"Nadzieja" w listach św. Pawła

Wszystkie te znaki nie powinny przerażać, czy też paraliżować chrześcijan, lecz zachęcać do czujności. Dobrym sposobem na czuwanie, jest:

• trwanie w ciągłej modlitewnej wdzięczności (możliwe, że Paweł ma na myśli eucharystię, jaka jest modlitwą wdzięczności, oraz modlitwę jaką z czasem wschodni kościół nazwał esychastyczną - spokojną),

• trzymanie się tradycji, (temat tradycji - paradosis, powróci w listach pasterskich. Tradycja obok Pism jest od początku jednym z fundamentów zdrowej doktryny Kościoła),

• unikanie tych co sieją niepokoje, (unikanie nie prowadzi do wrogości, Paweł chce by izolacja była karą leczniczą, dzięki której brat błądzący zrozumie swoją pomyłkę i powróci do wspólnoty),

• uczciwa praca i czynienie dobra, (praca jest dobrym sposobem sprawdzenia intencji człowieka, wyraża także szacunek dla stworzenia i odkupienia. Czynienie dobra jest innym określeniem miłości).

Ponieważ czasy ostateczne są czasem działania duchów, dlatego Paweł wzywa by wszystko badać (dokimadzo), a co szlachetne zachowywać, unikając wszystkiego co ma choćby pozór zła (1Tes 5, 19).
Nadzieja dotyczy także zmartwychwstania, które dla Pawła jest jednym z fundamentów wiary. Jeśliby Chrystus nie zmartwychwstał próżna jest nasza wiara. Zmartwychwstanie zaś Chrystusa jest podstawą zmartwychwstania tych, którzy uwierzyli w Jezusa Chrystusa. Zmartwychwstanie Chrystusa jest w różnych środowiskach podważane na skutek wpływu nauki o reinkarnacji, metamorfozie, anihilacji. Paweł w swoich listach będzie bronił nauki o zmartwychwstaniu Jezusa, oraz o nadziei naszego zmartwychwstania. Tematowi temu poświęcony jest 1 Kor 15,1nn. Paweł bardzo mocno wiąże zmartwychwstanie Jezusa z naszym zmartwychwstaniem. Można powiedzieć, że Jezus umarł i zmartwychwstał dla nas. Zmartwychwstanie Jezusa to początek nowego porządku, chaos wprowadzony przez grzech, przejawem jakiego jest śmierć, zostaje pokonany przez zmartwychwstanie. Wszystko wraca do porządku, wszystko zostaje poddane Ojcu. Ale według Pawła zmartwychwstanie to nie tylko przywrócenie porządku, to zmiana jakościowa. Protologia nie równa się eschatologii, jest ona tylko jej typem. Zmartwychwstanie to nie powrót do utraconego raju, lecz odnowienie wszystkiego w Chrystusie i na wzór Chrystusa. Rodzi się pytanie o to jak ono się dokona.
Paweł uważa, że wszystko będzie odnowione w Chrystusie, który jest pierwszym, tak by Bóg był wszystkim, we wszystkich (sit Deus omnia in omnibus... ho Theos ta panta en pasin). Nie jest to panteizm, utożsamiający wszystko z Bogiem. W nauczaniu Pawła które jest wierne biblijnej tradycji, zachowana jest tożsamość bytów, które wypełnia Bóg. Jakby gdzieś daleko brzmi echo nauki o formie i materii, przy pomocy jakich definiowano byt. Każdy byt zachowuje swoją formę, materia jest zaś przebóstwiona, przeobrażona, duchowa. Jeśli przyjąć, że forma wyszła z ręki Stwórcy, a w Jezusie forma ta przybliża się do ikony Ojca, materia zaś staje się Duchowa mocą Ducha Świętego... to znowu zbliżamy się do tajemnicy Trójcy Świętej... zmartwychwstanie to wchodzenie w życie Trójcy Świętej. Człowiek wskrzeszony, to człowiek zanurzony w życie Ojca, Syna i Ducha Świętego. Wydaje się, że takie znaczenie posiadają pojęcia: morfe (forma), schema (zewnętrzny przejaw), stoicheia tou kosmou (elementy świata). Paweł z pomocą analogii oraz typologicznej egzegezy pokazuje przechodzenie w zmartwychwstaniu od człowieka ziemskiego do niebieskiego, od cielesnego do duchowego. Mówi o zamianie (allagesometha / immutatio) jaka dokonuje się dzięki zmartwychwstaniu Jezusa Chrystusa. Nie jest to metamorfoza, przejście w inny byt, nie jest to reinkarnacja, ponowne wcielenie. Zmartwychwstanie zachowuje identyczność bytu. Zmartwychwstanie jest przede wszystkim zwycięstwem (nikos) Jezusa nad śmiercią. Powstaje kolejne pytanie, czy zmartwychwstanie tylko człowiek czy cały świat będzie odnowiony. List do Efezjan 1,10nn zawiera myśl, że w Chrystusie wszystko będzie odnowione. Odnowienie to jest tajemnicą odwiecznego planu zbawienia. Bożej ekonomii. Paweł używa tutaj słynnego pojęcia anakefailosis, wulgata tłumaczy je jako instaurare. Przywrócenie wszystkiego do głowy (kefale), którą jest Chrystus. Wszystko (ta panta, omnia) mogłoby oznaczać faktycznie całe istnienie. Paweł nie używa tutaj pojęcia ktisis (stworzenie), ani kosmos (świat). Ta panta jest więc szerszym pojęciem, które mogłoby wskazywać, że całe istnienie będzie poddane odnowieniu. Można także twierdzić, że Paweł nie ma zamiaru dawać odpowiedzi na pytanie, czy wszystko będzie przemienione, ale kładzie nacisk na pierwszeństwo i na panowanie Chrystusa. Ta druga wersja nie wyklucza jednak pierwszej. Egocentryzm antropologiczny wyklucza potrzebę przemiany całego istnienia. Kontemplując zaś ekonomię bożą, myśl o odnowieniu wszystkiego co od Boga pochodzi jest bardzo Logiczna (rozumiejąc Logos na sposób św. Jana). W historii egzegezy mamy niektórych pisarzy, którzy idą w tym kierunku (Orygenes, Theillard de Chardin...). Taka interpretacja dawałaby fundament biblijny pod ekologię w znaczeniu chrześcijańskim. Nie jak panteistyczna wizja świata, ale widzenie wszystkiego w perspektywie bożej ekonomii.