V NIEDZIELA WIELKIEGO POSTU - Rok C

Dzięki uprzejmości Oficyny Wydawniczej „Vocatio” i Księgarni św. Wojciecha (www.mojeksiazki.pl), które wyraziły zgodę na publikację fragmentów wydawanych przez nie pozycji, przedstawiamy czytelnikom cykl: „Zrozumieć Słowo”. Będziemy starali się ukazywać w nim fragmenty Pisma Świętego przewidziane w Liturgii w kontekście historycznym, kulturowym i teologicznym.
Mamy nadzieję, że pomoże to czytelnikom w pełniejszym przeżywaniu spotkania z Chrystusem podczas Eucharystii oraz w coraz lepszym odczytywaniu skierowanego do nas Słowa Bożego i wprowadzaniu go w życie. Zapraszamy do lektury i refleksji.

V NIEDZIELA WIELKIEGO POSTU

Czytania mszalne

PIERWSZE CZYTANIE
Obietnica nowego wyzwolenia

Czytanie z Księgi proroka Izajasza

Tak mówi Pan, który otworzył drogę przez morze i ścieżkę przez potężne wody; który wiódł na wyprawę wozy i konie, także i potężne wojsko; upadli, już nie powstaną, zgaśli, jak knotek zostali zdmuchnięci.
”Nie wspominajcie wydarzeń minionych, nie roztrząsajcie w myśli dawnych rzeczy. Oto Ja dokonuję rzeczy nowej: pojawia się właśnie. Czyż jej nie poznajecie? Otworzę też drogę na pustyni, ścieżyny na pustkowiu. Sławić Mnie będą zwierzęta polne, szakale i strusie, gdyż na pustyni dostarczę wody i rzek na pustkowiu, aby napoić mój lud wybrany. Lud ten, który sobie utworzyłem, opowiadać będzie moją chwałę”.
Iz 43,16-21

15-17. Szereg określeń daje odpowiedź na pytanie, kim jest Jahwe – przez ukazanie Wyjścia z Egiptu, zakończonego sceną finałową, w której Egipcjanie padają pokonani.

18. Pierwsze wyjście pomogło Izraelowi zrozumieć, co Jahwe czyni obecnie lecz nowe wyjście przekracza wszelkie nadzieje.

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

PSALM RESPONSORYJNY

Refren: Pan Bóg uczynił wielkie rzeczy dla nas.

Gdy Pan odmienił los Syjonu
wydawało się nam, że śnimy.
Usta nasze były pełne śmiechu,
a język śpiewał z radości.
Refren.
Mówiono wtedy między poganami:
”Wielkie rzeczy im Pan uczynił”.
Odmień znowu nasz los, Panie,
jak odmieniasz strumienie na Południu.
Refren.
Ci, którzy we łzach sieją,
żąć będą w radości.
Idą i płaczą niosąc ziarno na zasiew,
lecz powrócą z radością niosąc swoje snopy.
Refren.

Ps 126,1-2ab.2cd i 4.5.6

Ps 126 - Lamentacja wspólnotowa wspominająca przeszłą Bożą interwencję w obronie ludu, który teraz modli się, by pomoc okazana w przeszłości stała się motywacją do ocalenia wczasach obecnych (por. Ps 44).

Struktura: ww. 1-3.4-6. Podobnie jak inne „pieśni stopni" Ps 126 zawiera liczne powtórzenia.

1. ”Gdy Pan odmienił los Syjonu”: Wyrażenie idiomatyczne (lub podobna fraza) pojawia się ponownie w w. 4 (także w Ps 14,7; 53,7; 85,2).

”jak we śnie”: Różnie tłumaczony w różnych wersjach przez współczesnych komentatorów, np.: „Jak uzdrowieni”

4. Modlitwa o pomoc Bożą, wyrażona słowami podobnymi do słów w. 1. Potwierdzeniem synonimiczności ww. 1 i 4 jest porównanie, które występuje po wersetach („jak we śnie... jak strumienie”).

5-6. Werset 5 może być przysłowiem, wyjaśnionym w w. 6. Język zasiewu i wzrostu sugeruje odwrócenie sytuacji - łzy zmieniają się w radość - w języku zaczerpniętym z rolnictwa.

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

126,4. Strumienie w ziemi Negeb. Strumienie Palestyny w porze deszczowej przypominają rwące potoki. Jednak niewiele z nich wody w porze letniej, gdy woda jest najbardziej potrzebna. W suchym pustynnym rejonie rozciągającym się na południe od Jerozolimy kresowe wylewy strumieni przynosiły ludziom ulgę i przywracały wegetację.

Komentarz Historyczno-Kulturowy do Biblii Hebrajskiej, John H. Walton,
Victor H. Matthews, Mark W. Chavalas, Oficyna Wydawnicza "Vocatio", Warszawa 2005 :.

DRUGIE CZYTANIE
Upodabniając się do śmierci Chrystusa, dojdę do powstania z martwych

Czytanie z Listu świętego Pawła Apostoła do Filipian

Bracia:
Wszystko uznaję za stratę ze względu na najwyższą wartość poznania Chrystusa Jezusa, Pana mojego.
Dla Niego wyzułem się ze wszystkiego i uznaję to za śmieci, bylebym pozyskał Chrystusa i znalazł się w Nim, nie mając mojej sprawiedliwości, pochodzącej z Prawa, lecz Bożą sprawiedliwość, otrzymaną przez wiarę w Chrystusa, sprawiedliwość pochodzącą od Boga, opartą na wierze - przez poznanie Chrystusa: zarówno mocy Jego zmartwychwstania, jak i udziału w Jego cierpieniach, w nadziei, że upodabniając się do Jego śmierci, dojdę jakoś do pełnego powstania z martwych.
Nie mówię, że już to osiągnąłem i już się stałem doskonałym, lecz pędzę, abym też pochwycił, bo i sam zostałem pochwycony przez Chrystusa Jezusa.
Bracia, ja nie sądzę o sobie samym, że już pochwyciłem, ale to jedno czynię: zapominając o tym, co za mną, a wytężając siły ku temu, co przede mną, pędzę ku wyznaczonej mecie, ku nagrodzie, do jakiej Bóg wzywa w górę w Chrystusie Jezusie.

Flp 3,8-14

8. ”poznania Chrystusa Jezusa, Pana mojego”: Pawłowe „poznanie” wykracza poza wiedzę intelektualną i obejmuje, w sensie starotestamentowym, doświadczenie i głębokie zaangażowanie całej osobowości; przekształca ono podmiot poznania na podobieństwo tego, który został poznany (por. 2 Kor 3,18).

”wyzułem się ze wszystkiego”: Paweł rozwija przykład zaczerpnięty ze świata handlu - „poznanie” Jezusa prowadzi do relatywizowania wszystkich dotychczasowych więzi, powodując, że człowiek jest wolny i doświadcza radości, pozostawiając dawne życie za sobą (por. Mt 13,44-46).

”uznaję to za śmieci”: Greckie słowo skybala oznacza „śmieci" lub „odchody" - coś, czego się pozbywamy, by o tym zapomnieć. (Starożytni mówcy cenili umiejętność wypowiadania śmiałych zniewag).

9. Podobnie jak w Flp 3,6, problemem nie jest Prawo, lecz to, że sprawiedliwość, którą Paweł w oparciu o nie uzyskał, była jedynie owocem jego własnych wysiłków, a więc niewystarczająca. Za równo biblijni psalmiści, jak i późniejsi pisarze żydowscy, których hymny znaleźć można na 'Zwojach znad Morza Martwego, oczekiwali, że Bóg sta nie w ich obronie. Paweł, podobnie jak oni, miał otrzymać swoje usprawiedliwienie - lub sprawiedliwość - jedynie od Niego.

”znalazł się w Nim”: Paweł ma nadzieję, że w czasie eschatologicznego sądu stanie przed Bogiem, w pełni identyfikując się z Chrystusem,

”nie mając mojej sprawiedliwości”: W tym miejscu rozpoczyna się bardzo skrótowe, lecz uderzająco adekwatne podsumowanie Pawłowej doktryny usprawiedliwienia, odgrywającej centralną rolę w Rz i w Ga.

”pochodzącej z Prawa”: Prawo, zdaniem Pawła, samo w sobie jest „święte, sprawiedliwe i dobre" (Rz 7,12), jednak z powodu grzechu, któremu nie potrafi zaradzić, wskazuje nieskuteczną drogę do sprawiedliwości i w konsekwencji prowadzi do śmierci,

”otrzymaną przez wiarę”: Ewangelia oznajmia, że prawdziwa eschatologiczna sprawiedliwość wypływa jedynie z wiary w Boży dar nowej relacji z nim, otrzymany darmo, z łaski Bożej okazanej w Chrystusie (Rz 3,21-26).

”w Chrystusa”: Grecki tekst może również oznaczać wiarę samego Chrystusa; por. jego „posłuszeństwo" (Rz 5,19; Flp 2,8).

”sprawiedliwość pochodzącą od Boga”: Wszelka ludzka sprawiedliwość wypływa ostatecznie ze sprawiedliwości samego Boga, z jego zbawczej wierności wobec stworzenia, która skłoniła go do podjęcia inicjatywy i ofiarowania darmo swojej akceptacji i zbawienia światu, który na to nie zasługiwał. Sprawiedliwość wierzących pochodzi „od Boga" w tym znaczeniu, że porzuciwszy samowolne dążenie do sprawiedliwości, zezwolili przyciągnąć się w Chrystusie w sferę oddziaływania Bożej sprawiedliwości (2 Kor 5,21).

10. Największym pragnieniem Bożych mężczyzn i kobiet ze Starego Testamentu było „poznanie" Boga (Wj 33,13), nawiązanie z Nim takiej więzi, jaka stała się dostępna dla wszystkich ludzi nowego przymierza (Jr 31,34). Język ten wyraża zarówno związek oparty na przymierzu (na poziomic zbiorowym), jak i bliską więź z Bogiem (na płaszczyźnie osobistej, doświadczanej przez proroków). Paweł łączy jednak poznanie Chrystusa z udziałem w Jego cierpieniu i chwale.

”przez poznanie Jego: zarówno mocy Jego zmartwychwstania”: „Znać Chrystusa" to przeżywać Go jako „udzielającego życie Ducha" (1 Kor 15,45; 2 Kor 3,17) - tego, który tutaj i teraz zwycięża siły śmierci, przygotowując chrześcijan do zmartwychwstania (por. w. 21; zob. Fitzmyer, TAG 202-217).

”i udziału w Jego cierpieniach”: To właśnie w słabościach, które niesie ze sobą cierpienie, człowiek najpełniej doświadcza mocy, działającej w zmartwychwstaniu; zob. szczególnie 2 Kor 4,7-18.

”upodabniając się do Jego śmierci”: Chrześcijańska droga do zmartwychwstania wiedzie drogą Chrystusa: im bardziej doskonałe „podobieństwo", tym pewniejsze osiągnięcie celu (por. Rz 6,3-4; 8,17).

11. Ostatecznym udziałem w zmartwychwstaniu Chrystusa będzie uczestniczenie w przyszłym zmartwychwstaniu sprawiedliwych, w które wierzyła większość Żydów. Wielu Żydów uważało, że zmartwychwstanie poprzedzi okres ucisku, który Paweł ma też tutaj przypuszczalnie na myśli (w sposób wyraźny w Rz 8,18-22, co być może znalazło odzwierciedlenie wFlp 3,10-11).

12-13. W języku sportowej rywalizacji - często używanym w znaczeniu metaforycznym przez starożytnych moralistów - Paweł opisuje swoje zmagania o przyszłą nadzieję z Flp 3,11. Grecko-rzymscy mędrcy przyznawali czasami, że nie są jeszcze „doskonali", lecz określali siebie mianem „dojrzałych" (mądrych), w przeciwieństwie do tych, którzy byli jeszcze niedoświadczeni. (Komentatorzy podkreślali, że w religiach misteryjnych najwyższy poziom inicjacji określano mianem „doskonałości" lub „pełni". W tym miejscu chodzi raczej o terminologię używaną przez mędrców.) Słowa „to, co za mną" należą do użytego przez Pawła obrazu biegu: aby zwyciężyć należy zwracać wzrok w kierunku mety. Greccy biegacze biegali zwykle po torze prostym - tam i z powrotem.

”Nie [mówię], że (...) już się stałem doskonałym”: W przeciwieństwie do twierdzeń swoich przeciwników, Paweł wskazuje, że owa „doskonałość" nie jest rzeczą osiągalną w tym życiu. Sięga po przykład wyścigu, by wskazać, że celem jest pozostawienie za sobą dawnych osiągnięć i skoncentrowanie uwagi na tym, co przed nami.

14. Po zakończeniu biegu, dostojnicy za pośrednictwem heroldów, oznajmiali imię zwycięzcy i wzywali go, by przystąpił po odbiór nagrody (podczas igrzysk olimpijskich była to gałązka palmowa). W Pawłowej metaforze nagrodą jest pełne objawienie Chrystusa w zmartwychwstaniu (Flp 3,10-11).

”ku nagrodzie, do jakiej Bóg wzywa w górę”: Po zakończeniu wyścigu sędzia wezwie zwycięzcę po imieniu i pozwoli, by odebrał koronę zwycięstwa. Przez słowo „wzywa" Paweł rozumie Boże wezwanie skierowane do chrześcijanina, gdy eschatologiczny „wyścig" zakończy się, by wstąpił wzwyż, przyłączył się do Chrystusa i dostąpił życia wiecznego; dopiero wówczas nadejdzie chwila „doskonałości"

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu,
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :

ŚPIEW PRZED EWANGELIĄ
Aklamacja: Chwała Tobie, Królu wieków.
Nawróćcie się do Boga waszego,
On bowiem jest łaskawy i miłosierny.
Aklamacja: Chwała Tobie, Królu wieków.
J 12,13

EWANGELIA
Od tej chwili już nie grzesz

Jezus udał się na Górę Oliwną, ale o brzasku zjawił się znów w świątyni. Wszystek lud schodził się do Niego, a On, usiadłszy, nauczał.
Wówczas uczeni w Piśmie i faryzeusze przyprowadzili do Niego kobietę, którą pochwycono na cudzołóstwie, a postawiwszy ją na środku, powiedzieli do Niego: ”Nauczycielu, kobietę tę dopiero pochwycono na cudzołóstwie. W Prawie Mojżesz nakazał nam takie kamienować. A Ty co mówisz?”. Mówili to, wystawiając Go na próbę, aby mieli o co Go oskarżyć.
Lecz Jezus, nachyliwszy się, pisał palcem po ziemi. A kiedy w dalszym ciągu Go pytali, podniósł się i rzekł do nich: ”Kto z was jest bez grzechu, niech pierwszy rzuci na nią kamień”. I powtórnie nachyliwszy się, pisał na ziemi.
Kiedy to usłyszeli, wszyscy jeden po drugim zaczęli odchodzić, poczynając od starszych. Pozostał tylko Jezus i kobieta, stojąca na środku.
Wówczas Jezus, podniósłszy się, rzekł do niej: ”Niewiasto, gdzież oni są? Nikt cię nie potępił?”. A ona odrzekła: ”Nikt, Panie!”. Rzekł do niej Jezus: ”I Ja ciebie nie potępiam. - Idź, a od tej chwili już nie grzesz”.
J 8,1-11

Opowiadanie to zostało włączone do rękopisów J dopiero w III w. Chociaż wypełnia ono „lukę" stworzoną przez narrację poprzedzającą mowę zawartą w J 8,12-59, nie nosi charakterystycznych cech Janowego stylu i teologii. Kopista, który umieścił je w tym miejscu, mógł sądzić, iż stanowi ono ilustrację tekstu J 8,15: „Ja nie sądzę nikogo" oraz J 8,46: „Kto z was udowodni Mi grzech?". Opowiadanie to jest „biograficznym apoftegmatem", w którym przeciwnicy Jezusa zastawiają na niego pułapkę, z której musi umknąć wypowiadając mądre słowa lub podejmując przemyślane działanie (zob. Mk 12,13-17, na temat daniny składanej Cezarowi). Tło opowiadania zakłada „codzienne nauczanie w świątyni", związane z działalnością Jezusa w Jerozolimie opisaną w Łk 20,1; 21,1.37; 22,53. Niektóre rękopisy NT umieszczają to opowiadanie po Łk 21,38. Epizod opisujący Jezusa przebaczającego grzesznej kobiecie odpowiada tematowi, który pojawia się w odrębnej tradycji Łk (zob. Łk 7,36-50; 8,2-3).

1. ”Górę Oliwną”: Udanie się Jezusa na Górę Oliwną odpowiada Łk 21,37. Z tego powodu wielu egzegetów sądzi, iż jest ona fragmentem materiału typowo Łukaszowego, który krążył w chrześcijańskiej tradycji.

2. Nauczyciele często nauczali w krużgankach świątyni; por. J 7,14.

3. Jan, u którego występują jedynie „faryzeusze” i arcykapłani, nigdzie indziej nie wspomina o „uczonych w Piśmie", którzy częściej pojawiają się na kartach innych Ewangelii. Byli oni nauczycielami 'Prawa.

4-5. Prawo wymagało wymierzenia tej kobiecie kary śmierci, Rzymianie jednak pozbawili Żydów prawa jej wykonywania, z wyjątkiem przypadku zbezczeszczenia Świątyni. Tak więc przywódcy żydowscy sprawdzają, czy Jezus odrzuci Prawo, narażając się swoim patriotycznie nastawionym naśladowcom, czy też odrzuci władzę Rzymian, co pozwoli im na oskarżenie Go przed nimi.

”W Prawie”: Pwt 22,23-24 nakazuje kamienować zamężne kobiety, które dopuściły się cudzołóstwa. Jeśli J 18,31 ma słuszność podkreślając, że Rzymianie pozbawili Żydów prawa wykonywania kary śmierci w przypadkach, w których domagało się tego Prawo Mojżeszowe, wówczas „pułapka" byłaby podobna do tej, jaką zastawiono w opowiadaniu o płaceniu podatku Cezarowi (Mk 12,13-17). Przeciwnicy Jezusa sądzili, że musi on odrzucić albo Prawo Mojżeszowe, albo rzymską władzę.

6-8. Dziesięcioro przykazań zostało spisanych palcem Bożym (Wj 31,18; Pwt 9,10). Być może Jezus pisze pierwszą linijkę dziesiątego przykazania. W Septuagincie fragment z Wj 20 brzmi: „Nie będziesz pożądał żony bliźniego twego". Tekst ten mógł oskarżać ich wszystkich o cudzołóstwo (Mt 5,28). Propozycja ta jest w najlepszym razie spekulacją, nie mamy jednak żadnych lepszych wskazówek na temat tego, co Jezus mógł pisać palcem po ziemi. Według innej prawdopodobnej opinii po prostu zajmował się czymś aż do ich odejścia.
Zwykle świadkowie pierwsi rzucali kamieniem, jednak fałszywi świadkowie mieli ponieść taką samą karę, jakiej domagali się dla swojej ofiary (Pwt 17,7; 19,19).

6. ”pisał palcem”: Nie podano wyjaśnienia, dlaczego Jezus pisał po ziemi. Autorzy patrystyczni sugerowali fragment Jr 17,13: „Ci, którzy oddalają się od Ciebie, będą zapisani na ziemi, bo opuścili źródło wody żywej, Pana" jako tekst, który kierował czynem Jezusa. Jeśli tak rzeczywiście było, byłoby to pośrednie wskazanie „winy" ludzi potępiających kobietę.

7. ”niech pierwszy rzuci”: Ostrzeżenie zawarte w słowach Jezusa może zawierać aluzję do Prawa. Pwt 17,7 powiada, że świadkowie zeznający przeciwko oskarżonemu są w szczególny sposób odpowiedzialni za jego śmierć.

9-11. W żydowskim nauczaniu powszechnie przyjmowano, że nawet ludzie najbardziej pobożni popełnili jakieś grzechy.

11. I Ja ciebie nie potępiam”: Po odejściu oskarżycieli Jezus jasno daje do zrozumienia, że się do nich nie zalicza. Kobieta może odejść, nie po to jednak, by ponownie grzeszyć. 

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu,
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :