Mojżesz, Synaj i Dekalog

Niesamowite! Już po raz kolejny widać, jak olbrzymie znaczenie dla lektury Biblii ma umiejętność dostrzeżenia struktury tekstu.

Zgadza się. Na tym właśnie polega specyfika literatury semickiej. Ale idźmy dalej... Prawo jest więc opowieściąo wyjściu z Egiptu i o wędrowaniu ku Ziemi Obiecanej. Tymi, którzy opowiadają, sąIzraelici, a przedmiotem opowieści jest ich historia, w której uczestniczą. Z punktu widzenia literatury opowieść jest narracją.
Ale między różnymi opowiadaniami Pięcioksięgu znajdujemy także zbiory praw, czyli tzw. kodeksy. Klasyczna opinia, która utrwarliła się wśród biblistów i powtarzana jest niemal we wszystkich wprowadzeniach do Starego Testamentu, wyróżnia trzy zbiory praw Pięcioksięgu: Kodeks Przymierza (por. Wj 21-23), Kodeks Świętości (por. Kpł 17-26) oraz tzw. Powtórzone Prawo (por. Pwt 5-28).

Czyli kodeksy przerywają narrację, tak? Przepisy zebrane są w kodeksach i jakby „włożone” w tok narracji?

Tak. Tak to wygląda z lotu ptaka... Natomiast jeżeli Torę weźmiemy pod lupę i z uwagą zaczniemy czytać różne opowieści, czyli narracyjne partie tekstu, starając się wyłowić pojawiające się w nich różne nakazy i normy, wówczas zorientujemy się, że już w opowiadaniach o prapoczątkach pojawia się wiele przepisów i nakazów. Przypomnij sobie nakazy dane przez Boga Noemu i jego synom w opisie przymierza (por. Rdz 9,3-6) albo obowiązek obrzezania dany Abrahamowi (por. Rdz 17). Jeżeli zechcemy kontynuować taką analityczną lekturę i prześledzimy całą drogę Izraela przez pustynię (por. Wj 12-18 i Lb 10-36), zobaczymy, że również tam jest wiele nakazów Pana.

Czyli nakazy prawne pojawiają się nie tylko w wydzielonych kodeksach, lecz również w samej narracji. To chcesz powiedzieć?

Dokładnie. E. Zenger dokonał szczegółowej analizy tekstu Pięcioksięgu pod takim właśnie kątem. Jako przykład jego badań przygotowałem tabelę, która ilustruje, w jaki sposób w Księdze Liczb narracja splata się z przepisami i normami prawnymi.

Po wnikliwej analizie każdego wersetu Tory okazało się, że zarówno narracja, jak i przepisy stanowią około 50% całego tekstu Pięcioksięgu.

Co wynika z takich analiz? O czym świadczą wyniki badań tekstu?

O tym, że w Prawie rozumianym jako fakt literacki narracja i kodeksy wzajemnie się przenikają. To z kolei jest znakiem pewnego specyficznego sposobu myślenia: otóż biblijne pojęcie Prawa nie zawęża się do zbioru nakazów — jego istotą jest dokonująca się w świadomości Izraela przedziwna dialektyka, w której pamięć o historii splata się ze świadomością wynikających z niej nakazów i zasad życia, a następnie obydwie rzeczywistości tworzą jedną, spójną całość. Innymi słowy, normy wypływają z historii, a historia nadaje im sens, zaś jedność historii i norm wyraża się w  formie przymierza.

Historia nadaje sens prawom... To znaczy, że tylko ktoś, kto sam uczestniczył w wydarzeniach takich, jak wyjście z Egiptu, kto w wydarzeniach tych doświadczył działania Boga i wie, czym jest wolność, potrafi żyć według praw i nakazów?

Tak! Jednym z podstawowych aspektów doświadczenia religijnego Izraelitów jest pewność, że wszelkie przykazania, zasady i reguły zawarte w Prawie nie są czymś narzuconym z góry, lecz stanowią owoc dojrzałej świadomości człowieka, otwierającej się na sens historii, w której człowiek uczestniczy. Najważniejsze jest pierwsze i źródłowe doświadczenie wiary Izraela — wyjście z niewoli egipskiej, ale istotne są również wszystkie późniejsze wydarzenia będące znakami obecności Boga wśród ludzi. Uczestniczenie w historii, która daje ci smak wolności i bycia z Bogiem, natychmiast rodzi pragnienie, by tę wolność zachować. Jednocześnie pojawia się świadomość, że istnieje
pewien styl życia, który tej wolności strzeże i ją podtrzymuje. Pojawiające się później przepisy, reguły i tradycje z czasem stają się mądrością całych pokoleń. Ich zadaniem jest strzeżenie przymierza, czyli chronienie żywej wiary — miłosnej relacji Boga i ludzi.