UROCZYSTOŚĆ CHRYSTUSA KRÓLA - ROK C

Dzięki uprzejmości Oficyny Wydawniczej „Vocatio” i Księgarni św. Wojciecha (www.mojeksiazki.pl), które wyraziły zgodę na publikację fragmentów wydawanych przez nie pozycji, przedstawiamy czytelnikom cykl: „Zrozumieć Słowo”. Będziemy starali się ukazywać w nim fragmenty Pisma Świętego przewidziane w Liturgii w kontekście historycznym, kulturowym i teologicznym.
Mamy nadzieję, że pomoże to czytelnikom w pełniejszym przeżywaniu spotkania z Chrystusem podczas Eucharystii oraz w coraz lepszym odczytywaniu skierowanego do nas Słowa Bożego i wprowadzaniu go w życie. Zapraszamy do lektury i refleksji.

UROCZYSTOŚĆ JEZUSA CHRYSTUSA KRÓLA WSZECHŚWIATA – Rok C

Czytania mszalne

PIERWSZE CZYTANIE
Namaszczenie Dawida na króla

Czytanie z Drugiej Księgi Samuela

Wszystkie pokolenia izraelskie zeszły się u Dawida w Hebronie i oświadczyły mu: ”Oto my, kości twoje i ciało. Już dawno, gdy Saul był królem nad nami, ty wyprawiałeś się i powracałeś na czele Izraela. I Pan rzekł do ciebie: »Ty będziesz pasł mój lud, Izraela, i ty będziesz wodzem dla Izraela«”.
Cała starszyzna Izraela przybyła do króla do Hebronu. I zawarł król Dawid przymierze z nimi wobec Pana w Hebronie. Namaścili więc Dawida na króla nad Izraelem.
2 Sm 5,1-3

Dawid na czele Izraela (5,1-5).
Dawid zawiera traktat bezpośrednio ze starszymi Izraela, co czyni go głową obu odrębnych dotąd koalicji, południowej i północnej. Poszukiwanie przywódcy miedzy sąsiednimi grupami koczowniczymi często rozwiązuje konflikty wśród ludności osiadłej, gdy wybuchnie kryzys władzy. Literacki kształt tego ustępu, jak też następnego o Jerozolimie, zdradza rękę aż trzech redaktorów.

1-2. Czasownik rā'â, „pasterzować”, oraz tytuł nāgîd, „wodza" (J. Flanagan, JSOT 20 [1981] 67-68), korespondują z 2 Sm 7,7-8 i wskazują na to, że obie jednostki tradycji zostały tutaj umieszczone przez redaktorów deuteronomistycznych. Przedstawiono tu władcę pasterskiego stosującego perswazję.

3. Werset jest pierwotny. Berît przypomina wcześniejsze negocjacje nad traktatem.

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

5,1. Ciało i krew/kości. Hebrajski idiom to dosłownie "kości i ciało", posiada on jednak takie samo znaczenie jak nasze "ciało i krew". Uznanie łączącego ich pokrewieństwa służy jako podstawa politycznego sojuszu. Porównaj ten werset z podobnym kontekstem pojawiającym się w Sdz 9,2.

5,3. Rola starszych. Starsi, o których tutaj mowa, to plemienni przywódcy Izraela. W sytuacji braku króla lub innego przywódcy, pokolenia były rządzone przez plemienne zgromadzenie starszych. Starsi wymierzali sprawiedliwość i pełnili rolę przedstawicieli ludu na ważnych zgromadzeniach. Przed uznaniem przywództwa Dawida lud oczekiwał na jego zaakceptowanie przez starszych.

5,3. Przymierze ze starszymi. Podobnie jak w 2 Sm 2,4 Dawid doszedł do ugody ze starszymi pokolenia Judy. Wszystkie pokolenia podpisują tutaj formalną deklaracje zgody na objęcie królewskiej władzy przez Dawida. Przypuszczalnie zawierało się w tym spisanie dokumentu ratyfikującego przymierze, podobnie jak to miało miejsce w przypadku Saula w 1 Sm 10,25.

5,3. Namaszczenie. Dawid został już namaszczony przez starszych Judy w 2 Sm 2,4. Namaszczenie oznaczało zmianę statusu oraz było gestem symbolicznym, wyrażającym uznanie Dawida za króla. Na temat dodatkowych informacji zob. komentarz do 1 Sm 16,1.

Komentarz Historyczno-Kulturowy do Biblii Hebrajskiej, John H. Walton,
Victor H. Matthews, Mark W. Chavalas, Oficyna Wydawnicza "Vocatio", Warszawa 2005 :.

PSALM RESPONSORYJNY

Refren: Idźmy z radością na spotkanie Pana.

Ucieszyłem się, gdy mi powiedziano:
”Pójdziemy do domu Pana”.
Już stoją nasze stopy
w twoich bramach, Jeruzalem.
Refren.
Do niego wstępują pokolenia Pańskie,
aby zgodnie z prawem Izraela wielbić imię Pana.
Tam ustawiono trony sędziowskie,
trony domu Dawida.
Refren.

Ps 122,1-2.4-5

Psalm powinien być zaliczony do hymnów na cześć Syjonu (por. komentarz do Ps 46), śpiewanych przez pielgrzymów, którzy radują się z przyjścia do świątyni. Cechami hymnów na cześć Syjonu są: motywy pielgrzymki na Syjon (Ps 48,13), niemożność zdobycia go (por. Ps 46,5--8; 48,4) i tryb rozkazujący w ww. 6-7 (por. Ps 46,9.11; 48,13-14; 76,12).

Struktura:
ww. 1-2 (pielgrzymka i przybycie);
ww. 3-5 (wychwalanie Syjonu);
ww. 6-9 (modlitwa za Jeruzalem i tych, którzy oddają tam cześć).

1. ”Uradowałem się, gdy mi powiedziano”: Znaczenie tego wersetu lepiej oddaje imiesłów („z mówiącymi") niż tradycyjne: „... gdy [ponieważ] powiedziano mi".

3. Jeśli znaczenie jest takie, iż Jeruzalem jest „połączone w jedną całość" (uporządkowane, zwarte), jest to aluzja do nienaruszalności miasta; odniesienia do bram (w. 2), murów i pałaców (w. 7).

6-7. Modlitwa o pokój, która następuje po opisie wymierzania sprawiedliwości przez króla w w. 5, przypomina podobny ciąg myśli w Iz 2,4.

8-9. Inkluzja z ww. 1-2 przez odniesienie do „domu Pana” i przez powtórzenie czasowników w 1 os. lp. i sufiksów zaimkowych w 1 os. lm.

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

122,5. Trony sędziowskie. Jako najwyższa instancja odwoławcza w królestwie, król co jakiś czas sądził sprawy wnoszone do jego trybunału. Właśnie w tym celu ustawiano tron w sali audiencyjnej w kompleksie pałacowym lub przy głównej bramie miasta. Podczas prac wykopaliskowych w Dan odkryto takie miejsce w w pobliżu bramy, gdzie król zasiadał na tronie pod baldachimem, by sądzić lud.

Komentarz Historyczno-Kulturowy do Biblii Hebrajskiej, John H. Walton,
Victor H. Matthews, Mark W. Chavalas, Oficyna Wydawnicza "Vocatio", Warszawa 2005 :.

DRUGIE CZYTANIE
Bóg przeniósł nas do królestwa swojego Syna

Czytanie z Listu świętego Pawła Apostoła do Kolosan

Bracia:
Dziękujcie Ojcu, który was uzdolnił do uczestnictwa w dziale świętych w światłości. On uwolnił nas spod władzy ciemności i przeniósł do królestwa swego umiłowanego Syna, w którym mamy odkupienie, odpuszczenie grzechów.
On jest obrazem Boga niewidzialnego, Pierworodnym wobec każdego stworzenia, bo w Nim zostało wszystko stworzone: i to, co w niebiosach, i to, co na ziemi, byty widzialne i niewidzialne, czy Trony, czy Panowania, czy Zwierzchności, czy Władze. Wszystko przez Niego i dla Niego zostało stworzone. On jest przed wszystkim i wszystko w Nim ma istnienie.
I On jest Głową Ciała, to jest Kościoła. On jest Początkiem, Pierworodnym spośród umarłych, aby sam zyskał pierwszeństwo we wszystkim. Zechciał bowiem Bóg, by w Nim zamieszkała cała Pełnia, i aby przez Niego i dla Niego znów pojednać wszystko ze sobą: i to, co na ziemi, i to, co w niebiosach, wprowadziwszy pokój przez krew Jego krzyża.

Kol 1,12-20

12. ”do uczestnictwa w dziale świętych w światłości”: Słowa te ponownie przywołują nauczanie zawarte w pismach z Qumran: etyczny dualizm „światłości i ciemności" (zob. Kol 1,13) oraz „działu" czy „części" (hebr. qôrāl [1QM 13,9-10; 1 QH 3,22-23; 6,12-13; 11,11-12]), która jest od dawna przeznaczeniem ludzi (zob. P. Benoit, „Qumran and the NT", Paul and Qumran [red. J. Murphy-O'Connor; Chicago, 1968] 18-24; ”Hagioi in Colossians 1.12", Paul and Paulinism [Fest. C.K. Barrett; red. M.D. Hooker i S.G. Wilson; London, 1982] 83-101; w ostatnim z wymienionych artykułów postawiono hipotezę, że słowo „święci" odnosi się zarówno do wspólnoty wierzących, jak i do istot niebieskich).
12-14. Wersety te, rozumiane przez niektórych jako wprowadzenie lub część chrystologicznego hymnu, zawartego w ww. 15-20, tworzą jeden z fragmentów przejściowych listu. Z poprzednim fragmentem, zawierającym dziękczynienie, oraz z następującym po nim hymnem łączy je struktura gramatyczna, jak i treść.

W Starym Testamencie „świętym" lub „oddzielonym" był Izrael. „Działem" Izraela była przede wszystkim Ziemia Obiecana, lecz tradycja żydowska wskazywała też na ostateczne objecie przez nich w posiadanie przyszłego świata. W Chrystusie chrześcijanie stali się dziedzicami tych obietnic. „Światłość" i „ciemność" często obrazowały dobro i zło (np. Ps 27,1; Iz 9,2; 42,6; 49,6; 58,8-10; 59,9; 60,1), często też przedstawiano przy ich pomocy konflikt pomiędzy dobrem i złem (w Zwojach znad Morza Martwego i często w literaturze starożytnej). (Ponieważ wiele ludów mieszkających na obszarze starożytnego Bliskiego Wchodu zostało wypędzonych przez potężnych władców i osadzony na innym miejscu, niektórzy uczeni sugerowali, że ten właśnie obraz leży u podstaw „przeniesienia" z jednego królestwa do drugiego. Jednak obraz mieszkańca prowincji, który otrzymuje rzymskie obywatelstwo, lub poganina, który bierze jarzmo królestwa Bożego przechodząc na judaizm, mógł być bardziej naturalny dla Pawłowych czytelników; zob. też komentarz do Kol 1,14.)

14. „Odkupienie" może oznaczać wyzwolenie niewolnika przez zapłacenie za niego żądanej ceny. W Starym Testamencie Bóg odkupił Izraela z niewoli w Egipcie krwią pierworodnych i baranka. Odpowiada to też obrazowi uprowadzenia jeńców z jednego królestwa do drugiego (Kol 1,13). Filon uważał, że Logos (Boże Słowo) uczestniczył w dziele odkupienia - to tło byłoby jednak bardziej zasadne, gdyby również Kol 1,15-17 stanowiło nawiązanie do tego poglądu.

”odpuszczenie grzechów”: Wyrażenie aphesis hamartiōn nie pojawia się w niekwestionowanych listach Pawłowych; zob. Ef 1,7; Hbr 9,22; 10,18;

Hymn (1,15-20).
Niezależnie od tego, w jaki sposób interpretuje się ww. 12-14, od dawna przyjmuje się, że ww. 15-20 mają charakter prostego chrześcijańskiego hymnu. Inne poetyckie fragmenty w listach NT znaleźć można w Flp 2,6-11; 1 Tm 3,16; 1 P 2,22-25; przypuszczalnie mają one swoje źródła we wczesnochrześcijańskiej liturgii. Zarówno styl, jak i treść tych wersetów można również porównać z hymnami z Qumran, czyli Hôdāyôt (1QH), oraz z prologiem Janowej Ewangelii. Różnice w języku, stylu i myśli, w porównaniu z pozostałą częścią Kol oraz z niekwestionowanymi listami Pawła, wskazują, że ten, mający charakter hymnu, fragment nie został napisany przez autora listu, lecz że dostosował on tradycyjny materiał do swoich dydaktycznych celów. (Zdaniem Benoit autor Kol sam skomponował ten hymn, zaś E. Kasemann dowodzi, że jego źródła są gnostyckie, nie zaś chrześcijańskie).
Wysiłki zmierzające do ustalenia historycznego tła hymnu doprowadziły do następujących hipotez dotyczących zawartego w nim materiału: stoicki hymn przejęty z kultury gr. (E. Norden); żydowski midrasz do Rdz 1,1, ukazujący go w świetle Prz 8,22 (C.F. Burney, podobnie W.D. Davies); żydowski materiał związany z Dniem Przebłagania (Lohmeyer); schrystianizowany hymn na cześć gnostyckiej postaci odkupiciela (J.T. Sanders); żydowsko-chrześcijańska teologia misyjna wyrastająca z myśli ST (N. Kehl). Opisy te, podobnie jak hipotezy dotyczące błędnej nauki Kolosan, należy łączyć z atmosferą synkretyzmu, jaka w tym okresie panowała w Azji Mniejszej. Do treści hymnu mogło zostać dodanych wiele elementów zróżnicowanego tła kulturowego, jednak większość komentatorów zgodzi się, że żydowskie motywy mądrościowe zajmują wśród nich miejsce dominujące.
Chociaż panuje zgoda, że mamy tutaj do czynienia z hymnem, istnieje wiele różnych teorii na temat jego budowy i struktury. Łączą się z tym następujące główne zagadnienia:
(1) czy hymn rozpoczyna się w w. 12 (tak Lohmeyer, Norden, Kasemann, Lohse, Schille i Kehl), czy w w. 15 (tak Schweizer, Bruce, Martin, Masson, Gnilka, Benoit, Conzelmann, Gabathuler, Linde-mann, Aletti);
(2) które elementy hymnu mają charakter redakcyjny. To ostatnie pytanie nie ma jednak wpływu na hymn w takiej postaci, w jakiej funkcjonuje on w Kol, ma jednak znaczenie dla tych, którzy pragną odtworzyć pierwotną jego wersję lub chcą ustalić poglądy teologiczne redaktora. (Na temat podsumowania poglądów współczesnych komentatorów co do elementów redakcyjnych hymnu, zob. wykres w „Uhymne" 238 Benoit). Prawie wszyscy (z wyjątkiem Kehla) zgadzają się, że słowo „Kościół" w 1,18 jest dodatkiem późniejszym, większość uważa też frazę „przez krew Jego krzyża" (1,20b) za tekst redakcyjny. W tekście hymnu da się zauważyć pewne powtórzenia, które wyraźnie wskazują na główne części: zaimek względny hos estin (1,15a.18b); prōtotokos, „pierworodnym" (1,15b.18b); człony rozpoczynające się od hoti en autō, „bo w Nim" (1,16.19); człony z di' autou, „przez Niego" (1,16b.20).

15-16. Głównym tematem hymnu jest rola, którą Chrystus odegrał w stworzeniu, co stanowi aluzję do motywów mądrościowych w ST. Prz 3,19 ukazuje mądrość działającą w akcie stworzenia; w Prz 8,22-31 mądrość, stworzona przez Boga jako pierwsza, jest partnerem uczestniczącym w dziele Jahwe (por. Mdr 7,22; 9,2-4).

Paweł opisuje tutaj Chrystusa w kategoriach, które judaizm zastrzegał dla Bożej Mądrości, czasami przedstawianej jako boski archetypiczny obraz, według którego stworzył On całą resztę świata. Filon opisuje Boski Logos (Jego Słowo) jako Jego obraz i pierworodnego syna.
Słowo „pierworodny" może nawiązywać do autorytetu i znaczenia nadawanego pierworodnym synom w Starym Testamencie (Rdz 49,3-4). (Pokrewne wyrażenie stosowane na oznaczenie „pierworodnego" oddaje hebrajskie słowo „pierwszy" w przekładzie "LXX tekstu 1 Krn 5,12. W tekstach żydowskich jest ono najczęściej stosowane w odniesieniu do Izraela. Pisma starożytnego Bliskiego Wschodu stosują równoważne terminy w odniesieniu do innych bóstw, np. Amona-Rc w Egipcie; królowie byli czasami ogłaszani synami bogów w chwili wstąpienia na tron.) Termin ten może się też odnosić do odkupieńczej roli pierworodnego (por. Kol 1,14) lub być innym tytułem Bożego .Syna" (Kol 1,18; zob. Ps 89,27. chociaż Dawid był najmłodszym z ośmiu synów). Zarówno religia grecka, jak i żydowska określały Boga lub najwyższe bóstwo jako „Pierwszego" („Pierworodnego").

„Niewidzialne" Boże stworzenia oznaczają aniołów w niebie, którzy odpowiadają ziemskim władcom (zob. komentarz do Ef 1,19-23) W starożytnym judaizmie wierzono, że Bóg stworzył światy widzialne i niewidzialne. Wielu pisarzy żydowskich (m.in. Filon) przy pisywało aniołom lub podległym Bogu siłom pewną rolę w dziele stworzenia. Inni pisarze żydowscy i chrześcijańscy zwalczali ten pogląd (jak Paweł w tym miejscu).
Wielu grecko-rzymskich myślicieli uważało, że wszystkie byty wywodzą się, są podtrzymywane w istnieniu i w przyszłości powrócą do Logosu, do pierwotnej natury lub do odwiecznego ognia. W tradycji żydowskiej wszystko zostało stworzone przez i dla Bożego Słowa lub Mądrości. (W innych wersjach tej tradycji wszystko zostało stworzone ze względu na sprawiedliwych, którzy będą zachowywać Jego Słowo.)

”obrazem”: Na temat Chrystusa jako obrazu Boga zob. 2 Kor 4,4; gdzie indziej Paweł mówi o ludziach stworzonych na podobieństwo Chrystusa lub Boga (Rz 8,29 [zob. komentarz]; 1 Kor 11,7; 15,49; 2 Kor 3,18).

”czy Trony, czy Panowania, czy Zwierzchności, czy Władze”: Te byty stworzone zostały ukazane w Kol jako istoty anielskie poddane zwierzchności Chrystusa (terminów tych używano również na oznaczenie ziemskich władz [zob. komentarz do 2 P 2,10; Jud 8]). Fałszywe nauczanie, które pojawiło się w Kolosach, mogło przedstawiać te istoty jako rywali Chrystusa lub jako byty uzupełniające jego władzę (2,10.15). Taki pogląd powstał ze złożonej i rozwiniętej nauki o aniołach, która była szeroko rozpowszechniona w owym okresie. Jest to jedyny fragment NT, w którym „trony" oznaczają rodzaj istot anielskich; inne słowa pojawiają się w następujących fragmentach: „panowania" w Ef 1,21; „zwierzchności" w Rz 8,38 [zob. komentarz]; 1 Kor 15,24; Ef 1,21; „władze" w l Kor 15,24; Ef 1,21; 3,10 (zob. W. Carr, Angels and Principalities [Cambridge, 1981]; M. Black, „Pasai exousiai auto hypotagēstonai". Paul and Paulinism [-> § 12] 74-82).

17. Wielu grecko-rzymskich filozofów głosiło, że wszystkie rzeczy były zachowywane razem przez Zeusa lub Logos (boską mądrość). Pragnęli oni w ten sposób podkreślić jedność kosmosu. Również Filon twierdził, że Boski Logos podtrzymywał i spajał stworzenie, silniej jeszcze identyfikując Logos z Bożą Mądrością. W myśli stoickiej Logos nadał formę odwiecznemu ogniowi. W judaizmie uważano, że Mądrość istniała przed wszystkimi rzeczami i za jej pośrednictwem Bóg stworzył świat, następnie zaś go ukształtował.

”przed wszystkim”: Hymn ukazuje preegzystencję Chrystusa, inny element mądrościowych spekulacji hellenistycznego judaizmu (zob. komentarz do 1 Kor 8,4-6; R.G. Hamer-ton-Kelly, Pre-Existence, Wisdom, and the Son of Man [Cambridge, 1973]).

18. „Głowa" może oznaczać .władzę" (Kol 2,10). „najbardziej zaszczytną część" lub .źródło" (Kol 2,19) Na temat „ciała", zob. komentarz do Rz 12,3-5 lub 1 Kor 12,12-26. W tradycji żydowskiej Bóg był czasami nazywany „Początkiem" - termin ten był jeszcze częściej stosowany w odniesieniu do Mądrości i Logosu. Było to jak najbardziej właściwe określenie dla Tego, od którego wywodziły się wszystkie rzeczy. Na temat „Pierworodnego", zob. komentarz do Kol 1,15. Zmartwychwstanie umarłych miało nastąpić w czasach ostatecznych. Zmartwychwstanie Jezusa, wyprzedzające te czasy, było traktowane jako proleptyczny początek lub inauguracja tego przyszłego wydarzenia (1 Kor 15,23)

”Głową Ciała – Kościoła”: Zob. też 2,19. Dodanie przez redaktora słowa „Kościoła" zmienia główną myśl wersetu -z Chrystusa jako Głowy kosmicznego Ciała na Chrystusa jako Głowę Kościoła, co jest ważnym tematem Kol (1,24.27; 2,17.19; 3,15). Wspólnota rozumiana jako Ciało jest również tematem niekwestionowanych pism Pawłowych (1 Kor 6,15; 10,16-17; 12,12-27; Rz 12,4-5 [zob. komentarz]), jednak obraz Chrystusa jako Głowy Ciała ukazuje rozwój koncepcji Pawłowej (Ef 1,23; 4,15-16; 5,23).

”Początkiem”: W tekście greckim być może gra słów: archē, „początek", słowo odnoszące się do preegzystencji Chrystusa, i archē jako „zwierzchność", co wskazywałoby na Chrystusa jako władcę par excellence nad bytami wymienionymi w w. 16 (zob. 3.10.15).

”Pierworodnym spośród umarłych” Por. Rz 8,29; 1 Kor 15,20; Ap 1,5

19. Stary Testament mówi o Bogu, który wybiera miejsce, by się objawić swe imię, rozkoszuje się zamieszkiwaniem pośród swego ludu, przebywa na Syjonie itd. „Pełnia" może się odnosić do Bożej mądrości, do chwały napełniającej świat (podobnie jak w Starym Testamencie i w tradycji żydowskiej), do pełni obecności Bożej lub do Jego atrybutów (jak u Filona i w innych źródłach żydowskich).

”Zechciał bowiem [Bóg], aby w Nim zamieszkała cała Pełnia”: Por. 1 Kor 8,6. Niektórzy komentatorzy, powołując się na 2,9, tłumaczą „Pełnię" jako „Pełnię Boga", lecz „Pełnia" jest tutaj użyta bez wyrażenia rzeczownikowego, które miałoby ją określać. Słowo plērōma mogłoby mieć szczególne znaczenie, gdyby idee gnostyckie stanowiły element fałszywego nauczania w Kolosach. W gnostycyzmie plērōma oznaczała wszelkie niebieskie władze i duchowe emanacje wypływające z Boga (J. Ernst, Pleroma und Pleroma Christi [Regensburg, 1970]).

20. ”pojednać”: Czasownik apokatallassō występuje jedynie w Kol i Ef. Paweł używa katallassō w tym samym znaczeniu w Rz 5,10; 2 Kor 5,18.19

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :.

ŚPIEW PRZED EWANGELIĄ
Aklamacja: Alleluja, alleluja, alleluja
Błogosławiony, który przybywa w imię Pańskie;
błogosławione Jego królestwo, które nadchodzi.
Aklamacja: Alleluja, alleluja, alleluja

Por. Mk 11,10


EWANGELIA
Jezu, wspomnij na mnie, gdy przyjdziesz do swego królestwa

Słowa Ewangelii według świętego Łukasza

Gdy ukrzyżowano Jezusa, lud stał i patrzył. Lecz członkowie Wysokiej Rady drwiąco mówili: ”Innych wybawiał, niechże teraz siebie wybawi, jeśli On jest Mesjaszem, Wybrańcem Bożym”.
Szydzili z Niego i żołnierze; podchodzili do Niego i podawali Mu ocet, mówiąc: ”Jeśli Ty jesteś królem żydowskim, wybaw sam siebie”.
Był także nad Nim napis w języku greckim, łacińskim i hebrajskim: ”To jest król żydowski”.
Jeden ze złoczyńców, których tam powieszono, urągał Mu:
”Czy Ty nie jesteś Mesjaszem? Wybaw więc siebie i nas”.
Lecz drugi, karcąc go, rzekł: ”Ty nawet Boga się nie boisz, chociaż tę samą karę ponosisz? My przecież sprawiedliwie, odbieramy bowiem słuszną karę za nasze uczynki, ale On nic złego nie uczynił”.
I dodał: ”Jezu, wspomnij na mnie, gdy przyjdziesz do swego królestwa”.
Jezus mu odpowiedział: ”Zaprawdę powiadam ci: Dziś ze Mną będziesz w raju”.

Łk 23,35-43

W ww. 35-39 czytamy o wrogiej, ale zapewne prawdziwej reakcji ludzi na Boże objawienie w ukrzyżowanym Jezusie. W ww. 40-43, 47-49 (zob. też 23,50-53) Boże objawienie zostaje zrozumiane i przyjęte w postawie wiary i pokuty, Zob. Mk 15,25-39.

35-39. W Łukaszowym opowiadaniu o ludziach, którzy upokarzają Jezusa, zauważa się tendencję przechodzenia od wyższego do niższego: przywódcy, żołnierze, jeden ze skazańców.

35. Wyszydzenie było jednym z cierpień jakich doznawał nagi człowiek wiszący na krzyżu. Starożytni pisarze lubowali się w ironii - podwójna ironia kryjąca się w tej sytuacji polega na tym, że Jezus naprawdę zbawia innych, zaś przywódcy wypowiadają takie same słowa jak szatan (Łk 4,3.6-7.9).

”lud (...) członkowie Wysokiej Rady”: Łukasz maluje kontrast między ludem (Laos), który patrzy na ostatnie wydarzenia z życia Jezusa, a przywódcami religijnymi, którzy drwią z niego. Zainspirowanym widokiem lud będzie pokutował z powodu swojego odrzucenia Jezusa (zob. 23,13-25). Podobnie jak w 23,34b, Łukasz nawiązuje do Ps 22, by opisać to, co spotkało Jezusa (zob. Ps 22,8-9; Mdr 2,18).

”wybawi”: Słowo to będzie niczym refren w scenie wyszydzenia (zob. ww. 37, 39). Wyszydzenie Jezusa przypomina kuszenie opisane w 4,1-13 - teraz Jezus jest kuszony, by ocalił swoje życie, podejmując próbę zachowania go, zamiast dobrowolnie je oddać (zob. 9,24). Jezus zostanie wybawiony przez swoje zaufanie do łaskawego Boga i Ojca, który wzbudzi go z martwych (zob. przepowiednie Jezusa na temat jego męki i zmartwychwstania w 9,22 i 18,33; zob. też 20,27-40; 22,69).

”Mesjaszem”: Szyderstwo, mimo swojej ironicznej wymowy, jest prawdziwe (zob. wyznanie Piotra w 9,20).

”Wybrańcem Bożym”: Ta drwina jest również prawdziwa, mimo zawartej w niej ironii (zob. 9,35).

36. Ktoś mógłby uznać za uczynek miłosierdzia gest żołnierzy, którzy dają Jezusowi do wypicia „kwaśne wino" lub „ocet winny", bowiem napój ten miał działanie uśmierzające ból, gasił też pragnienie. Łukasz pisze jednak, że uczynili to jedynie w tym celu, by Go wyszydzić.

”ocet”: Działania rzymskich żołnierzy odpowiadają działaniom opisanym w psalmach przedstawiających niewinnie cierpiącego sprawiedliwego (Ps 69,22).

37. Szyderstwa żołnierzy mogą odzwierciedlać cyniczną postawę Rzymian w stosunku do judaizmu, która była powszechnie znana, mimo (lub częściowo z powodu) przypadków nawróceń obywateli rzymskich na judaizm.

”Król Żydowski”: Mimo swojej ironii, również to stwierdzenie jest prawdziwe (zob. 19,38).

38. Skazaniec niósł zwykle na miejsce egzekucji tabliczkę z swoją winą (lać. titulus).

39-42. Rozmowa Jezusa z dwoma łotrami, których ukrzyżowano wraz z Nim, jest najbardziej wymownym Łukaszowym przykładem tego, że Jezus przyjmuje grzeszników i wyrzutków, chociaż ewangelista (w przeciwieństwie do Marka) nazywa ich „złoczyńcami" lub „łotrami", nie zaznaczając, że byli żydowskimi buntownikami.

39. ”Mesjaszem”: Na tym Łukasz kończy chrześcijańskie wyznanie wiary, które wkłada w usta osób drwiących z Jezusa. Ludzie, którzy rozmyślają nad tą sceną w postawie wiary, wiedzą, że ukrzyżowany Jezus jest dokładnie tym, o którym mówią szydercy, starający się wszystkiemu zaprzeczyć.

40-43. „Dobry" łotr otwiera listę tych, którzy pozytywnie odpowiedzieli na Jezusa. Łukaszowa soteriologia i teologia krzyża znajdują dramatyczny wyraz w tej „Ewangelii ukrytej w Ewangelii".

41. ”On nic złego nie uczynił”: W słowach tych ponownie pojawia się temat niewinności Jezusa.

42. ”Jezu”: Łukasz kontynuuje swoje wyznanie o znaczeniu ukrzyżowania Jezusa: tylko w imieniu Jezus jest zbawienie (zob. Dz 4,12).

”do swego królestwa”: Czytanie „do" zamiast „w" ma uzasadnienie nie tylko w wiarygodnych rękopisach, lecz także harmonizuje z Łukaszową teologią (zob. 22,30), według której królewskie panowanie Jezusa rozpoczyna się po jego śmierci i zmartwychwstaniu; zob. też 24,26. Złoczyńca głęboko wierzy, że umierający Jezus jest królem mogącym udzielić łaski i miłosierdzia, co było wyłącznie prawem monarchów.

43. Jezus, który doświadczy Bożego zwycięstwa nad śmiercią, oznajmia pokutującemu złoczyńcy odpuszczenie grzechów. „To wyrok uniewinniający wypowiedziany przez tego, którego «Bóg ustanowił sędzią żywych i umarłych.. (Dz 10,42)" (FGL 1508).

Literatura żydowska tradycyjnie przeciwstawiała „raj" „Gehennie" lub piekłu. Chociaż w tekstach żydowskich wiedziono spory o miejsce, w którym znajduje się raj (np. w trzecim niebie lub na zewnętrznej krawędzi ziemi - tak jak Grecy wyobrażali sobie Pola Elizejskie), zwykle określali je jako sferę, w której przebywają sprawiedliwi po śmierci lub po 'zmartwychwstaniu. Tak więc zarówno Jezus, jak i dobry łotr, znaleźli się natychmiast tam, gdzie po śmierci przebywają sprawiedliwi.

”Dziś”: Zbawcza śmierć Jezusa ma znaczenie już teraz.

”ze Mną”: Ten aspekt zbawienia pojawia się również we wspólnocie stołu Jezusa z grzesznikami oraz w przywracaniu przez niego nieczystych do społeczności.

”raju”: Ten bogaty znaczeniowo obraz oznacza powrót do pierwotnego stanu stworzenia, zjedzenie owocu z drzewa życia i nawiązanie wspólnoty ze sprawiedliwym. Bramy raju zostały ponownie otwarte dzięki posłuszeństwu i wierze nowego Adama.

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :.