Aspekty semantyczne

Aspekty semantyczne tekstu. Przez semantykę tekstu rozumiemy organizację znaczeniową, treściową tekstu. Analiza semantyczna tekstu wskazuje sposoby uściślania znaczenia wypowiedzi w tekście. Na znaczenie słowa lub wyrażenia użytego w tekście składa się pięć czynników: znaczenie słownikowe, uściślenie znaczenia słownikowego przez kontekst (zdania, paragrafu, całego dzieła), odniesienie do sytuacji pozatekstowej, skojarzenia słowne oraz siła afektywna, emo­cjonalna, wymykająca się spod kontroli znaczenia przez kontekst (formuły rytu­alne, liturgiczne, przysłowia itp.).
Calloud - Genuyt (t. 1,29) w swej analizie semiotycznej prologu zaznaczają, że struktura semantyczna prologu programowo wymyka się spod modelu semio-tycznego, gdyż w modelu (teorii) semiotycznym tekst stanowi zamkniętą całość znaczeniową, a tymczasem prolog odwołuje się do rzeczywistości pozatekstowej jako przedmiotu wiary oraz jako przedmiotu doświadczenia historycznego. Na­tomiast w modelu semiotycznym nadawca zawarty w tekście jest odłączony od rzeczywistego autora, a rzeczywistość przedstawiona jest zamknięta w ramach tekstu. W prologu pierwszy nadawca występuje pod postacią, w ciele, jest obec­ny w świecie, ale nie w tekście. Występuje On w „wypowiedzi świata” jako odpo­wiedzialny za jego sens, gdyż cały świat jest podtrzymywany w istnieniu przez Jego akt „wypowiedzi"; świat jednak istnieje jako rzeczywistość poza Słowem, a nie stanowi wypowiedzi, słowa. Tak samo i główny narrator nie jest elementem wypowiedzi, lecz osobą spoza tekstu, historyczną osobą Jezusa Chrystusa (On opowiedział - w. 18).
Prolog jako tekst mieści się jednak w modelu semiotycznym, gdy bierzemy pod uwagę nadawcę odpowiedzialnego za tekst, który występuje w pierwszej oso­bie liczby mnogiej („my"). Chociaż tekst mówi, że u podstaw wszystkiego jest Słowo, to jest to jednak wypowiedziane w formie słowa pisanego, rozumowa­nia, które naprowadza nas na pośrednictwo narratora zwracającego się ze swo­im przesłaniem do innych. Ale z punktu widzenia semantyki tekstu nasuwa się pytanie, jaki jest stosunek między wypowiedzią, o której mówi narrator, że po­chodzi od Jezusa Chrystusa (w. 18 - eksēgēsato), a wypowiedzią narratora jako świadka Jezusa Chrystusa - Słowa Wcielonego. Problem sygnalizuje i rozwiązu­je dalsza część Ewangelii, gdy odwołuje się do Ducha Parakleta. Duch Jezusa, po Jego śmierci jako głównego narratora, ustala pomost między główną posta­cią, świadkiem oraz czytelnikiem. Jednak ta nowa wskazówka dotycząca właści­wości tekstu na nowo wyłącza tekst spod kontroli modelu semiotycznego, gdyż nadawca wskazuje, że stosunek między przekazywaną wypowiedzią, a sposobem jej odbioru ustala Duch Paraklet. Stajemy więc wobec problemu relacji między treścią i formą, między przekazywanym słowem a metajęzykiem, który je obiek­tywizuje. Wspomniani semiotycy dochodzą do wniosku, że tekst całej Ewangelii za każdym razem zdaje się wracać do ostatecznego źródła wypowiedzi, do Słowa Przedwiecznego, od którego pochodzi zdolność formułowania tekstu i jego teo­rii, możność przechodzenia od treści tekstowej do rzeczywistości pozatekstowej, nieograniczone zasoby języka oraz niezliczone sposoby jego słuchania. „Pełne zrozumienie Prologu św. Jana nie jest możliwe i nigdy nie będzie możliwe tam, gdzie w grę wchodzą dwa światy o różnych całkowicie parametrach. A takimi są: świat zjawisk, w którym obserwujemy działanie Logosu, i świat nadprzyrodzony, w którym spoczywa kierująca nim myśl twórcza" (J. Gawroński, Wielka zagad­ka, 53).