Janowe spojrzenie na mękę i śmierć Jezusa

W czwartej Ewangelii

Trzeba zauważyć, że słowo „wywyższenie" w odniesieniu do Jezusa pojawia się już na początku tekstu. Jest użyte w wersecie, który mówi właśnie o wywyższeniu na krzyżu. Różnica pomiędzy Janem a wcześniejszą tradycją sprawiła, że wśród egzegetów powstało wiele opinii na ten temat. Można to zrozumieć, ale nie wystarczy poprzestać na stwierdzeniu faktu. Trzeba go także zinterpretować.
Zatrzymajmy się więc nad samym faktem: wywyższenie Jezusa zostało antycypowane i opisane jako wydarzenie, które dokonało się na krzyżu. W dialogu z Nikodemem Jezus powiedział: „A jak Mojżesz wywyższył węża na pustyni, tak potrzeba, by wywyższono Syna Człowieczego, aby każdy, kto w Niego wierzy, miał życie wieczne" (J 3,14
-15). Tekst paralelny dotyczący węża miedzianego na pustyni ma tutaj ogromne znaczenie. Ta scena jest opisana w Księdze Liczb (21,4-9) i należy do bardzo znanych. Izraelici z powodu buntu zostali ukarani plagą jadowitych węży. Na polecenie Boga Mojżesz zawiesił na palu węża miedzianego - symbol - a wszyscy, którzy na niego z wiarą spojrzeli, zostali uzdrowieni. Obraz węża miedzianego na palu staje się typem i zapowiedzią tego, co się stanie z Jezusem na krzyżu. Jak Mojżesz wywyższył węża miedzianego na palu, tak Syn Człowieczy zostanie wywyższony na krzyżu. Zobaczyliśmy pierwszy z trzech tekstów mówiących o wywyższeniu.
Trzeci tekst jest najważniejszy: „A Ja, gdy zostanę nad ziemię wywyższony, przyciągnę wszystkich do siebie" (J 12,32).
Jakie znaczenie ma ten werset? Niektórzy uczeni uważają, biorąc pod uwagę fakt, że Synoptycy, Dzieje Apostolskie, jak również św. Paweł utożsamiają wywyższenie z wniebowstąpieniem, że ten ruch, jaki Jezus wykonuje na krzyżu, oznacza jedynie fizyczne wywyższenie, które byłoby pierwszym etapem Jezusa w drodze do nieba. Według tej teorii Jezus byłby już w drodze. A to wydaje się nam niemożliwe.
Po pierwsze dlatego, że narrator nie wspomina w ogóle o fizycznym wywyższeniu Jezusa. Taki fakt bez wątpienia zaistniał: ukrzyżowanie Jezusa najprawdopodobniej miało miejsce na ziemi, a następnie skazaniec został zawieszony na palu, już wcześniej postawionym. Nie ma jednak nigdzie o tym żadnej wzmianki. Ponadto twierdzenie, że takie wywyższenie Jezusa dwa lub trzy metry nad ziemię to pierwszy Jego ruch w kierunku nieba, jest czystą fantazją. Jezus „wywyższony" na krzyżu staje się znakiem innego wywyższenia: słowo hypsōthênai trzeba rozumieć w sensie metaforycznym, jak już wcześniej powiedzieliśmy, komentując fragment Izajasza o Słudze Jahwe (52,13). Nie stwierdziliśmy może wystarczająco jasno, że w starożytności termin ten, tak w znaczeniu potocznym, jak i biblijnym, służył do wyrażenia władzy królewskiej lub zwycięstwa (1 Mch 8,13; 11,16). Króla „wywyższano", aby sprawował władzę nad ludem. Autor ma na myśli właśnie ten obraz i używa go, aby pokazać, że Jezus sprawuje królewską władzę na krzyżu.
Porównanie z ziarnem (J 12,24-32) może nam szerzej wyjaśnić to zagadnienie. Jezus został wywyższony na krzyżu, w przeciwieństwie do ziarna, które pada na ziemię i umiera. Aby umrzeć, Nazareńczyk został wywyższony nad ziemię. Śmierć ziarna w wymiarze naturalnym daje nowe życie; tak samo śmierć Jezusa przynosi nowe życie, lecz w wymiarze nadprzyrodzonym.
Widać wyraźnie, że tego paralelizmu nie można interpretować dosłownie. Nie chodzi tu o swego rodzaju wniebowzięcie, lecz o „wywyższenie" na krzyżu, które nabiera symbolicznego znaczenia. To samo rozumowanie trzeba zastosować, kiedy mówimy o wężu miedzianym na pustyni. Wąż został zawieszony na palu kilka metrów nad ziemią, aby wszyscy mogli z wiarą spojrzeć na niego. I dokładnie tak samo jest z Jezusem wywyższonym na krzyżu. Nie chodzi o to, by podnieść kogoś z ziemi w celu skierowania go do nieba. Jezus na krzyżu przyjmuje postawę godności, podobną do postawy króla, który sprawuje władzę nad swoim ludem. A więc w tekście Janowym do znaczenia dosłownego wywyższenia na krzyżu dołącza się znaczenie symboliczne terminu „zostać wywyższonym", aby rozjaśnić ideę królewskości w Chrystusie, która przecież jest tak ważna dla autora czwartej Ewangelii.
Aby zakończyć nasze rozważanie, trzeba dodać, że w przepowiadaniu młodego Kościoła- Dzieje Apostolskie, Listy św. Pawła- wniebowstąpienie rozumiane jest jako intronizacja królewska Jezusa w niebie (Dz 2,36; Flp 2,29). Jezus staje się Kyrios - Panem. Piotr powiedział do tłumu: „Jezusa, którego wyście ukrzyżowali, uczynił Bóg i Panem, i Mesjaszem" (Dz 2,36). Wniebowstąpienie jest tu opisane z punktu widzenia objęcia w posiadanie królestwa. Św. Jan natomiast antycypuje ten fakt już na krzyżu. Widzi Chrystusa wywyższonego na krzyżu jako króla, który pełni władzę królewską nad swoim ludem, jako Pan i Król swojego ludu.

ANTYCYPACJA WYDARZEŃ ESCHATOLOGICZNYCH

W egzegezie współczesnej na bieżąco dokonuje się aktualizacja eschatologii. Należałoby nawet powiedzieć: eschatologia jest obecna w teraźniejszości. Ten szczególny aspekt często spotykamy w czwartej Ewangelii: wydarzenia są antycypowane i uobecniane jako spełnione w życiu Jezusa. Ale to zagadnienie wymaga wyjaśnienia. Innymi słowy, co to znaczy, że wydarzenia, na które w tradycji żydowskiej i chrześcijańskiej pierwszych wieków oczekiwano na końcu czasów, są opisane jako takie przez Synoptyków, Dzieje Apostolskie i innych autorów Nowego Testamentu, natomiast u św. Jana są, przynajmniej częściowo, antycypowane w życiu Jezusa, a przede wszystkim w Jego męce?
U św. Mateusza także obecny jest ten aspekt, gdy autor wspomina, że w chwili śmierci Jezusa „mrok ogarnął całą ziemię" (27,45) oraz że kiedy Jezus „oddał ducha", „zasłona przybytku rozdarła się na dwoje z góry na dół; ziemia zadrżała i skały zaczęły pękać" (27,50-51). Tego wersetu nie można wyjaśniać tylko w sposób dosłowny. Pojawia się tu antycypacja wydarzeń końca czasów, która ukazuje nam, że śmierć Jezusa to wielkie wydarzenie eschatologiczne. Ten modus procedendi sporadycznie spotyka się u Synoptyków, św. Jan natomiast stosuje go w swojej Ewangelii systematycznie. Od chwili „wywyższenia" Syna Bożego - krzyża i zmartwychwstania - zaczął się koniec czasów, bo wszystko, co miało się wydarzyć dla zbawienia świata, dokonało się w Jezusie. Takie jest teologiczne znaczenie tego, co przedtem nazwaliśmy aktualizacją eschatologii. Implikuje to, że opisane przez proroków wydarzenia dotyczące końca czasów są już obecne, skupione wokół Jezusowego krzyża. Można wykazać to bardzo precyzyjnie, odwołując się do dwóch wydarzeń eschatologicznych: sądu nad światem i zgromadzenia rozproszonych synów Izraela. Są to dwa ważne znaki dotyczące końca czasów, zapowiedziane już przez proroków.