywane przez heretyków jako nośniki fałszywej doktryny. Inne pisano w dobrej wierze, by wyjaśnić i przybliżyć prawdy, które chrześcijanom wydawały się trudne do pojęcia i niezrozumiałe, np. dziewicze poczęcie Jezusa.

Wśród powodów, które uzasadniają umieszczenie pism apokryficznych poza kanonem najważniejszymi są kwestie dotyczące ich pochodzenia i treści. Apokryfy albo powstały w niejasnych okolicznościach i są nieznanego pochodzenia, czyli nie zostały napisane ani przez apostoła, ani przez jego współpracownika, albo też ich treść jest synkretyczna,  czyli łączą w sobie autentyczna tradycję z heretycką nauką i wątkami legendarnymi.

Zdecydowana większość apokryfów nich nigdy nie była czytana w czasie liturgii. Nie było też gwałtownych dyskusji na temat dołączenia któregoś z apokryfów do ksiąg z kanonu.

Wartość apokryfów wynika z faktu, że są one bez wątpienia cennym świadectwem literackim swojej epoki. Niektóre apokryfy, powstałe na przełomie obu Testamentów, mogą też stanowić cenną pomoc dla zrozumienia pewnych zagadnień poruszanych w księgach biblijnych.

Co jakiś czas, szczególnie w odniesieniu do apokryficznych ewangelii, można usłyszeć zarzut, że apokryfy są pismami niewygodnymi, zagrażającymi doktrynie i dlatego Kościół chce je ukryć i zmarginalizować. Prawda jest jednak taka, że Kościół nigdy nie ukrywał faktu istnienia tych dzieł. Świadczą o tym badania i liczne opracowania.

W języku polskim zostały wydane dwa zbiory apokryfów: „Apokryfy Nowego Testamentu” pod redakcją ks. Marka Starowieyskiego oraz „Apokryfy Starego Testamentu” opracowane przez ks. Ryszarda Rubinkiewicza. Natomiast zrozumiała jest konieczność ostrożności wobec tych tekstów.

Podsumowaniem rozważań o kanonie i apokryfach niech będą słowa wczesnochrześcijańskiego pisarza z II wieku: „Są teksty, których nie wolno wprowadzać do kościoła katolickiego, nie wolno bowiem mieszać żółci z miodem. Są też takie, które czytać wprawdzie można, nie można ich jednak podawać w kościele, ani miedzy prorokami, których liczba została zamknięta, ani między apostołami”.

***

Powyższy tekst jest wykładem pochodzącym ze strony www.biblicum.pl.