IX NIEDZIELA ZWYKŁA - ROK A

Tekst i komentarz z Komentarza Żydowskiego do Nowego Testamentu. David H. Stern. Oficyna Wydawnicza Vocatio. Warszawa 2004

II CZYTANIE

Teraz, niezależnie od Tory, jasnym stał się Boży sposób czynienia ludzi sprawiedliwymi w Jego oczach - choć Tora i Prorocy również dają o tym świadectwo - a jest to sprawiedliwość, która przychodzi od Boga za sprawą wierności Jeszui Mesjasza do wszystkich, którzy wytrwale ufają. Bo nie ma tu różnicy, czy jest się Żydem, czy nie-Żydem, bo wszyscy zgrzeszyli i nie zdołają zasłużyć sobie na Bożą pochwałę. Przez łaskę Bożą, nie zasłużywszy na to, wszyscy mają przyznany status uznanych za sprawiedliwych przed Jego obliczem, dzięki aktowi odkupienia nas ze zniewolenia grzechem, dokonanemu przez Mesjasza Jeszuę. Bóg ustanowił Jeszuę kappara za grzech dzięki Jego wierności w sprawie krwawej ofiary śmierci.
Stoimy zatem na stanowisku, że człowiek zostaje uznany przez Boga za sprawiedliwego na podstawie ufania, co nie ma nic wspólnego z legalistycznym przestrzeganiem nakazów Tory.

(Rz 3,21–25a.28)

21. Niezależnie od Tory , gr. chōris nomou, dosłownie "niezależnie od prawa". Zwrot ten oznacza, że sprawiedliwość Boża nie ma nic wspólnego z naszym posłuszeństwem Torze i jej przepisom, ale wywodzi się z aksjomatu takiego posłuszeństwa - z wiary.

Boży sposób czynienia ludzi sprawiedliwymi. Alternatywnym przekładem tego zwrotu jest "sprawiedliwość Boga", czyli - jak w w. 25-26zKK - Jego "prawość moralna" (moral integrity), by użyć wyrażenia Leandera E. Kecka (Paul and His Letters, Fortress Press, Philadelphia 1979, s. 118-123). Boża prawość moralna objawia się w pełni w przebłagalnej śmierci Jeszui i nie zależy od konstytucji narodu żydowskiego - Tory.
Mimo to Tora i Prorocy również dają o tym świadectwo. W całym Tanach głosi się świętość i prawość moralną Boga, podobnie jak prawdę o tym, że ludzie nie mogą osiągnąć Bożej normy sprawiedliwości własnymi wysiłkami. Jak to ujmuje Izajasz 64,5 (6): "Wszystkie nasze czyny sprawiedliwe" - te, które osiągamy czysto ludzkim wysiłkiem, bez autentycznego polegania na Bogu i ufania Mu - "są jak brudne szmaty". Co więcej, nie tylko Pismo potwierdza taki Boży sposób czynienia ludzi sprawiedliwymi, ale jest tego świadomy również judaizm niemesjaniczny. Midrasz do Psalmu 44,1, pochodzący z XI wiek, powiada:

Kiedy synowie Izraela wyszli z Egiptu, nie mogli ofiarować żadnego dzieła swoich rąk, dzięki któremu mogliby zostać odkupieni. I stało się, że nie z powodu dzieł ich ojców ani z powodu ich własnych dzieł morze rozstąpiło się przed nimi, lecz po to tylko tak się stało, aby mógł Bóg rozsławić swoje imię w świecie.

Siddur przytacza Daniela 9,18 we wstępnych modlitwach porannych:

Najwyższy wszelkich światów! Nie z powodu naszych czynów sprawiedliwych składamy przed Tobą nasze błagania, lecz z powodu miłosierdzia Twego obfitego.

A następnie przechodzi do rozważań nad tym wersetem w stylu godnym Eklezjastesa:

Kim jesteśmy? Czym jest życie nasze? Czym jest pobożność nasza? A sprawiedliwość? Przydatność? Siła nasza? Moc nasza? Cóż powiem przed obliczem Twoim, Adonai, Boże nasz i Boże ojców naszych? Czyż wszyscy mocarze nie są niczym przed Tobą, a mężowie sławni jakby nigdy ich nie było, mądrzy jakby bez poznania, a posiadający zrozumienie jakby bez rozeznania? Gdy większość dzieł ich pusta jest, a dni ich żywota to marność przed Tobą, wyższość zaś człowieka nad zwierzęciem niczym jest, bo wszystko to marność. Podobnie zatem jak Sza'ul, rabini dostrzegali ludzką niezdolność do sprostania Bożym normom sprawiedliwości, nawet mimo pomocy dobrej Tory, danej przez Boga.

22. Za sprawą wierności Jeszui Mesjasza. Gr. dia pisteōs Iēsou Christou, tłumaczone niemal zawsze jako "przez wiarę w Jezusa Chrystusa". Z takiego przekładu wynika, że Bóg uznaje człowieka za sprawiedliwego, bo wierzy on w Jeszuę. Jednakże George Howard (Romans 3:21-31 and the Inclusion of the Gentiles, "Harvard Theological Review" 63 [1970], s. 223-233) przekonująco argumentuje na rzecz uznania tego greckiego zwrotu nie za dopełniacz przedmiotowy (genetivus obiectivus), ale podmiotowy (genetivus subiectivus), przy czym słowo pistis oznaczałoby wówczas raczej "wierność" niż "wiarę" (na ten temat - zob. Dz 3,16K i pkt [1] w Ga 2,16cK). Odpowiedni cytat z artykułu Howarda - zob. pkt (2) w Ga 2,16cK, a wszystko to stanowi ważne uzupełnienie niniejszego komentarza.
Sza'ul używa tego samego wyrażenia: dia pisteōs Iēsou Christou nie tylko tu, ale i w w. 26; Ga 2,16 (dwukrotnie); 3,22; Ef 3,12 i w Flp 3,9. Nieco podobne konstrukcje znajdziemy w Kol 2,12 i w 2 Tes 2,13. Kwestia ta jest na tyle istotna, że warto zrozumieć różnicę między dopełniaczem podmiotowym a przedmiotowym. [W gramatyce języka polskiego będziemy mieli w tym wypadku do czynienia, odpowiednio, z dopełniaczem: "Chrystusa" i biernikiem "w Chrystusa"; przyp. tłum.]. W gramatyce greckiej pisteōs ("wierność kogo" albo "wiara kogo") to dopełniacz rzeczownika pistis ("wierność", "wiara"). Pytanie zatem brzmi - z jakiego typu "kogo" mamy tu do czynienia? H.E. Dana i Julius R. Mantey, w A Manual Grammar of the Greek New Testament (The MacMillan Company, 1927; wyd. z 1957 r.) zajmują się tą sprawą na s. 78-79. W wypadku rzeczownika wyrażającego czynność:

Do czynienia z dopełniaczem podmiotowym mamy wówczas, gdy ów rzeczownik znajdujący się w dopełniaczu jest sprawcą czynności, jest zatem powiązany jako podmiot z czasownikowym aspektem określanego rzeczownika.

Podaje się tu przykład "zwiastowania Jeszui Mesjasza" (Rz 16,25). Z drugiej strony, istnieje dopełniacz przedmiotowy.

Do czynienia z tą konstrukcją mam wówczas, gdy rzeczownik znajdujący się w dopełniaczu jest przedmiotem tej czynności, jest zatem powiązany jako dopełnienie z czasownikowym aspektem określanego rzeczownika.

I podaje się przykład: "Ale bluźnierstwo Ducha nie będzie odpuszczone" (Mt 12,31). W pierwszym przykładzie (dopełniacz podmiotowy) to Jeszua wykonuje czynność zwiastowania, a nie jest biernym uczestnikiem. W drugim przykładzie (dopełniacz przedmiotowy) Duch nie wykonuje czynności bluźnienia, ale jest jego biernym adresatem. W niniejszym wersecie jeśli pisteōs ma charakter podmiotowy, to Jeszua wykonuje czynność pistis ("wierność Jeszui"), jeśli natomiast przedmiotowy, to Jeszua jest adresatem pistis ("wiara w Jeszuę"), czynność wierzenia wykonuje kto inny.
Poza prezentowanymi przez Howarda kwestiami gramatycznymi kluczowy argument na rzecz uznania pisteōs Iēsou za "wierność Jeszui" pojawia się w chwili uznania w. 20-26 za komentarz do Psalmu 143, jak to zostało wyjaśnione wyżej w w. 20aK. Psalm ten mówi nie o naszej wierze w Boga, ale o Bożej wierności względem nas.
Jak zauważyliśmy, ten sam zwrot pojawia się w w. 26, a decyzja podjęta tutaj oraz w w. 26 określa sposób tłumaczenia pisteōs także w w. 25.
Ale E.D. Burton, którego komentarz do Galacjan (Commentary on Galatians) cytuję z satysfakcją w innym miejscu (Ga 2,16bzK), pisze (s. 121)

Dowody na to, że pistis, podobnie jak elpis i agapē, może przybrać postać dopełniacza przedmiotowego, są zbyt oczywiste, aby można je kwestionować (por. Mk 11,22; Dz 3,16; Kol 2,12; 2 Tes 2,13).

Mimo to ja je zakwestionuję, a przynajmniej jeden z podanych przez niego wersetów. Marka 11,22 przetłumaczyłem tak: "Miejcie ten rodzaj ufności, który pochodzi od Boga", zamiast: "Miejcie wiarę w Boga" - uważam tę składnię za dopełniacz określający pochodzenie, tak jak w wypadku np. "Pawła z Tarsu" (gdzie Tars określa pochodzenie), wykazujący większe podobieństwo do dopełniacza podmiotowego niż do dopełniacza przedmiotowego. W Kol 2,12 mamy dopełniacz podmiotowy (zob. Kol 2,11-13aK), podczas gdy w 2 Tes 2,13 mamy kolejny dopełniacz określający pochodzenie (zob. 2 Tes 2,13K). W ten sposób dowody Burtona na rzecz traktowania Sza'ulowego pisteōs jako dopełniacza przedmiotowego kurczą się do Dz 3,16, a dodatkowo jeszcze osłabia je fakt, że jest to werset trudny, bez względu na to, jak go przetłumaczyć, oraz to, że nie został on ani wypowiedziany, ani napisany przez Sza'ula.

23 Wszyscy zgrzeszyli i dlatego nie zdołają zasłużyć sobie na Bożą pochwałę (dosłownie: "brakuje im chwały Bożej"). O grzeszeniu i nietrafianiu do celu uzyskania Bożej pochwały - zob. w. 20cK. Tanach naucza prawdy o tym, że każdy jest grzesznikiem:

Nie masz takiego, który nie grzeszy (1 Królewska 8,46).
Bo nie ma na ziemi człeka sprawiedliwego, kto czyni dobrze, a nie grzeszy (Kohelet 7,20).
Oto ręka Adonai nie jest za krótka, aby nie mogła zbawić;
ani ucho Jego nie jest ociężałe, aby nie mogło usłyszeć.
Lecz to wasze nieprawości spowodowały rozdział między wami a Bogiem waszym,
a grzechy wasze skryły oblicze Jego przed wami,
aby nie słyszał (Izajasz 59,1-2).
Jesteśmy jak ta, która jest nieczysta, a wszystkie nasze czyny sprawiedliwe są jak brudne szmaty (Izajasz 64,5 [6]).

Kwestię tego, dlaczego tak jest i w jaki sposób dochodzi do tego, że wszyscy grzeszą - innymi słowy, sprawę tzw. grzechu pierworodnego - omawiamy w 5,12-21K.
Prawda tego wersetu, streszczająca złą nowinę z 1,18-3,20, ma zasadnicze znaczenie dla zrozumienia zarówno problematycznej sytuacji wszystkich ludzi, jak i Dobrej Nowiny o tym, że Bóg oferuje jedyne rozwiązanie tego problemu przez Jeszuę Mesjasza.
24. Przez łaskę Bożą, nie zasłużywszy na to, wszyscy, którzy wytrwale i wiernie ufają (co wynika z w. 22), mają przyznany status uznanych za sprawiedliwych przed Jego (Boga) obliczem, dzięki aktowi odkupienia nas ze zniewolenia grzechem (dosłownie jest tylko "dzięki odkupieniu"; zob. w. 19-26K), dokonanemu przez Mesjasza Jeszuę. Sza'ul szczegółowo omawia ten temat w rozdz. 6.

25a. Kappara za grzech. Gr. hilastērion pojawia się w Nowym Testamencie dwa razy; w Żm 9,5 oznacza przebłagalnię, czyli wieko Arki Przymierza w Świętym Świętych w Świątyni, dokąd kohen hagadol wchodził raz do roku w Jom Kipur, aby złożyć ofiarę za grzechy ludu (Księga Kapłańska 16; zob. Żm 9,5K). W niniejszym wersecie oznacza ono "przebłaganie", "przejednanie", "odpokutowanie" i odpowiada hebr. kappar, które w Tanach ma takie samo znaczenie, a pochodzi od źródłosłowu oznaczającego albo "zakryć", albo "wytrzeć do czysta". Oba te znaczenia wyrażają istotę tego, co czyni Bóg, przyjmując przebłaganie za grzech: zakrywa grzech przed swoim wzrokiem i/lub wyciera go czy też zmywa.
Żydzi niemesjaniczni wciąż usiłują znaleźć odpowiedź na pytanie: "Skoro Świątynia została zburzona i nie można składając ofiar w sposób nakazany przez Boga w Torze, to co jest kapparą za grzechy?" Popularna odpowiedź na to pytanie - ofiary zostały zastąpione przez pokutę, modlitwę i uczynki miłosierdzia - nie znajduje potwierdzenia w Tanach, mimo że wszystko to są rzeczy godne polecenia, a pierwsze dwie są z pewnością nieodzownymi elementami procesu przebłagania. Poprawna odpowiedź na to pytanie została udzielona w tym wersecie: to Jeszua jest kapparą. Zob. też List do Żydów mesjanicznych 9-10zKK.

25b. Dzięki Jego wierności w sprawie krwawej ofiary śmierci. Gr dia pisteōs en tō autou haimati, dosłownie: "przez wierność w jego krwi". Na temat rozumienia pisteOs jako wierności Jeszui względem Boga, nie zaś naszej wiary w Niego, nie mówiąc już o naszej wierze "w Jego krew" - zob. w. 22K. Grecki przyimek en, który często oznacza po prostu "w" albo "przez", tutaj lepiej oddać jako "w sprawie" albo "w odniesieniu do".
"Krew" należy rozumieć jako metaforę śmierci, nie zaś jakąś szczególną substancję o magicznych właściwościach. Przekład KJV (podobnie jest w BG): "przez wiarę w Jego krew" (through faith in his blood) sugeruje, jakoby krew Jeszui w magiczny sposób dokonywała przebłagania za grzech, jeśli tylko żywimy w nią wiarę. W chrześcijaństwie jest już wystarczająco dużo pogańskich wtrętów, by dodawać jeszcze ten jeden. Dowód na to, że "krew" oznacza tu "krwawą ofiarę śmierci" - tak jak przetłumaczyłem - zob. Leon Morris, Apostolic Preaching of the Cross (Eerdmans, Grand Rapids, Michigan, 1955), s. 108-124. Zob. też J 6,51-66K.
Sza'ul odnosi się tu zatem do wierności Jeszui względem Boga, która przejawiła się w Jego gotowości - mimo że był bez grzechu i nie zasługiwał na stracenie - aby ponieść za nas bolesną, straszliwą, krwawą śmierć ofiarną (zob. Flp 2,5-11). W tym miejscu nie ma mowy o naszej ufności czy wierze w Jeszuę ani w Jego śmierć, ani w Jego krew.

28. Dosłowne tłumaczenie tego wersetu:

Bo sądzimy, że człowiek jest usprawiedliwiony przez ufanie, niezależnie od uczynków prawa.

EWANGELIA

Jeszua powiedział do swoich talmidim: "Nie każdy, kto mówi do mnie: »Panie, Panie!«, wejdzie do Królestwa Niebios, a tylko ci, którzy czynią to, czego pragnie mój Ojciec w niebie. Tego Dnia wielu powie mi: »Panie, Panie! Czy nie prorokowaliśmy w Twoim imieniu? Nie wyrzucaliśmy demonów w Twoim imieniu? Czy w Twoim imieniu nie dokonywaliśmy wielu cudów?«. Wtedy ja im powiem prosto w twarz: »Nigdy was nie znałem! Odejdźcie ode mnie, wy, którzy czynicie bezprawie!«.
Każdy zatem, kto słyszy moje słowa i postępuje według nich, będzie jak człowiek roztropny, który zbudował swój dom na skale. Spadł deszcz, wylały rzeki, powiały wichry i uderzyły w ów dom, lecz nie zawalił się, bo jego fundamenty były w skale. Lecz każdy, kto słyszy moje słowa i nie postępuje według nich, będzie jak człowiek głupi, który wzniósł swój dom na piasku. Spadł deszcz, wylały rzeki, powiały wichry i uderzyły w ów dom, i zawalił się, a upadek jego był straszliwy!"

(Mt 7,21–27)

21 Panie. Greckie kyrios może mieć cztery znaczenia (zob. 1,20K). W tym wersecie Jeszua wydaje się mówić, że nadejdzie dzień, gdy ludzie będą zwracać się do Niego jak do Pana o Boskiej naturze, kogoś większego niż człowiek, ale niekoniecznie JHWH; zob. jednak Flp 2,9-11zK. W Septuagincie kyrios to najczęstszy sposób tłumaczenia JHWH. W pismach Pawła i w Listach powszechnych kyrios odnosi się czasem do Jeszui.

Tylko ci, którzy czynią to, czego pragnie mój Ojciec w niebie , czyli: "tylko ci, którzy przestrzegają Tory, tak jak ją zinterpretowałem w tym kazaniu", wejdą do Królestwa Niebios (zob. 3,2K).

22. Ten Dzień to Dzień Sądu (hebr. Jom ha-Din); zob. Ap 20,11-15zK.

23. Bezprawie. Gr. anomia, "brak prawa, brak Tory". Dlatego słowa: "wy, którzy czynicie bezprawie", oznaczają: "wy, którzy postępujecie tak, jakby nie było Tory". Jest to potwierdzenie nauki Jeszui na temat wiecznej aktualności Tory (5,17-20zKK). Greckie słowo anomia można też przetłumaczyć jako "niegodziwość", ale odbędzie się to kosztem kontekstu żydowskiego.

23. Wytłuszczono cytat z Ps 6,9 (8).

------------------------------------

talmidim - uczniowie