Mojżesz, Synaj i Dekalog

Wydaje mi się, że gdy myślimy o przepisach prawa, łatwo popaść w jedną z dwóch skrajności: z jednej strony grozi nam subiektywizm, czyli przekonanie, że człowiek sam tworzy sobie prawa, a potem interpretuje je jako wolę Boga. Z drugiej strony istnieje niebezpieczeństwo legalizmu, który polega na bezkrytycznym przestrzeganiu litery prawa.

Zgadza się. Subiektywizm konsekwentnie prowadzi do relatywizmu, zaś legalizm często jest oznaką ciasnej świadomości i fundamentalistycznej wizji Prawa — przekonania, że Prawo jest zbiorem zasad, które spadły z nieba albo zostały podyktowane przez Boga. Naturalną i całkiem zrozumiałą reakcją człowieka na tak rozumiane normy jest postawa buntu i odrzucenia. Tymczasem biblijna koncepcja jest zupełnie inna. Trzeba powiedzieć jasno: Bóg nie dyktuje nakazów prawa, lecz objawia się w historii i daje się poznać jako Osoba. Natomiast człowiek porusza się w ramach tej historii, odkrywa daną mu możliwość wybierania, ale także to, czym jest prawdziwa wolność, uczy się zasad, które chronią go przed duchową śmiercią, jego serce staje się coraz bardziej rozsądne, a świadomość coraz bardziej dojrzała. Z czasem zasad jest coraz więcej — są one formułowane, spisywane, przekazywane z pokolenia na pokolenie... Jednym słowem, są darem. I to właśnie osoby wierzące mająna myśli, mówiąc, że Prawo jest wolą Pana Boga. W tym sensie reguły przymierza są święte — nie ze względu na treść, lecz ze względu na swą funkcję. Dotyczy to przede wszystkim Dekalogu, który — jak powiedzieliśmy — jest trzonem całego Prawa.

Czyli im bardziej człowiek uświadamia sobie sens historii, tym lepiej rozumie Prawo...

Tak, ale człowiek biblijny zwróciłby uwagę na to, że uświadamiać sobie nie należy rozumieć jako pojmowanie intelektem, lecz jako odkrywanie i przyswajanie sobie nowej świadomości przychodzącej od Boga i ogarniającej całego człowieka.

I znowu dochodzimy do tego, że wielką mądrością Izraelitów był fakt, iż Biblia została spisana jako historia zbawienia, a nie traktat o Panu Bogu.

Zgadza się. W Księdze Powtórzonego Prawa Bóg daje Izraelitom piękną lekcję, tłumacząc, w jaki sposób należy dochodzić do rozumienia Prawa. Dla nas dziś słowa te mogą być podpowiedzią, jak należy właściwie czytać Biblię...

Gdy syn twój zapyta cię kiedyś: „Jakie jest znaczenie tych świadectw, praw i nakazów, które wam zlecił Pan, Bóg nasz?”, odpowiesz swojemu synowi: „Byliśmy niewolnikami faraona w Egipcie i wyprowadził nas Pan z Egiptu mocną ręką. Uczynił na oczach naszych znaki i cuda wielkie przeciwko Egiptowi, faraonowi i całemu jego domowi. Wyprowadził nas stamtąd, by iść z nami i przyprowadzić nas do ziemi, którą poprzysiągł dać przodkom naszym. Wtedy rozkazał nam Pan wykonywać wszystkie te prawa, bać się Pana, Boga naszego, aby zawsze dobrze nam się wiodło i aby nas zachował przy życiu, jak to dziś czyni. Na tym polega nasza sprawiedliwość, aby pilnie przestrzegać wszystkich tych poleceń wobec Pana, Boga naszego, jak nam rozkazał” (Pwt 6,20-25).

Nie sądzisz, że przykazania w wersji katechizmowej, gdy zostają wyjęte z Biblii i oderwane od narracji, która historię zbawienia czyni ich tłem, tracą trochę swą wyrazistość?

Takie niebezpieczeństwo istnieje, gdy zapominamy o formule wprowadzającej, która wcale nie przez przypadek obecna jest w obydwu przekazach.

•Wj 20,1-3 Ja jestem Pan, twój Bóg, który cię wywiódł z ziemi egipskiej, z domu niewoli. Nie będziesz miał cudzych bogów obok Mnie...

•Pwt 5,6-7Jam jest Pan, Bóg twój, który cięwyprowadziłz ziemi egipskiej, z domu niewoli. Nie będziesz miał bogów innych oprócz Mnie.

Zanim Bóg ogłasza nakazy i zakazy, najpierw przypomina wyjście z Egiptu...

Właśnie. Ta formuła — jak pisze O. Kaiser — przypomina, iż Prawo nie jest czymś, co stanowi istotę, lecz czymś, co chroni relację Boga z ludźmi i przez co Izrael odpowiada na Bożą miłość. Ono nie daje zbawienia, ale porusza Boga w Jego miłosierdziu, by udzielał Izraelowi przebaczenia grzechów.Te rzeczy można pojąć tylko od wewnątrz, czyli będąc samemu uczestnikiem historii zbawienia...