IV NIEDZIELA ADWENTU - ROK C

Dzięki uprzejmości Oficyny Wydawniczej „Vocatio” i Księgarni św. Wojciecha (www.mojeksiazki.pl), które wyraziły zgodę na publikację fragmentów wydawanych przez nie pozycji, przedstawiamy czytelnikom cykl: „Zrozumieć Słowo”. Będziemy starali się ukazywać w nim fragmenty Pisma Świętego przewidziane w Liturgii w kontekście historycznym, kulturowym i teologicznym.
Mamy nadzieję, że pomoże to czytelnikom w pełniejszym przeżywaniu spotkania z Chrystusem podczas Eucharystii oraz w coraz lepszym odczytywaniu skierowanego do nas Słowa Bożego i wprowadzaniu go w życie. Zapraszamy do lektury i refleksji.

IV NIEDZIELA ADWENTU – Rok C

Czytania mszalne

PIERWSZE CZYTANIE
Mesjasz będzie pochodził z Betlejem

Czytanie z Księgi proroka Micheasza

To mówi Pan: A ty, Betlejem Efrata, najmniejsze jesteś wśród plemion judzkich. Z ciebie wyjdzie Ten, który będzie władał w Izraelu, a pochodzenie Jego od początku, od dni wieczności. Przeto Pan wyda ich aż do czasu, kiedy porodzi, mająca porodzić. Wtedy reszta braci Jego powróci do synów Izraela. I powstanie, i będzie ich pasterzem mocą Pana, przez majestat imienia Pana Boga swego. Będą żyli bezpiecznie, bo Jego władza rozciągnie się aż do krańców ziemi. A On będzie pokojem.
Mi 5,1-4a

Mesjasz z Betlejem (5,1-3).
Ponure słowa 4,9.14 tłumi zapowiedź nowego Dawida, przychodzącego, by przywrócić swoje panowanie. Jest to nawiązanie do tekstów mesjańskich Iz 7,9; 11; 2 Sm 7; Ps 89. Tekst hebr. utożsamia miasto Efrata (zob. Joz 15,59; Rt 4,11) z Betlejem. Jest to miasto Jessego i jego syna Dawida, wybranego na króla dwunastu pokoleń Izraela. Mt 2,5-6 ukazuje przyszłą interpretację tego tekstu. Fragment 4,2 łączy z 5,1 czasownik „wyjść”, odniesiony do Prawa i króla mesjańskiego. Mesjasz będzie „władcą”, a jego pochodzenie określa się jako trwające „od początku” (idealny król; jest tu także aluzja do 4,5 i 7). Łączy się go z obietnicami Boga oraz, ze względu na końcowy kontekst księgi, ze świątynią (zob. 4,7). W w. 2 pojawia się rodząca kobieta (tutaj matka mesjańskiego króla). W imieniu Pana król będzie pasł jego stado.
Werset 4a stwierdza: król będzie pokojem.

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

1. Betlejem. Podwójna nazwa miejsca Betlejem Efrata odzwierciedla podziały plemienne prze­biegające wewnątrz społeczności Betlejem oraz podkreśla jej związki z rodziną Dawida (zob. ko­mentarz do Rt 1,1; 1 Sm 16,4; 17,12). Połączenie przyszłego mesjańskiego króla raczej z miejscem pochodzenia rodu Dawida niż Jerozolimą przypo­mina, jak Dawid został wybrany na króla bezpośrednio przez Jahwe, wbrew przyjętym zasadom dziedziczenia. Wskazuje to na oczekiwanie przyj­ścia nowego Dawida.

A pochodzenie Jego od początku, od dni wiecz­ności. Większość królów neoasyryjskich utrzymywa­ło, że bogowie wyznaczyli ich w zamierzchłych cza­sach. Asurbanipal twierdził, że został stworzony przez Aszura i Ninlila oraz ogłoszony przez Aszura i Sina królem od czasów przedwiecznych, stworzony do panowania już w łonie matki.

Komentarz Historyczno-Kulturowy do Biblii Hebrajskiej, John H. Walton,
Victor H. Matthews, Mark W. Chavalas, Oficyna Wydawnicza "Vocatio", Warszawa 2005 :.

PSALM RESPONSORYJNY

Refren: Odnów nas, Boże, i daj nam zbawienie.

Usłysz, Pasterzu Izraela,
Ty, który zasiadasz nad cherubinami.
Wzbudź swą potęgę
i przyjdź nam z pomocą.
Refren.
Powróć, Boże Zastępów,
wejrzyj z nieba, spójrz i nawiedź tę winorośl.
I chroń to, co zasadziła Twoja prawica,
latorośl, którą umocniłeś dla siebie.
Refren.
Wyciągnij rękę nad mężem Twojej prawicy,
nad synem człowieczym, którego umocniłeś w swej służbie.
Już więcej nie odwrócimy się od Ciebie,
daj nam nowe życie, a będziemy Cię chwalili.
Refren.
Ps 80,2ac i 3b.15-16.18-19

Ps 80 - . Lamentacja wspólnoty. Wzmianka o obszarach na płn. (w. 3) oraz wymienienie „Izraela" i Józefa" (w. 2) mogą wskazywać na powstanie utworu w Królestwie Północnym. Refren (ww. 4.8.20 - por. również w. 15) dzieli psalm na części.

Struktura:
ww. 2-4 (wstęp i prośba o pomoc);
ww. 5-8 (opis wrogów narodu);
ww. 9-14 (Bóg wyrwał „winorośl", którą zasadził);
ww. 15--20 (prośba, by Bóg zbawił lud; pokuta).

2. ”zasiadasz nad cherubami”: To określenie Jahwe pochodzi z wczesnego okresu historii Izraela, gdy Jahwe szedł z ludem w Namiocie Spotkania (2 Sm 7,6), zasiadając nad postaciami cherubów na Arce (1 Sm 4,4; 2 Sm 6,2; Iz 37,16).

4. ”O Boże, odnów nas”: Por. Jr 15,19. Izrael prosi, by Jahwe na podstawie przymierza przyjął go z powrotem. Prorocy w Królestwie Północnym nie wahali się ogłosić koniec przymierza z powodu niewierności Izraela (Am 1,3-2,6: Oz 1,9).

9-14. Psalmista przypomina Bogu o jego trosce okazanej Izraelowi w dawnych czasach, gdy Bóg wyrwał tę „winorośl" z Egiptu (Iz 5,1-7; 27,2-6).

13-14. Por. Ps 89,41-42, gdzie winorośl oznacza króla.

17. Prośba, by wrogowie Izraela zginęli ogarnięci grozą, zobaczywszy oblicza Jahwe (jego zagniewaną twarz) jest przeciwieństwem modlitwy w refrenie: by Bóg - tj. jego oblicze - „zaświeciło" ponownie (uśmiechnęło się) nad Jego ludem.

19. ”Nie odstąpimy już więcej od Ciebie”: Izrael wyznaje swoją nielojalność i wyraża skruchę.

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

2. Zasiadasz [na tronie] nad cherubami. Cheruby były związane z Arką Przymierza, której wie­ko zacieniały swymi skrzydłami lub ją otaczały. Po­łączenie motywu cherubów jako strażników tronu, skrzyni pełniącej rolę podnóżka i słów o Jahwe zasiadającym na tronie z cherubów potwierdza, że Arka Przymierza była symbolem niewidzialnego tronu Jahwe. Podczas świąt egipskich obrazy bogów noszono często podczas procesji w przenośnych bar­kach. Na malowidłach przedstawiono je jako skrzy­nie wielkości Arki Przymierza niesione na drążkach oraz ozdobione lub otoczone postaciami strażni­ków. Biblijne opisy oraz odkrycia archeologiczne (m.in. wyroby z kości słoniowej z Nimrud w Mezo­potamii, Arslan Tasz w Syrii i Samarii w Izraelu) su­gerują, że cheruby były istotami o złożonej budowie (posiadającymi cechy kilku różnych stworzeń, po­dobnie jak egipski Sfinks, często tułów zwierzęcia o czterech nogach oraz skrzydła).

4. Okaż Twe pogodne oblicze. Obraz „pogodne­go oblicza Boga” występuje w listach królewskich z egipskiego miasta Amarna oraz w koresponden­cji z Ugarit. Na przykład poddani egipskiego fara­ona piszą „oblicze słońca (tj. faraona) zajaśniało nade mną". W rejonie Jerozolimy, w dolinie Hinnom, odnaleziono dwa małe srebrne zwoje. Były to amulety pozostawione w pieczarze grobowej po­chodzącej z VII lub VI w. przed Chr. Zapisano na nich błogosławieństwo z Lb 6,25, zawierające proś­bę: „Niech Pan rozpromieni oblicze swe nad tobą". Jest to najstarszy z zachowanych fragment Pisma Świętego. Idea rozpromienienia oblicza bóstwa przed okazaniem miłosierdzia, pojawia się również w dokumentach mezopotamskich i inskrypcjach, począwszy od XII w. przed Chr.

6. Chleb płaczu. Hebrajskie słowo przetłuma­czone jako „chleb" jest używane również w sensie ogólniejszym w stosunku do „żywności". Podobna metafora pojawia się w tekstach akadyjskich, na przykład: „chleb, który spożywałem w gorzkich łzach" lub „płakałem nad mym pożywieniem".

12. Morze, Rzeka. Z opisu geograficznego wyni­ka, że jest to aluzja do Morza Śródziemnego i rze­ki Eufrat.

14. Dzik leśny. Świnia została udomowiona sto­sunkowo wcześnie, lecz dziki nadal żyły na Bliskim Wschodzie i przedstawiane są w sztuce egipskiej i mezopotamskiej.

Komentarz Historyczno-Kulturowy do Biblii Hebrajskiej, John H. Walton,
Victor H. Matthews, Mark W. Chavalas, Oficyna Wydawnicza "Vocatio", Warszawa 2005 :.

DRUGIE CZYTANIE
Chrystus przychodzi spełnić wolę Ojca

Czytanie z Listu do Hebrajczyków

Bracia:
Chrystus przychodząc na świat mówi: „Ofiary ani daru nie chciałeś, aleś Mi utworzył ciało; całopalenia i ofiary za grzech nie podobały się Tobie. Wtedy rzekłem: Oto idę. W zwoju księgi napisano o Mnie, abym spełniał wolę Twoją, Boże”.
Wyżej powiedział: „Ofiar, darów, całopaleń i ofiar za grzechy nie chciałeś i nie podobały się Tobie”, choć składa się je na podstawie Prawa. Następnie powiedział: „Oto idę, abym spełniał wolę Twoją”. Usuwa jedną ofiarę, aby ustanowić inną. Na mocy tej woli uświęceni jesteśmy przez ofiarę ciała Jezusa Chrystusa raz na zawsze.
Hbr 10,5-10

5-7. Słowa Ps 40,7-9a zostały przypisane Synowi Bożemu, który wypowiada je w czasie wcielenia. Cytat jest zasadniczo zgodny z tekstem LXX. W tekście masoreckim w. 7b Psalmu brzmi: „otwarłeś mi uszy" (abym mógł słuchać i przestrzegać Bożej woli). Większość rękopisów LXX posiada brzmienie ściśle nawiązujące do tekstu hebr. „ciało mi utworzyłeś". Głównym przesłaniem Psalmu jest, że Bogu milsze jest posłuszeństwo od składania ofiar; nie jest to odrzucenie ofiar, lecz podkreślenie ich mniejszej roli. Ponieważ posłuszeństwo Jezusa wyrażało się w dobrowolnym wydaniu swego ciała (tj. samego siebie) na śmierć, w. 7b LXX odnosi się do niego w tak szczególny sposób, iż sądzono nawet, że brzmienie tekstu mogło zostać zmienione pod wpływem Hbr.

8. ”ofiar, darów, całopaleń i ofiar za grzech”: Słowa te mają przypuszczalnie wskazywać na cztery główne rodzaje ofiar, tj. ofiar pojednania („ofiar"), ofiar z ciasta („darów"), ofiar całopalnych („całopaleń") i ofiar za grzech. Ostatnie obejmują ofiary przebłagalne (por. Kpł. 5,6-7, gdzie w tekście masoreckim zostały podane nazwy dwóch ofiar),

”choć składa się je na podstawie Prawa”: Słowa te stanową przygotowanie do w. 9, w którym czytamy, że pod tym względem Prawo zostało usunięte.

9. ”Następnie powiedział: Oto idę, abym spełniał wolę Twoją. Usuwa jedną [ofiarę], aby ustanowić inną”: Przedkładanie przez Boga posłuszeństwa nad ofiarę jest interpretowane jako odrzucenie ofiar ST i zastąpienie ich ofiarą, którą Jezus złożył z samego siebie.

10. Chociaż Stary Testament został napisany w jeżyku hebrajskim i aramejskim (pewne fragmenty), większość Żydów rozsianych w I w. po Chr. po całym Cesarstwie Rzymskim czytała Pismo w greckim przekładzie. Tam, gdzie w zachowanym tekście hebrajskim jest „otworzyłeś moje uszy", większość greckich wersji ma „utworzyłeś mi ciało" (bym czynił Bożą wolę). Komentatorzy żydowscy wybierali zwykle taką wersję brzmienia tekstu, jakiej potrzebowali do wykazania swej tezy (niektórzy dokonywali nawet drobnych adaptacji tekstu, by udowodnić swoje stanowisko). Zarówno autor Listu do Hebrajczyków, jak i jego czytelnicy posługiwali się tutaj greckim przekładem tekstu. W konsekwencji autor wyjaśnia: „Ofiary ani daru nie chciałeś, aleś Mi utworzył ciało (...) abym spełniał wolę Twoją, Boże" (w. 5-7), przez co wskazuje na ostateczną ofiarę ciała Jezusa Chrystusa. Taki sposób argumentacji pasuje do starożytnych żydowskich zasad egzegetycznych i został tutaj całkiem zręcznie przeprowadzony.

”Na mocy tej woli uświęceni jesteśmy”: „Ta wola" oznacza zrealizowaną przez Chrystusa Bożą wolę - złożył w ofierze ciało, które Bóg Mu „utworzył". Ofiarowanie ciała Jezusa oznacza to samo, co przelanie jego krwi; jedno i drugie wyraża całkowite ofiarowanie siebie przez Chrystusa.

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu,
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :

ŚPIEW PRZED EWANGELIĄ
Aklamacja: Alleluja, alleluja, alleluja
Oto ja służebnica Pańska,
niech mi się stanie według twego słowa.
Aklamacja: Alleluja, alleluja, alleluja
Łk 1,38

EWANGELIA
Maryja jest Matką oczekiwanego Mesjasza

Słowa Ewangelii według świętego Łukasza

W tym czasie Maryja wybrała się i poszła z pośpiechem w góry do pewnego miasta w pokoleniu Judy. Weszła do domu Zachariasza i pozdrowiła Elżbietę.
Gdy Elżbieta usłyszała pozdrowienie Maryi, poruszyło się dzieciątko w jej łonie, a Duch Święty napełnił Elżbietę. Wydała ona okrzyk i powiedziała: „Błogosławiona jesteś między niewiastami i błogosławiony jest owoc Twojego łona. A skądże mi to, że Matka mojego Pana przychodzi do mnie? Oto, skoro głos Twego pozdrowienia zabrzmiał w moich uszach, poruszyło się z radości dzieciątko w łonie moim. Błogosławiona jesteś, któraś uwierzyła, że spełnią się słowa powiedziane Ci od Pana”.
Łk 1,39-45

39-40. Podróż z Nazaretu do górzystej krainy Judy mogła zabrać od dwóch do trzech dni, w zależności od miejsc, w którym znajdował się dom Elżbiety. Z uwagi na rozbójników grasujących na drogach, podróż młodej Maryi była bardzo odważnym przedsięwzięciem, chociaż mogła przyłączyć się do przejeżdżającej karawany i wędrować wraz z nią. Pozdrowienia były zwykle błogosławieństwami mającymi sprowadzić pokój, stąd odpowiedź udzielona w w. 41.

”poszła z pośpiechem”: Łukaszowa intencja zawarta w ww. 39-56 zostanie źle odczytana, jeśli w fakcie odwiedzenia starszej brzemiennej krewnej, Elżbiety, zaakcentujemy chęć pomocy i troskę Marii. Gdyby zamiarem Łukasza było przedstawienie Marii jako wzoru troski, nie napisałby w. 56, w którym ukazuje Marię opuszczającą Elżbietę w chwili największej potrzeby. Przesadą jest też wyobrażanie sobie czternastoletniej żydowskiej dziewicy, która sama odbywa długą, trwającą cztery dni podróż. Łukasz pisze o owych „odwiedzinach" raczej z powodów literackich i teologicznych. Doprowadza w ten sposób do spotkania dwóch przyszłych matek (1,25 i 1,36), aby obie mogły chwalić Boga działającego w ich życiu i by dziecko Elżbiety mogło zostać ukazane jako „poprzednik" torujący drogę dziecku Marii. Łukasz usuwa Marię ze sceny wydarzeń przed narodzinami Jana, aby w każdej opowieści o narodzinach występowały jedynie trzy główne postacie: Zachariasz, Elżbieta i Jan; Józef, Maria i Jezus.

41. ”poruszyło”: (dosł. podskoczyło) Podobnie jak taniec, skakanie wyrażało radość (np. Mdr 19,9). Żydzi byli przekonani, że płód ludzki może odczuwać i reagować na bodźce. Niektóre tradycje podawały, że modlitwa przed narodzeniem może nawet zmienić płeć dziecka, inne 'tradycje rabinackie głosiły, że dzieci mogą grzeszyć, śpiewać itd., będąc jeszcze w łonie matki. Pewne pogańskie opowieści donosiły również o dzieciach tańczących w łonie swoich matek lub mówiących w okresie niemowlęcym, poganie jednak uważali takie znaki za zły omen. Tutaj, przeciwnie, poruszenie się Jana jest wyrazem jego prenatalnej wrażliwości na proroczego Ducha.

„poruszenie się" Ezawa i Jakuba w łonie Rebeki (Rdz 25,22 LXX) stanowi paralelę „poruszenia się” Jana w łonie Elżbiety: zachowanie to zapowiada przyszły związek Jana z Jezusem. Kontekst wskazuje, szczególnie w. 44, że poruszenie się Jana oznacza, iż rozpoznał on swojego Pana, Jezusa. Dzięki darowi Ducha Świętego Elżbieta może wyjaśnić zachowanie Jana.

42. W słowach przypominających słowa Jael (Sdz 5,24) i Judyty (Jdt 13,18) o oswobodzeniu ludu, Elżbieta chwali Marię, która przyczyni się do tego przez urodzenie Dziecka, które przyniesie pokój (2,14).

43. ”mojego Pana”: Jan poruszył się w łonie Elżbiety, ponieważ Maria nosiła w sobie jego Pana.

44. ”radości”: Radość Jana jest właściwą odpowiedzią na wypełnienie przez Boga obietnicy w Jezusie.

45. ”Błogosławiona”: Maria, jakowzór człowieka wierzącego, (zob. 1,38) zostaje pochwalona za to, że zaufała Bożej wierności.

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu,
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :