III NIEDZIELA W ADWENCIE - ROK C

Dzięki uprzejmości Oficyny Wydawniczej „Vocatio” i Księgarni św. Wojciecha (www.mojeksiazki.pl), które wyraziły zgodę na publikację fragmentów wydawanych przez nie pozycji, przedstawiamy czytelnikom cykl: „Zrozumieć Słowo”. Będziemy starali się ukazywać w nim fragmenty Pisma Świętego przewidziane w Liturgii w kontekście historycznym, kulturowym i teologicznym.
Mamy nadzieję, że pomoże to czytelnikom w pełniejszym przeżywaniu spotkania z Chrystusem podczas Eucharystii oraz w coraz lepszym odczytywaniu skierowanego do nas Słowa Bożego i wprowadzaniu go w życie. Zapraszamy do lektury i refleksji.

III NIEDZIELA ADWENTU – Rok C

Czytania mszalne

PIERWSZE CZYTANIE
Bóg jest wśród swojego ludu

Czytanie z Księgi proroka Sofoniasza

Wyśpiewuj, Córo Syjońska,
podnieś radosny okrzyk, Izraelu!
Ciesz się i wesel z całego serca,
Córo Jeruzalem!
Pan oddalił wyroki na ciebie,
usunął twego nieprzyjaciela;
Król Izraela, Pan, jest pośród ciebie,
już nie będziesz bała się złego.
Owego dnia powiedzą Jerozolimie:
„Nie bój się, Syjonie!
Niech nie słabną twe ręce!”.
Pan, twój Bóg jest pośród ciebie,
Mocarz, który daje zbawienie.
On uniesie się weselem nad tobą,
odnowi swą miłość,
wzniesie okrzyk radości,
jak w dniu uroczystego święta.
So 3,14–18a

WEZWANIE DO RADOŚCI (3,14-15).
Triumfalna reszta księgi składa się z wypowiedzi o nadejściu dnia pomsty (ww. 8.11). Kontekstem wezwania do radości jest zwycięstwo lub uniknięcie nieszczęścia, jak podczas zakończenia oblężenia. Tutaj interweniował Jahwe (w. 15a). Najbliższa paralela to teksty Iz 12,6-7; 52,9; Za 2,14(10); 9,9; są one spokrewnione z hymnami o królowaniu Boga (np. Ps 97; 99) i pieśniami o Syjonie. Również w Ps 46 i 48 obecność Jahwe „pośrodku" Jerozolimy jest źródłem pomocy nie tyle w ataku, ile w obronie. Tutaj obecność Jahwe niosąca ochronę kontrastuje z obecnością niosącą groźbę z w. 5.

WYROCZNIA ODNOWIENIA JEROZOLIMY (3,16-17).
W innych wyroczniach (Iz 7,4; Jr 30,10-11; Iz 41,10; 54,4nn.; następujących po wezwaniu do radości i uwzględniających terminologię miłości, jak tutaj) oraz w zwykłym języku pokrzepienia (2 Krl 6,16; 1 Krn 22,13; 28,20) zwrot „nie bój się" zwykle towarzyszy zapewnieniu o zbawczej obecności Jahwe.

17. „odnowi swą miłość”:. Hipoteza Sabottki, iż hrš (skądinąd określające pracę „fachowca", jak orka czy ratownictwo) wskazuje na poczynania artystyczne, w tym śpiew, co dawałoby trzy synonimiczne zdania na temat radosnego świętowania. Nawet jeśli aktualny tekst masorecki jest bardzo skażony, obraz jest pełen uroku: pełen miłości Jahwe nie wie, czy wołać, czy milczeć.

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

PSALM RESPONSORYJNY

Refren: Głośmy z weselem,Bóg jest między nami.

Oto Bóg jest moim zbawieniem,
będę miał ufność i bać się nie będę.
Bo Pan jest moją mocą i pieśnią,
On stał się dla mnie zbawieniem.
Refren.
Wy zaś z weselem czerpać będziecie wodę
ze zdrojów zbawienia.
Chwalcie Pana, wzywajcie Jego imienia,
dajcie poznać Jego dzieła między narodami,
przypominajcie, że wspaniałe jest imię Jego.
Refren.
Śpiewajcie Panu, bo uczynił wzniosłe rzeczy,
niech to będzie wiadome po całej ziemi.
Wznoś okrzyki i wołaj z radości, mieszkanko Syjonu
bo wielki jest pośród ciebie, Święty Izraela.
Refren.
Iz 12,2–3,4bcd,5–6

Końcowa pieśń dziękczynna (12,1-6).
Ta późna kompozycja zamyka rozdz. 2-12 stosownym akcentem. Język i forma przypominają nie tyle literaturę prorocką, ile raczej osobiste psalmy dziękczynne jednostki. Pomimo tego fragment ten zakłada istnienie zbioru wyroczni Izajasza, gróźb i obietnic; groźby zostały zrealizowane (albo są aktualne - w. 1), a czas wybawienia jest bliski.

2. ”zbawieniem moim”: Hebr. yĕšû'â powtarza się trzykrotnie w tym krótkim fragmencie.

3-4. ”Czerpać będziecie... Powiedzcie”: przejście od lp. do l.mn. wskazuje być może na nowe źródło; ogólny ton nie ulega zmianie.

”Jego dzieła ('ălîlōtayw)”: Izajasz mówił już o „dziele" Jahwe (zob. 5,12.19), ale posługiwał się bardziej precyzyjnymi terminami.

6. ”mieszkanko Syjonu”: Chodzi o odkupioną wspólnotę.

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

1-6. Pieśni zwycięstwa. Wyobrażenie roz­gniewanego bóstwa, które wymierza sprawiedliwą karę jakiemuś narodowi, pojawi się ponownie w Iz 40,1-2. Wezwanie do chwalenia Bożego imie­nia znaleźć można również w wielu psalmach, m.in. Ps 22,23-26 i 116,13-14. Owa teodycea Bożego gniewu, uzupełniona motywem przywrócenia po­myślności, pojawia się również w inskrypcji króla Moabitów, Meszy. Król opisuje jak ich bóg, Kemosz, zezwolił na tymczasowe podbicie kraju, w końcu jednak udzielił zwycięstwa nad wrogami. Podobnie asyryjskie roczniki Assarhaddona, Salmanassara I i Tukulti-Ninurty I wielbią ich tryum­fującego boga Aszura, który sprawuje „uniwersal­ne panowanie" i udziela im władzy ujarzmiania i poddawania sobie wszystkich narodów.

Komentarz Historyczno-Kulturowy do Biblii Hebrajskiej, John H. Walton,
Victor H. Matthews, Mark W. Chavalas, Oficyna Wydawnicza "Vocatio", Warszawa 2005 :.

DRUGIE CZYTANIE
Pan jest blisko

Czytanie z Listu świętego Pawła Apostoła do Filipian

Bracia:
Radujcie się zawsze w Panu; jeszcze raz powtarzam: radujcie się! Niech wasza łagodność będzie znana wszystkim ludziom: Pan jest blisko! O nic się już zbytnio nie troskajcie, ale w każdej sprawie wasze prośby przedstawiajcie Bogu w modlitwie i błaganiu z dziękczynieniem.
A pokój Boży, który przewyższa wszelki umysł, będzie strzegł waszych serc i myśli w Chrystusie Jezusie.
Flp 4,4–7

Wezwanie do radości i pokoju (4,4-7).

4-5. Słowa „Pan jest blisko” mogą się odnosić do drugiego przyjścia Chrystusa (Flp 3,20-21), lecz przypuszczalnie oznaczają, że Pan jest blisko swojego ludu i słyszy jego wołania (Pwt 4,7; Ps 145,18). Por. wczesnochrześcijańskie pozdrowienie maranatha (1 Kor 16,22; por. Ap 22,20).

6-7. „Pokój” (w. 7) może wskazywać na atmosferę spokoju, chociaż w kontekście nawoływania do jedności może też mieć typowe znaczenie wzajemnego zachowywania pokoju (podobnie jak w grecko-rzymskich mowach zwanych homonoia). Jeśli są tutaj jakieś aluzje do tego ostatniego znaczenia, obraz takiego pokoju „strzegącego serc i myśli" (być może także w pewnym sensie militarnym) jest uderzający W modlitwach żydowskich (niektórych opartych na Lb 6,24) często pojawia się prośba do Boga, by zachował swój lud od złego.

”pokój Boży”: „Przewyższa wszelki umysł” albo jako przekraczający możliwości pojmowania ludzkiego, albo jako osiągający więcej, niż jesteśmy w stanie pomyśleć (por. Ef 3,20).

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu,
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :

ŚPIEW PRZED EWANGELIĄ
Aklamacja: Alleluja, alleluja, alleluja
Duch Pański nade mną,
posłał mnie głosić dobrą nowinę ubogim.
Aklamacja: Alleluja, alleluja, alleluja
por. Łk 4,18

EWANGELIA
Jan Chrzciciel przygotowuje przyjście Chrystusa

Słowa Ewangelii według świętego Łukasza

Gdy Jan nauczał nad Jordanem, pytały go tłumy: „Cóż mamy czynić?”. On im odpowiadał: „Kto ma dwie suknie, niech jedną da temu, który nie ma; a kto ma żywność, niech tak samo czyni”. Przychodzili także celnicy, żeby przyjąć chrzest, i pytali Go: „Nauczycielu, co mamy czynić?”. On im odpowiadał: „Nie pobierajcie nic więcej ponad to, ile wam wyznaczono”. Pytali go też i żołnierze: „A my, co mamy czynić?”. On im odpowiadał: „Nad nikim się nie znęcajcie i nikogo nie uciskajcie, lecz poprzestawajcie na swoim żołdzie”. Gdy więc lud oczekiwał z napięciem i wszyscy snuli domysły w sercach co do Jana, czy nie jest on Mesjaszem, on tak przemówił do wszystkich: „Ja was chrzczę wodą; lecz idzie mocniejszy ode mnie, któremu nie jestem godzien rozwiązać rzemyka u sandałów. On chrzcić was będzie Duchem Świętym i ogniem. Ma On wiejadło w ręku dla oczyszczenia swego omłotu: pszenicę zbierze do spichrza, a plewy spali w ogniu nieugaszonym”. Wiele też innych napomnień dawał ludowi i głosił dobrą nowinę.
Łk 3,10–18

10-14. Wersety są swoiste dla Łukasza i manifestują jego teologię oraz Sitz im Leben. To nie przywódcy religijni (zob. 7,30; 20,5) pragną się nawrócić, lecz zwykli Żydzi oraz ci, którzy znajdowali się co najmniej na marginesie żydowskiej społeczności: poborcy i żołnierze. Są to ci sami ludzie, którzy pozytywnie odpowiedzą na naukę Jezusa. W katechezie chrztu Łukasz przypomina swoim Kościołom, że powinny być równie otwarte jak Jan i Jezus na dostrzeganie dobra tam, gdzie nikt się go nie spodziewa.

10-11. Ludzie najubożsi (np. większość mieszkańców Egiptu, którzy byli wieśniakami) mieli jedynie jedną wierzchnią suknię. Mierząc tymi standardami, każdy, kto miał dwie, miał więcej niż potrzeba. Pytanie: „Cóż więc mamy czynić?" pojawia się w Łk i Dz w znaczeniu pytania o drogę zbawienia.

10. ”Cóż więc mamy czynić?”: Pytanie to powtarza się w ww. 12 i 14. Pojawia się w tej Łk jeszcze dwa razy: w 10,25 i w 18,18, w których odpowiednio uczony w Prawie i zwierzchnik proszą Jezusa o autorytatywną odpowiedź, co mają czynić, by zyskać życie wieczne - i otrzymują różne odpowiedzi. W Dz pytanie to pojawia się trzy razy i za każdym razem w odpowiedzi wymienia się chrześcijański chrzest: 2,37 (Żydzi po kazaniu Piotra w Dniu Pięćdziesiątnicy); 16,30 (poganin, naczelnik więzienia w Filippi); 22,10 (faryzeusz i prześladowca Kościoła, Szaweł, którego Pan Jezus zatrzymał na drodze do Damaszku).

11. Jan nie nakazuje składania ofiar ani praktyk ascetycznych, np. postu. Jego wymagania są o wiele bardziej radykalne: okazywanie bezinteresownej troski wobec mniej uprzywilejowanych braci i sióstr. Łukasz ponownie porusza temat właściwego wykorzystywania majętności, co stanowi zapowiedź późniejszego nauczania Jezusa. Ludzie, którzy oddadzą bliźniemu jedną ze swoich dwóch sukien, będą jak Zacheusz, który rozdał połowę swojego majątku ubogim (19,8).

12-13. Celnicy pobierali czasami większe kwoty, czerpiąc z tego zyski. Chociaż praktyka taka była nielegalna, trudno jej było przeciwdziałać.

12. ”celnicy”: Zdumiewa, że poborcy przychodzili do Jana, by dać się ochrzcić, bowiem od członków tej grupy, pogardzanych zarówno przez Żydów, jak i pogan, nie oczekiwano przestrzegania wymagań etycznych. W Łk wielokrotnie podważa się naturalne oczekiwania i głęboko zakorzenione przesądy. Poborcy cła odpowiedzą także na nauczanie Jezusa: 5,27.29-30; 15,1; 19,2; zob. też przypowieść o faryzeuszu i celniku (18,9-14).

13. ”nic więcej”: Rzymski system podatkowy stwarzał możliwości wielu nadużyć, które starał się wyeliminować Cezar August. Szczytne dążenia wieku augustiańskiego znajdują odzwierciedlenie w napomnieniu, którego Jan udziela Żydom z różnych okręgów Palestyny zajmujących się pobieraniem podatków pośrednich (opłat, ceł, taryf, obciążeń) na rzecz Rzymian.

14. Niektórzy komentatorzy są zdania, że „żołnierze", o których jest tutaj mowa, to żydowska policja, towarzysząca celnikom lub najemni żołnierze Heroda, przypuszczalnie jednak są to rzymskie lekkie oddziały pomocnicze, których członków Rzymianie rekrutowali spośród nieżydowskich mieszkańców Syrii. Chociaż to na terenie Syrii (nie zaś Palestyny), stacjonowały duże legiony, niektórzy żołnierze przebywali również w Palestynie (w Cezarei i Jerozolimie), zaś mniejsze oddziały z pewnością przez nią przechodziły. Liczba nielegalnych związków (konkubinatów) żołnierzy rzymskich z miejscowymi kobietami wskazuje również na to, że nie wszyscy pozostawali w swych garnizonach przez cały czas. Żydzi byli zwolnieni od służby wojskowej z powodu swych szczególnych przepisów pokarmowych.
Żołnierze czasami protestowali przeciwko niskiemu żołdowi, stwarzając problemy dla władz (np. bunt rzymskich oddziałów granicznych w 14 r. po Chr.). Znani też byli z tego, że wymuszali haracze od miejscowej ludności, nękając ją lub wysuwając fałszywe oskarżenia

”żołnierze”: Prawdopodobnie żołnierze ci byli Żydami na służbie Heroda Antypasa. Ponieważ pomagali w zaprowadzaniu władzy Rzymian w podbitym przez nich kraju, sami byli w powszechnej pogardzie. Łukasz, wprowadzając temat odwrócenia naturalnych oczekiwań oraz Bożej miłości do pogardzanych ludzi, pisze, że i oni przychodzili, by dać się ochrzcić. W dalszej części Ewangelii Łukasz przedstawi innych żołnierzy, setników, którzy pozytywnie przyjęli naukę Jezusa (7,1-10; 23,47). Pierwszym poganinem, o którego nawróceniu czytamy w Dz, był setnik Korneliusz (Dz 10-11). Fragmenty te dostarczają dowodów na to, iż Łukasz miał pozytywny stosunek do rzymskich władz wojskowych, zob. jednak 20,25. Rada, której Jan udziela żołnierzom, stanowi odzwierciedlenie augustiańskich ideałów żołnierskiego postępowania. Wydaje się, że w Łukaszowej wizji rzeczywistości nie mieści się zachęcanie do przeprowadzenia reformy niesprawiedliwego systemu podatkowego czy sprzeciw wobec niego. Złożona Janowa odpowiedź na pytanie: „Cóż więc mamy czynić?" może wskazywać, że „nawet najdokładniejsze wyjaśnienie nigdy nie usunie ponownego pytania i zmagania się w celu uzyskania odpowiedzi. Na przykład, pełne posłuszeństwo nauce Łk 3,13-14 dałoby gwarantowany efekt w warunkach dobrze przemyślanego systemu podatkowego i w zdyscyplinowanej armii. Nie należy jednak lekceważyć tych słów; są one prawdopodobnie w znacznie większym stopniu owocem Ewangelii, niż nam się zdaje. Nie należy ich jednak utożsamiać z samą Ewangelią. Jedynie serca, na które Ewangelia wywarła wielki wpływ, są zawsze otwarte na kolejne Boże wymagania, następujące po tych, które obowiązują obecnie" (Schweizer, GoodNews 75-76).

15-17. Na temat mesjańskiego przepowiadania Jana zob. komentarz do Ewangelii Mateusza 3,11-12. Prorocy Starego Testamentu głosili, że w czasach ostatecznych sprawiedliwi otrzymają Ducha Świętego, zaś niegodziwi zostaną spaleni w ogniu. Ogólnie rzecz biorąc, Żydzi postrzegali Ducha Świętego jako Ducha 'proroctwa. W pewnych kręgach Ducha traktowano jako siłę oczyszczającą Boży lud z jego nieprawości.

15. ”Mesjaszem”: Być może w. 15 zawiera pewne informacje historyczne: „Słowa Łukasza wskazują, że byli w Palestynie Żydzi, którzy oczekiwali przyjścia Mesjasza, tj. «namaszczonego» wysłannika Jahwe, posłanego w celu odnowienia Izraela i triumfu Bożej mocy i panowania".

”wszyscy”: Słowo to tutaj i w w. 16 [wszystkich] wyraźnie sygnalizuje Łukaszowy temat uniwersalizmu.

16. ”chrzczę wodą”: Jan jest mniejszy od Jezusa. Jan w obrzędzie oczyszczenia używa wody, Jezus zaś posłuży się doskonalszym środkiem oczyszczenia i udoskonalenia - Duchem Świętym i ogniem. W Dz 2 Łukasz opisuje, w jaki sposób ogień Ducha Świętego dokonuje swojego dzieła w życiu ludzi,

”mocniejszy ode mnie”: Chociaż słowa te wyraźnie wskazują na Jezusa, ich dosłowne znaczenie jest mylące. W Łukaszowej opowieści mogą się one odnosić do tematu pojawiającego się w 11,20-22: Jezus posiada większą zdolność przeciwstawienia się złu niż Jan. Jan nie jest nawet godny, by pełnić rolę niewolnika Jezusa, rozwiązującego rzemyki jego sandałów (zob. Dz 13,25).

17. ”Wiejadło”: narzędzie służące do oddzielania pszenicy od plew, pełni podobną rolę jak gniew (3,7) i siekiera (3,9). Wszystkie trzy obrazy mogą odzwierciedlać poglądy historycznego Jana i wyjaśniać, dlaczego w 7,18-23 pyta on o działalność Jezusa, jego mniej spektakularny sposób rozprawiania się ze złem przez uzdrowienia, egzorcyzmy i zwiastowanie ubogim.

18. ”głosił dobrą nowinę”: Według Łukasza istnieje tak wiele podobieństw między Janem a Jezusem, że można powiedzieć, iż Jan, rozpoczynając nowy czas zbawienia, głosi dobrą nowinę.

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu,
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :