Teologia Dziejów Apostolskich

W Dziejach Apostolskich akcent spoczywa na historii kerygmatycznej. Zatem należy omówić teologię tego dzieła. Zwykle czyni się to w klasycznym kluczu, sięgając do poszczególnych wielkich tematów teologicznych, takich jak eschatologia, chrystologia itd. Lepiej jednak jest spojrzeć na Dzieje Apostolskie i w ramach głównych myśli jakie powracają w tym dziele, a tematy teologiczne same się ukażą.

1. Kontynuacja historii zbawienia
Od Conzelmanna zauważano, że całe dzieło Łukasza ukazuje kontynuację historii zbawienia. Jest to historia, która nieustannie jest w toku i nieustannie się rozwija zmierzając ku pełnej realizacji na końcu czasów. Łukasz ukazuje rozwój historii zbawienie począwszy od proroków, a zatem od zapowiedzi, przez realizację w osobie Jezusa Chrystusa, aż po jej dopełnienie w czasie Kościoła. Czas, który jest nie tylko dalszą realizacją, ale jest już jakby ostatecznym dopełnieniem historii zbawienia. Już bowiem w Ewangelii według św. Jana nasilona działalność Ducha Świętego jest znakiem eschatologicznym. Wyraźnie jest to powiedziane w Pierwszej mowie Piotra. Czas Kościoła jest czasem ostatecznej realizacji, gdyż Jezus w dalszym ciągu kontynuuje swoją działalność, jako Jezus Niebieski. Czyni to przez swoich uczniów. Mówił o tym również Paweł: ...Mesjasz (...) głosić będzie światło zarówno ludowi, jak i poganom (Dz 26,23).

Z analizy dzieła Łukasza i całego NT można powiedzieć, że teksty mesjańskie (Ps 2 i Ps 110) nie osiągnęły jeszcze pełnej realizacji (1). Z punktu widzenia teologicznego wszystko zostało poddane, nie ma nic niepoddanego. Zakładamy to. Jezus jest wywyższony po prawicy Ojca, więc jest Panem całego wszechświata.

Jednak w sensie dosłownym jest inaczej. Mówi o tym Łukasz w Dz 4,25-26, nawiązując do Ps 2: ...narody się buntują (...) i władcy spiskują wraz z nimi przeciw Panu i przeciw Jego Pomazańcowi (Ps 2,1-2). Ten Psalm Mesjański, który faktycznie realizuje się w osobie Jezusa Chrystusa, dosłownie jednak nie osiąga pełnej realizacji, bowiem również dzisiaj jesteśmy świadkami jak burzą się narody (...) i władcy spiskują wraz z nimi przeciw Panu i przeciw Jego Pomazańcowi (Dz 4,25-26). Pełna realizacja będzie miała miejsce na końcu czasów, kiedy Chrystus przyjdzie powtórnie wszystko zostanie poddane pod Jego stopy i wszyscy, bez wyjątku, uznają go Panem. Zbawieni z radością, potępieni z przykrością, że nie rozpoznali Go wcześniej. Zatem czas Kościoła jest zmierzaniem ku pełnej realizacji, która nastąpi dopiero na końcu czasów. My jesteśmy świadkami tego rozwoju.

Jako przykład można przytoczyć autora Listu do Hebrajczyków: Wszystko poddałeś pod jego stopy, Ponieważ zaś poddał Mu wszystko, nic nie zostawił nie poddanego Jemu. Teraz wszakże nie widzimy jeszcze, aby wszystko było Mu poddane (Hbr 2,8). A zatem czas Kościoła to już czasy ostateczne. Łukasz w Dz 2,17 poddaje małej przeróbce proroctwo Joela: kai estai [meta tauta]2 en tais eschatais hēmerais (dodane przez Łukasza - por. Jl 3,1). A zatem w ostatecznych dniach, w ostatecznych czasach dojdzie do wylania Ducha. Wylanie Ducha już nastąpiło w dniu Pięćdziesiątnicy, a zatem czasy ostateczne już się zaczęły. Tyle, że ich realizacja trwa nieustannie aż do całkowitego wypełnienia w czasie powtórnego przyjścia Pana.

Ten rozwój historii zbawienia został podzielony przez Conzelmanna na trzy okresy: Starego Przymierza, czas Jezusa (punkt zwrotny historii zbawienia) i czas Kościoła (Jezus obecny w dalszym ciągu prowadzi swoją działalność przez uczniów). Nawet jeśli Łukasz, w kompozycji swego dzieła, takiego podziału nie zamierzył, to jednak jest on faktem. Wszystko, co ma miejsce w tej historii dzieje się z woli Boga. Nic nie wymyka się spod Jego kontroli (por. Dz 2,23 : ...tego Męża. który z woli postanowienia i przewidzenia Bożego został wydany, przybiliście rękami bezbożnych do krzyża i zabiliście). Wszystko było zapowiedziane, przewidziane (nawet śmierć Chrystusa, która mogłaby podważać jego mesjańskość i Bóstwo) i realizuje się. Stąd często mówi się, że Łukasz w swoim dziele stosuje schemat: zapowiedź - realizacja, obietnica - wypełnienie.

W tym miejscu obecny jest temat eschatologii, a także chrystologii i eklezjologii.