IX NIEDZIELA ZWYKŁA - ROK A

Dzięki uprzejmości Oficyny Wydawniczej „Vocatio” i Księgarni św. Wojciecha (www.mojeksiazki.pl), które wyraziły zgodę na publikację fragmentów wydawanych przez nie pozycji, przedstawiamy czytelnikom cykl: „Zrozumieć Słowo”. Będziemy starali się ukazywać w nim fragmenty Pisma Świętego przewidziane w Liturgii w kontekście historycznym, kulturowym i teologicznym.
Mamy nadzieję, że pomoże to czytelnikom w pełniejszym przeżywaniu spotkania z Chrystusem podczas Eucharystii oraz w coraz lepszym odczytywaniu skierowanego do nas Słowa Bożego i wprowadzaniu go w życie. Zapraszamy do lektury i refleksji.

IX NIEDZIELA ZWYKŁA - ROK A

Czytania mszalne

PIERWSZE CZYTANIE
Dwie postawy wobec prawa Bożego

Czytanie z Księgi Powtórzonego Prawa

Mojżesz powiedział do ludu:
„Weźcie sobie te moje słowa do serca i do duszy. Przywiążcie je sobie jako znak na ręku. Niech one wam będą ozdobą między oczami.
Widzicie, ja kładę dziś przed wami błogosławieństwo albo przekleństwo. Błogosławieństwo, jeśli usłuchacie poleceń waszego Pana Boga, które ja wam dzisiaj daję; przekleństwo, jeśli nie usłuchacie poleceń waszego Pana Boga, jeśli odstąpicie od drogi, którą ja wam dzisiaj wskazuję, a pójdziecie za bogami obcymi, których nie znacie”.
Pwt 11,18.26–28

Dwie drogi: Błogosławieństwo i przekleństwo (11,26-32).

Część rozpoczyna się i kończy frazą: „ja kładę dziś przed wami". Opisując decyzję moralną za pomocą przeciwstawnych terminów, fragment tworzy zakończenie parenezy zawartej w rozdz. 1-11 i prowadzi do Prawa przedstawionego w rozdz. 12-26.

26. ”dziś”: Podkreślenie aktualności decyzji. Na temat dwóch dróg zob. 30,15-20; Ps 1; 1QS 4; Did. 1,1; Mt 7,13-14. Błogosławieństwa i przekleństwa, do których uczyniono krótkie aluzje w poprzednich rozdziałach (np. 7,12-15), zostały wymienione w ww. 27-28

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

11,18-21. Znaki na ręce, czole i drzwiach. Zob. komentarz do Pwt 6,8-9.

(6,8-9. Symbole na rękach i czole. Opaski noszone na czole i ramieniu były rozpowszechnione na obszarze Syro-Palestyny, chociaż nie ma przekonywujących dowodów, że Izraelici je nosili. Mieszkańcy Bliskiego Wschodu często nosili amulety chroniące przed złymi duchami. Za szczególnie skuteczne pod tym względem uważano szlachetne metale i kamienie. Czasami na amuletach umieszczano magiczne słowa lub zaklęcia. Jeśli ich tutaj użyto, przekształcone zostały w przypomnienie prawa; w innych miejscach zawierają modlitwy lub błogosławieństwa, np. na małych srebrnych zwojach odkrytych w 1979 w grobowcu w pobliżu Jerozolimy, pochodzących z okresu przed niewolą babilońską. Te miniaturowe zwoje zawierają tekst błogosławieństw z Lb 6,24-26 i są najstarszą kopią tekstu biblijnego, jaki zachował się do naszych czasów. Istnieją również dowody, że symbole noszone na czole były znakiem lojalności wobec konkretnego bóstwa.

Napisy na drzwiach domu i bramach. Odrzwia pełniły rolę wejścia do domu i były miejscem wymagającym szczególnej ochrony; zachowały się też dowody świadczące o umieszczaniu świętych inskrypcji na odrzwiach w Egipcie. Służyły one z jednej strony zachowaniu ciągłości życia w sensie pozytywnym oraz podtrzymaniu wzajemnie korzystnej relacji z bóstwem; z drugiej, zapobieganiu negatywnym konsekwencjom niebezpiecznych sytuacji. Chociaż krew umieszczona na odrzwiach domów podczas pierwszego Święta Paschy służyła drugiemu celowi, fragmenty Prawa na odrzwiach służą celowi pierwszemu. Pogląd, że tekst spisany dostarcza ochrony, pojawia się w mezopotamskim Eposie Erra, w którym inwazji boga plagi można było zapobiec tak długo, jak długo tekst Księgi znajdował się w domu.)

Komentarz Historyczno-Kulturowy do Biblii Hebrajskiej, John H. Walton,
Victor H. Matthews, Mark W. Chavalas, Oficyna Wydawnicza "Vocatio", Warszawa 2005 :.

PSALM RESPONSORYJNY

Refren: Bądź dla mnie, Panie, skałą ocalenia.

Panie, do Ciebie się uciekam:
niech nigdy nie doznam zawodu,
wybaw mnie w sprawiedliwości Twojej!
Nakłoń ku mnie Twe ucho,
pośpiesz, aby mnie ocalić!
Refren.
Bądź dla mnie skałą schronienia,
warownią, która ocala.
Ty bowiem jesteś moją skałą i twierdzą,
kieruj mną i prowadź przez
wzgląd na swe imię.
Refren.
Niech Twoje oblicze zajaśnieje
nad Twym sługą:
wybaw mnie w swym miłosierdziu.
Bądźcie dzielni i mężnego serca,
wszyscy, którzy ufacie Panu.
Refren.

Ps 31,2–3ab.3bc–4.17 i 25

Ps 31. Lamentacja jednostki.
Struktura:
Część I (ww. 2-19):
ww. 2-5 (modlitwa);
ww. 6-9 (wyrażenie ufności);
ww. 10-14 (lamentacja);
w. 15 (wyrażenie ufności);
ww. 16-19 (modli twa);

Część II (ww. 20-25):
ww. 20-23 (uwielbienie Boga przez psalmistę);
ww. 24-25 (apel do wiernych).

Należy odnotować strukturę chiastyczną części I: modlitwa, ufność, lamentacja, ufność, modlitwa. Głównym tematem jest bezpieczeństwo w „ręku” Boga (ww. 6.16), gdyż on ratuje z „ręki” wroga (ww. 9.16); por. Ps 28,2-5.

2. Idee uhonorowania i niełaski odgrywały ważną rolę w świadomości Izraelitów. Tę drugą można porównać do „stracenia twarzy”.

5. ”Wydobądź mnie z sieci”: Częsty motyw (Ps 9,16; 10,9; 25,15).

6. ”W ręce Twoje powierzam ducha mojego”: W Łk 23,46 Jezus wypowiada te słowa ufności i pokoju tuż przed śmiercią.

7. ”Nienawidzisz”: Psalmista uważa, że zasługuje na Bożą opiekę ze względu na swoją lojalność (zob. 17,3-5).

14. „trwoga dookoła”: Por. Jr 20,10.15-17. Wersety są powtórzeniem ww. 6-8.

16. ”W Twoim ręku są moje losy”: Według poglądów starożytnych mieszkańców Bliskiego Wschodu wydarzenia życiowe (zwłaszcza narodziny i śmierć) ustalali bogowie.

20-25. Na temat nagłego przejścia od lamentacji do wielbienia zob. wyjaśnienie do Ps 6,9-11.

23. Odłączenie od Bożej obecności najprawdopodobniej nawiązuje do wyłączenia z obecności w świątyni, obecności, która daje życie (por. Jon 2,4).

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

DRUGIE CZYTANIE
Człowiek osiąga usprawiedliwienie przez wiarę

Czytanie z Pierwszego listu świętego Pawła Apostoła do Rzymian

Bracia:
Teraz jawną się stała sprawiedliwość Boża niezależna od Prawa, poświadczana przez Prawo i Proroków.
Jest to sprawiedliwość Boża przez wiarę w Jezusa Chrystusa dla wszystkich, którzy wierzą. Bo nie ma tu różnicy: wszyscy bowiem zgrzeszyli i pozbawieni są chwały Bożej, a dostępują usprawiedliwienia darmo, z Jego łaski, przez odkupienie, które jest w Chrystusie Jezusie. Jego to ustanowił Bóg narzędziem przebłagania przez wiarę mocą Jego Krwi.
Sądzimy bowiem, że człowiek osiąga usprawiedliwienie przez wiarę, niezależnie od pełnienia nakazów Prawa.
Rz 3,21–25a.28

21. Za pomocą nazwy „Prawo i Prorocy" określano całość Starego Testamentu. W rozdziale tym Paweł będzie wykazywał, że Prawo i Prorocy uczą sprawiedliwości dzięki wierze (w. 22). Sprawiedliwość Boża nie zależy jednak od wypełniania Prawa przez człowieka, nic jest więc oparta na przewadze, jaką cieszył się Izrael (Rz 3,2). Nauczyciele żydowscy wierzyli, że Izrael zajmował miejsce uprzywilejowane jeśli chodzi o zbawienie, gdyż przyjęcie przez nich Prawa na Synaju potwierdzało ich szczególne wybraństwo.

”Ale teraz”: Przysłówek „teraz" ma charakter czasowy, wyznaczający rozpoczęcie nowej ery. Przewyższa ona Prawo, obrzezanie i obietnice. Okres gniewu również otwiera drogę dla okresu Bożej sprawiedliwości. Jest to pierwszy przykład zastosowania w Rz „eschatologicznego «teraz»"; zob. też. 3,26; 5,9.11; 6,22; 7,6; 8,1.18; 11,5.30.31; 13,11 .

”jawną się stała sprawiedliwość Boża przez wiarę”: Objawiony został Boży atrybut - sprawiedliwość; zob. komentarz do 1,17 (por. U. Wilckens, An die Römer 1, 187). To właśnie Boża obfita i potężna sprawiedliwość jest środkiem, za pomocą którego usprawiedliwi on swój grzeszny lud podczas sprawiedliwego sądu.

”niezależna od Prawa”: Paweł podkreśla: Prawo Mojżeszowe nie ma nic wspólnego z nowym objawieniem sprawiedliwości Bożej - przynajmniej nie bezpośrednio (por. Ga 2,19). Chrześcijańska ekonomia usprawiedliwienia jest niezależna od Prawa, które przewyższa i którego wypełnienie stanowi (Rz 10,4).

”poświadczona przez Prawo i Proroków”: Przywilejem ST było przygotowanie do objawienia Bożej sprawiedliwości (Rz 1,2; Ga 3,23-25). Nadal też składa on świadectwo (imiesłów w czasie teraźniejszym, wyrażający równoczesność z głównym czasownikiem); ilustracji dostarczy Rz 4,1-25. Na temat „Prawa i Proroków" jako reprezentantów ST zob. Dz 13,15; 24,14; 28,33; Mt 5,17; 7,12; 11,13 (por. Kasemann, Romans 93).

22. Słowa „nic ma tu różnicy" odnoszą się do Żyda i poganina - obaj muszą przyjść do Boga na tych samych warunkach, przez Jezusa Chrystusa. Słowa te rzucają bezpośrednie wyzwanie racjom kryjącym się za napięciami w rzymskim Kościele.

”przez wiarę w Jezusa Chrystusa”: Dosłownie: „przez wiarę Jezusa Chrystusa". Znaczenie dopełniacza jest przedmiotem sporów. Niektórzy badacze rozumieją go w znaczeniu podmiotowym (G. Howard, HTR 60 [1967] 459-465; ExpTim 85 [1973-1974] 212-215; L.T. Johnson, CBQ 44 [1982] 77-90), tekst oznaczałby więc „dzięki wierności (lub posłuszeństwu) Jezusa Chrystusa". Chociaż może się to wydawać uzasadnione, jest to sprzeczne z główną myślą Pawłowej teologii, dlatego wielu komentatorów woli rozumieć ten dopełniacz w znaczeniu przedmiotowym, tak jak w 3,26; Ga 2,16.20 (zob. Cranfield, Romans 203; Kasemann, Romans 94; Wilckens, An die Römer 1, 188 i in.). Paweł nie ma tutaj na myśli wierności Chrystusa w stosunku do Ojca; nie wskazuje też na niego jako na wzór chrześcijańskiego postępowania. Chrystus jest raczej konkretnym objawieniem sprawiedliwości Bożej, ludzie mogą zaś przyjąć jego skutki, okazując wiarę w niego. I rzeczywiście, sprawiedliwość Boża dostępna jest jedynie dla tych, którzy posiadają oczy wiary.

”dla wszystkich, którzy wierzą”: Powszechne odniesienie skutków okazania sprawiedliwości Bożej. Ta krótsza wersja gr. frazy (eis pantas) jest zwykle przedkładana nad gorsze brzmienie niektórych rękopisów (D, G) oraz Wulgaty „dla wszystkich i dla każdego, kto..." (eis pantas kai epi pantas).

”Bo nie ma tu różnicy”: Różnicy między Żydem i Grekiem (zob. 10,12).

23. W judaizmie „grzech" był uważany za moralną zniewagę wymierzoną przeciwko Bogu (w przeciwieństwie do mniej radykalnego znaczenia tego terminu w języku greckim). Źródła żydowskie zgadzają się, że wszyscy zgrzeszyli (z nielicznymi wyjątkami, np. małe dzieci). Greccy moraliści powiadali, że pewne błędy są nieuniknione. Słowa „pozbawieni są chwały Bożej" mogą nawiązywać do żydowskiej idei Bożej chwały, którą ludzkość utraciła w wyniku grzechu Adama (por. Rz 5.12-21). dlatego też każde pokolenie powtarza jego grzech; lub mogą po prostu oznaczać, że nikt nic potrafi sprostać wymogom Bożej sprawiedliwości.

”wszyscy bowiem zgrzeszyli”: Chrześcijańskie zbawienie, obejmujące swoim zasięgiem wszystkich ludzi, rozwiązuje problem uniwersalnego charakteru ludzkiego grzechu. Paweł ma tutaj na myśli przede wszystkim dwie historyczne grupy: Żydów i Greków; jednak absolutny charakter Pawłowego sformułowania oznacza „wszystkie jednostki". Gr. wyrażenie hamartanein zachowuje w NT swe podstawowe znaczenie, „chybić celu" (tj. ponieść porażkę, nie osiągając wyznaczonego celu moralnego), które posiada w klasycznej grece i w LXX; oznacza jednak również naruszenie zwyczajów, prawa czy Bożej woli. „Zgrzeszyć" to znaczy dopuścić się czynu lub myśli o charakterze osobistym i indywidualnym, których rezultatem jest zło. (Nie ma w tekście aluzji do grzechu pierworodnego czy do grzechu w znaczeniu stałej postawy, habitus).

”pozbawieni są chwały Bożej”: Wszyscy ludzie z powodu swoich grzechów nie mają udziału w chwale Bożej. Na temat „chwały" zob. komentarz do 1,23. Dla Pawła słowa te są okazją do ukazania eschatologicznego przeznaczenia człowieka; doxa jest udzielana ludziom, w miarę jak przybliżają się do Boga (2 Kor 3,18; 4,6). Pozbawieni obecności Boga, z powodu grzechu, utracili to wszystko, do czego byli powołani; dlatego nie dostąpili przeznaczonego im udziału w Bożej obecności. Gr. hysterein znaczy „przybyć za późno; chybić z własnej winy"; stąd „brak, pozbawienie" (strona zwrotna implikuje, że ludzie z powodu swych uczynków chybili tego moralnego celu). Wydaje się, że nie ma powodu, by sądzić, iż Paweł nawiązuje do rozpowszechnionego wówczas poglądu na temat Adama (i Ewy), pozbawionych chwały z powodu grzechu.

24. Wersety 24-26a często uważa się za fragment przed-Pawłowego tekstu o usprawiedliwieniu, który brzmiał następująco: Jesteśmy usprawiedliwieni darmo, przez odkupienie, które jest w Chrystusie Jezusie, którego Bóg ustanowił narzędziem przebłagania przez Jego krew, dla objawienia sprawiedliwości Bożej, dla odpuszczenia dawnych grzechów (popełnionych), za dni cierpliwości Bożej" (zob. J. Reumann, „Righteousness" in the New Testament [Phl, 1982] 36-38; por. K. Kertelge, „Rechtfertigung" bei Paulus [NTAbh ns 3; Münster, 1967] 48-62). Pawłowa modyfikacja tekstu polega na dodaniu słów „z Jego łaski" (po „darmo" w w. 24a), „(przyjmowaną) przez wiarę" (umieszczonych po „mocą Jego krwi" w w. 25b) i „by ujawnić w obecnym czasie jego sprawiedliwość, i [aby pokazać], że on sam jest sprawiedliwy i usprawiedliwia każdego, który wierzy w Chrystusa" (w. 26b-c). Zob. też S.K. Williams, JBL 99 (1980) 241-290; Jesus' Death as Saving Event (HDR 2; Missoula, 1975); B.F. Meyert, ATS 29 (1983) 198-208.

„Odkupienie" (wyzwolenie niewolnika) było typowym pojęciem starotestamentowym. W Starym Testamencie termin ten zawsze oznaczał zapłacenie ceny, czasami by coś z powrotem odzyskać. Bóg „odkupił" Izraela za sprawą łaski, uczynił go swoim ludem i zapłacił cenę za jego wolność (baranka paschalnego i pierworodne dzieci Egipcjan), zanim nadał mu przykazania (por. Wj 20,2). W czasach Pawła Żydzi oczekiwali na mesjańskie odkupienie, które miało oznaczać wyzwolenie spod panowania ziemskich władców; jednak złym władca, o którego tutaj chodzi, jest grzech (Rz 3,9).

”a dostępują usprawiedliwienia”: Lub „zostają uznani za sprawiedliwych" dzięki potężnemu oznajmieniu Bożego uniewinnienia. Człowiek dostępuje usprawiedliwienia przed Boskim trybunałem, które Żydzi w dawnej ekonomii zbawienia starali się osiągnąć poprzez zachowywanie przykazań Prawa. Przekonali się jednak, że nie mogą tego dokonać, czerpiąc ze swych wewnętrznych sił, że osiągnięcie celu przekracza ich możliwości. Paweł potwierdza to w dalszej części listu, powołując się na swoje doświadczenie nawrócenia i późniejsze spory z judaizującymi, i ukazując nową relację ludzi z Bogiem w kategoriach prawnych i jurydycznych. Chodzi mu nie tylko o to, że grzeszny człowiek „został uznany za sprawiedliwego", lecz że został nim rzeczywiście uczyniony (zob. 5,19), bowiem usprawiedliwienie (jako skutek wydarzenia Chrystusowego) może być również traktowane jako „nowe stworzenie", dzięki któremu grzesznik staje się „sprawiedliwością Bożą" (2 Kor 5,17-21).

”darmo”: Dosłownie „za nic". Ten przed-Pawłowy termin wyklucza możliwość zasłużenia sobie na usprawiedliwienie dzięki własnym wysiłkom; usprawiedliwienie jest wyłącznie darem Bożym,

”z Jego łaski”: To niepotrzebne wyjaśnienie słowa „darmo" zostało dodane przez Pawła w celu dostosowania tego sformułowania do potrzeb listu. Paweł postrzega chrześcijańską drogę zbawienia jako całkowicie zależną od miłosiernej i łaskawej miłości Boga Ojca. Używając słowa charis, Paweł nie miał na myśli starotestamentowego wyobrażenia hesed, „dobrotliwości", leżącej u podstaw związku przymierza Boga i jego ludu. Podobna myśl pojawia się w Qumran (1QH 6,9; 7,27).

”przez odkupienie, które jest w Chrystusie Jezusie”: Używając przed-Pawłowego sformułowania, Apostoł przekształca drugi sposób wyrażenia skutków wydarzenia Chrystusowego; ludzie zostali nie tylko „usprawiedliwieni" przez Chrystusa Jezusa, lecz także przez niego „odkupieni". Greckie słowo apolytrōsis, „odkupienie", w świecie grecko-rzymskim oznaczało wykupienie niewolnika lub jeńca przez zapłacenie zań okupu (cytron, BAGD 96; por. EWNT 1, 331-336). Czy myśl ta posiada wyłącznie grecko-rzymskie tło, jest przedmiotem dyskusji. W każdym razie termin ten oznacza wyzwolenie lub wykupienie ludzkości przez Chrystusa Jezusa (zob. 8,23; 1 Kor 1,30) - rozszerzenie tego, co sam Bóg uczynił dla Izraela podczas Wyjścia (Ps 78,35). Odkupienie to już się dokonało w śmierci i zmartwychwstaniu Jezusa (3,25), jednak ostateczna jego faza nadal oczekuje spełnienia (8,23). Paweł zaznacza to nawet tutaj, używając tytułu „Chrystus", który posiada eschatologiczną konotację.

25. „Przebłaganie" Boga oznaczało odwrócenie Jego gniewu. Chociaż w tradycji żydowskiej modlitwa, jałmużna i inne dobre uczynki mogły odwrócić gniew Boży (Syr 3,3.20; 32,1-3; Mdr 18,20-21), Prawo wymagało także przelewu krwi: zwierzę lub człowiek musiał umrzeć, by ugasć słuszny gniew spowodowany grzechem. Termin tutaj użyty nawiązuje do przebłagalni nad Arką Przymierza (Wj 25,22). Bóg w swoim miłosierdziu „przechodził obok" (Wj 12,13) grzechów ze względu na przyszłą tajemnice krzyża, niejako antycypując ofiarę, która na nim zostanie złożona. (Można to porównać z rabinackim poglądem, że nawrócenie pozwala odwlec wyrok za grzech do Dnia Przebłagania, w którym zostanie on zgładzony, chociaż nic w obecnym tekście nie wskazuje, że Paweł ma tutaj coś takiego na myśli.)

”Jego to ustanowił Bóg”: Znaczenie czasownika proetheto nie jest jasne i już w starożytności było przedmiotem sporów. Może on oznaczać: „Bóg wyznaczył go, aby stał się..." (Orygenes, Lagrange, NEB, Cranfield), tj. ustanowił go dla siebie, podobnie jak zaplanował zbawienie człowieka. Jeśli jednak położymy nacisk na przedrostek pro-, słowa te mogą oznaczać: „Bóg ukazał go", tj. przedstawił go publicznie. Byłoby więc to nie tyle odniesienie do Bożego planu zbawienia, co do ukrzyżowania (por. Ga 3,1); w taki sposób proetheto rozumieją Sanday-Headlam, Michel, Kasemann i F.F. Bruce, i to ono właśnie jest tutaj preferowane z powodu innych nawiązań do publicznych manifestacji Boga, jakie odnaleźć można w tym fragmencie. W każdym razie dzieło odkupienia przypisane zostało Bogu Ojcu (ho theos).

”narzędziem przebłagania”: Bóg ukazał Chrystusa na krzyżu jako hilastērion. Jeśli rozumieć to gr. słowo jako przymiotnik rodzaju męskiego, oznaczałoby więc „jako przebłagalny"; jeśli jako rzeczownik rodzaju nijakiego, oznaczałoby „narzędzie przebłagania". W jakim jednak znaczeniu? Chociaż słowo to jest spokrewnione z gr: hilaskesthai, „udobruchać, przebłagać" (rozgniewanego boga), ani starotestamentowe tło, ani Pawłowy sposób używania tego słowa nie wskazują, że hilastērion takie właśnie znaczenie tutaj posiada (znaczenie skądinąd dobrze potwierdzone w klasycznej i hellenistycznej grece). Nie oznacza ono „ofiary przebłagalnej" (pace Cranfield, Romans 201, 214-218;). W LXX hilaskesthai odnosi się do Bożego zmiłowania, darowania grzechu lub do rytualnego usunięcia kultowego skażenia, które uniemożliwiało człowiekowi lub przedmiotowi kontakt z Bogiem. Ponieważ hilastērion jest nazwą oznaczającą „przebłagalnię" w Miejscu Najświętszym (Kpł 16,2.11-17), Paweł ma niewątpliwie na myśli, że Chrystus ukrzyżowany stał się „przebłagalnią" Nowego Przymierza, narzędziem przebłagania (= zmycia) grzechów, które oddzielały ludzi od Boga.

”przez wiarę”: To zagadkowe, trudne do przełożenia wyrażenie burzy tok Pawłowego wyjaśnienia. Dodał je do przejętego tekstu i pełni ono kluczową rolę w jego argumentacji: chociaż najważniejszym elementem chrześcijańskiego zbawienia jest to, co Jezus uczynił, umierając i powstając z martwych, korzyści płynące z jego dzieła mogą zostać przyjęte jedynie „przez wiarę".

28. ”osiąga usprawiedliwienie przez wiarę”: Zob. Ga 2,16; Flp 3,9. To jest główna zasada Pawłowej koncepcji usprawiedliwienia. Istoty ludzkie nie mogą się chlubić, ponieważ ich prawość przed Bogiem nie jest skutkiem ich postępowania. W tym właśnie miejscu Luter wprowadził przysłówek „tylko" do swego tłumaczenia z roku 1522 („alleyn durch den Glauben"). Stwierdzenie to stało się głównym tematem reformacji, nie uczyniono tego jednak bez precedensu we wcześniejszej tradycji teologicznej. Jaka część owej tradycji powstała pod wpływem Jk 2,24? Czy Luter i jego poprzednicy mieli to samo na myśli?

”niezależnie od pełnienia nakazów Prawa”: Dosłownie „bez uczynków Prawa" (zob. komentarz do 2,15). Paweł nigdy nie zaprzeczał związkowi między uczynkami pełnionymi po nawróceniu a zbawieniem (zob. Ga 5,6; Rz 2,6; Flp 2,12-13), ponieważ jednak czasami opuszcza dopełniacz nomou, jego słowa nabierają bardziej ogólnego znaczenia, „uczynków". Najwyraźniej zdarzało się to nawet we wczesnym Kościele, bowiem Jk 2,24 stanowi protest nie przeciwko Pawłowemu nauczaniu, lecz jego wypaczeniu, na które ta, nie mająca wyjaśnień, fraza była narażona.

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :.

ŚPIEW PRZED EWANGELIĄ
Aklamacja: Alleluja, alleluja, alleluja.
Naucz mnie, Boże, chodzić Twoimi ścieżkami,
prowadź mnie w prawdzie, według Twych pouczeń.
Aklamacja: Alleluja, alleluja, alleluja.
Ps 25,4b.5

EWANGELIA
Dom zbudowany na skale i dom zbudowany na piasku

Słowa Ewangelii według świętego Mateusza

Jezus powiedział do swoich uczniów:
„Nie każdy, który mi mówi: »Panie, Panie«, wejdzie do królestwa niebieskiego, lecz ten, kto spełnia wolę mojego Ojca, który jest w niebie. Wielu powie mi w owym dniu: »Panie, Panie, czy nie prorokowaliśmy mocą Twego imienia i nie wyrzucaliśmy złych duchów mocą Twego imienia, i nie czyniliśmy wielu cudów mocą Twego imienia?«. Wtedy oświadczę im: »Nigdy was nie znałem. Odejdźcie ode Mnie wy, którzy czynicie nieprawość«.
Każdego więc, kto tych słów moich słucha i wypełnia je, można porównać z człowiekiem roztropnym, który dom swój zbudował na skale. Spadł deszcz, wezbrały potoki, zerwały się wichry i uderzyły w ten dom. On jednak nie runął, bo na skale był utwierdzony.
Każdego zaś, kto tych słów moich słucha, a nie wypełnia ich, można porównać z człowiekiem nierozsądnym, który dom swój zbudował na piasku. Spadł deszcz, wezbrały potoki, zerwały się wichry i rzuciły się na ten dom. I runął, a wielki był jego upadek”.
Mt 7,21–27

WYDARZENIE z DNIA SĄDU OSTATECZNEGO (7,21-23).
Bóg jest sędzią, zaś Jezus adwokatem (w przeciwieństwie do Mt 25,31-46). W w. 22 można odnaleźć wpływy Jr 14,14 i 27,15 (34,15 LXX).

Cuda, o których wspomina Jezus, nie musiały być fałszywe. Można prorokować pod wpływem działania Ducha, a mimo to okazywać nieposłuszeństwo Bogu i nie zostać zbawionym (1 Sm 19,20-24). Wezwanie do odejścia zostało zaczerpnięte z psalmu mówiącego o uniewinnieniu sprawiedliwego (Ps 6,8; por. Ps 119,115; 139,19).

23. ”Odejdźcie ode Mnie, wy, którzy dopuszczacie się nieprawości”: Zaczerpnięte z Ps 6,9. Jedynym źródłem synoptycznym jest Q (zob. Łk 6,46). Teksty paralelne to m.in. Mt 10,32-33; 25,1-13.31-46; Łk 13,23-30; Mk 8,38; Ap 3,5; 2 Clem. 3-4; Justyn, Apologia 1,16,9-11; Dial. 76,5.
Główną myślą fragmentu 13-23 jest, że nikt nie ostanie się w dniu Sądu Ostatecznego jedynie z powodu wypowiadania właściwych słów lub wykonywania czynów dzięki duchowej mocy. Jedynie życie pełne miłości i sprawiedliwości będzie miało wartość. Tekst jest przykładem charakterystycznego dla Mateusza powiązania etyki z eschatologią oraz związanego z nim poglądu na naturę Kościoła jako wspólnoty świętych i grzeszników, aż do momentu ich ostatecznego oddzielenia przez Boga (w przeciwieństwie do koncepcji Kościoła jako niewidzialnej wspólnoty świętych). Pogląd ten rzuca wyzwanie chrześcijańskiemu dobremu samopoczuciu i aroganckiej pewności zbawienia. Może się wydawać sprzeczny z Pawiowym, który jednak również starał się za wszelką cenę zapobiec temu, że jego naśladowcy będą wyciągali niemoralne czy amoralne wnioski z jego Ewangelii i ostrzegał chrześcijan, że i oni będą sądzeni (np. l Kor 3,13-15). Tekst prowadzi także do innych wniosków pasterskich, przestrzegając przed przesadnymi wątpliwościami i rozluźnieniem.

DOM NA SKALE I DOM NA PIASKI" (7,24-29).
Por. Łk 6,47-49. Przypowieść o domach na skale i na piasku, którą Mateusz utworzył na wzór przysłowia o mądrym i głupim człowieku, stanowi podsumowanie kazania, powracając do tematu dwóch dróg teologii przymierza. Traktaty prawne zawarte w Misznie kończono zwykle opowieścią lub przysłowiem. W tym fragmencie kontrast został przedstawiony za pomocą wyraźnego paralelizmu antetycznego - przeciwieństwa między „słuchaniem" i „wypełnianiem" a „słuchaniem" i „niewypełnianiem"; natomiast w ww. 21-23 ukazano kontrast między „mówieniem" i „czynieniem" lub „nieczynieniem".

24-27. Rabini dyskutowali o tym, co jest ważniejsze - słuchanie czy wypełnianie nakazów prawa. Większość sądziła, że ważniejsze jest słuchanie, bowiem nie można wykonywać przykazań prawa jeśli się ich nie słyszy. Podkreślali jednak, że obydwa elementy są konieczne.
Ponownie pojawia się obraz dnia sądu. Pogląd, że człowiek zostanie ostatecznie osądzony na podstawie słuchania (nie zaś wykonywania) prawa, był szeroko rozpowszechniony (Ez 33,32-33). Żaden z żydowskich nauczycieli nie przypisywał jednak swoim słowom takiego autorytetu jak Jezus. Autorytet tej miary był zarezerwowany dla samego Prawa. Niektórzy ze słuchaczy Jezusa, lepiej znający Biblie, mogli przypomnieć sobie fragment z Prz 24,3 („dom się buduje mądrością") oraz kontrast miedzy mądrością, która buduje dom w Prz 9,1 a głupotą w Prz 9,1-18.

24. ”tych słów moich”: Fraza ta odnosi się do Kazania na Górze jako swego rodzaju Tory. Według Mateusza wypełnianie słów Jezusa jest przejawem mądrości życiowej. (Podobny akcent mądrościowy nie występuje w Łk).

25. ”Spadł deszcz”: W Ziemi Świętej nagłe, gwałtowne powodzie często występują w zimowej porze deszczowej.

28-29. Rezultaty kazania.

28a. ”Gdy Jezus dokończył tych mów”: Ta Mateuszowa formuła (powtórzona w 11,1; 13,53; 19,1; 26,1) pojawia się w zakończeniu każdego z pięciu głównych bloków nauczania Jezusa, wyraźnie zaznaczając wewnętrzną strukturę Ewangelii.

28b-29. Mt zbiega się w tym miejscu ze swoim źródłem Markowym (1,21.22). Mateusz dodaje słowo „ich" do „uczeni w Piśmie", bowiem w jego Kościele również znajdowali się uczeni w Piśmie (13,52; 23,34); od czasów Ezdrasza instytucja uczonych w Piśmie cieszyła się powszechnym szacunkiem w Izraelu, podobnie jak instytucja proroków, mędrców, apostołów i sprawiedliwych (ludzie, którzy cierpieli za wiarę, 10,41).

”władzę”: W starożytności władza była zakorzeniona w tradycji. Zarówno Jezus jak i żydowscy uczeni w Piśmie nauczali czerpiąc autorytet (rēšûf) z tradycji. Jednak uczeni w Piśmie nie byli postrzegani jako osoby niosące objawienie, mające bezpośredni dostęp do woli Ojca (7,21). Dla tłumów, dla wczesnych chrześcijan i dla Mateusza taką postacią był Jezus, mający bezpośredni kontakt z Ojcem, doświadczający Jego obecności i sięgający po szerszy zakres biblijnej tradycji niż halachicznie nastawieni uczeni w Piśmie. Właśnie to wyjątkowe połączenie obydwu elementów stanowiło źródło autorytetu Jezusa.

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :.