"Ku Tobie, Panie, wznoszę moją duszę" (Ps 25,1)

Gatunki literackie psalmów

 Opierając się na badaniach H. Gunkela, można wyróżnić pięć głównych gatunków czy tez grup psalmów w Psałterzu:

Hymny:

• hymny właściwe (Ps 8; 19; 29; 33; 100; 103; 104; 111; 113; 114; 117; 136; 145; 146; 148; 149; 150);
• hymny o królowaniu Jahwe (Ps 47; 93; 96; 97; 98; 99);
• pieśni o Syjonie (Ps 46; 48; 76; 84; 87; 122);

II. Lamentacje:

• lamentacje jednostki (Ps 5; 6; 7; 13; 17; 22; 25; 26; 28; 31; 35; 36; 38; 39; 42; 43; 51; 54; 55; 56; 57; 59; 61; 63; 64; 69; 70; 71; 86; 88; 102; 109; 120; 130; 140; 141; 142; 143);
• psalmy ufności jednostki (Ps 3; 4; 11; 16; 23; 27; 62; 121; 131);
• lamentacje narodu (Ps 12; 44; 58; 60; 74; 77; 79; 80; 82; 85; 90; 94; 106; 108; 123; 126; 127);
• psalmy ufności narodu (Ps 115; 125; 129);

III. Dziękczynienia:

•  dziękczynienie jednostki (Ps 9; 10; 30; 32; 34; 40 [w.2-12]; 41; 92; 107; 116; 138)
•  dziękczynienie narodu (ps65; 66; 67; 68; 118; 124);

IV. Psalmy Królewskie (Ps 2; 18; 20; 21; 45; 72; 89; 101; 110; 132; 144);

V. Psalmy dydaktyczne:

• psalmy mądrościowe (Ps 1; 37; 49; 73; 91; 112; 119; 127; 128; 133; 139);
• psalmy historyczne (Ps 78; 105);
• psalmy upominające (Ps 14; 50; 52; 53; 75; 81; 95);
• psalmy liturgiczne (Ps 15; 24; 134)[25].

  W niniejszym opracowaniu zwrócimy uwagę na trzy pierwsze gatunki: hymny, lamentacje i dziękczynienia.

• hymny[26]

Obszerną grupę psalmów Psałterza stanowią hymny[27], czyli poematy skierowane niemal wyłącznie ku Bogu. Ich celem jest uwielbienie Boga, Jego majestatu, chwały i dobroci. Hymny wyrażają zasadniczo postawę stworzenia wobec Boga oraz najgłębsze uczucia religijne człowieka. Posiadają dość prostą i jednolitą strukturę. Na wstępie ma miejsce zaproszenie do śpiewania lub wychwalania Boga. Posiada ono różne formy: raz jest to samozachęta psalmisty do wielbienia Jahwe (zob. Ps 145,1: „Chcę Cię wywyższać, Boże mój, Królu, i błogosławić imię Twe na zawsze i na wieki”; 146, 1: „Alleluja. Chwal, duszo moja, Pana, chcę chwalić Pana, jak długo żyć będę; chcę śpiewać Bogu mojemu, póki będę istniał”), innym razem polecenie skierowane do muzyków i śpiewaków (zob. Ps 33,2: „Sławcie Pana na cytrze, śpiewajcie Mu przy harfie o dziesięciu strunach”), do synów Bożych (zob. Ps 29,1: „Przyznajcie Panu, synowie Boży, przyznajcie Panu chwałę i potęgę!”), do sprawiedliwych (zob. np. Ps 33,1: „Sprawiedliwi, wołajcie radośnie na cześć Pana, prawym przystoi pieśń chwały”), do sług Pańskich (zob. Ps 135,1: „Alleluja. Chwalcie imię Pańskie, chwalcie, słudzy Pańscy”) do Jerozolimy (zob. Ps 147,12 [LXX Ps 147,1]: „Chwal, Jerozolimo, Pana, chwal Boga twego, Syjonie!”), do wszystkich narodów (zob. Ps 117,1: „Alleluja. Chwalcie Pana, wszystkie narody, wysławiajcie Go, wszystkie ludy [...]”), do wszelkiej istoty żywej (zob. Ps 150,6: „Wszystko, co żyje, niech chwali Pana! Alleluja”), czy też do wszelkiego stworzenia (zob. Ps 148,1nn: „Alleluja. Chwalcie Pana z niebios, chwalcie Go na wysokościach! Chwalcie Go, wszyscy Jego aniołowie, chwalcie Go, wszystkie Jego zastępy! Chwalcie Go, słońce i księżycu, chwalcie Go, wszystkie gwiazdy świecące...”).

Po zachęcie ma miejsce zasadnicza cześć hymnu, w której podawany jest jeden lub więcej motywów wychwalania Boga. Ma to formę opisową albo bezpośredniego zwrotu skierowanego do Boga. Treścią uzasadnienia powinności wychwalania Boga są przymioty Jego wielkości (zob. np. Ps 96,4: „Bo wielki jest Pan i godzien wielkiej chwały, wzbudza On większy lęk niż wszyscy bogowie”; 47,3: „bo Pan najwyższy, straszliwy, jest wielkim Królem nad całą ziemią”) i łaskawości (zob. np. Ps 100,1: „Chcę opiewać sprawiedliwość i łaskę; chcę śpiewać Tobie, o Panie!”; 117,2: „bo Jego łaskawość nad nami potężna, a wierność Pańska trwa na wieki”), Jego moc stwórcza (zob. np. Ps 33,9: „Bo On przemówił, a wszystko powstało; On rozkazał, a zaczęło istnieć”; 104,24: „Jak liczne są dzieła Twoje, Panie! Ty wszystko mądrze uczyniłeś: ziemia jest pełna Twych stworzeń”) i przejawy pomocy doznanej przez naród wybrany w przeszłości i aktualnie (zob. np. Ps. 136.10-11nn: „On Egipcjanom pobił pierworodnych, bo Jego łaska na wieki. I wywiódł spośród nich Izraela, bo Jego łaska na wieki...”; 136,25: „On daje pokarm wszelkiemu ciału, bo Jego łaska na wieki”).

Zakończenie hymnu stanowi częściowe (zob. Ps 145,21) lub całkowite (zob. Ps 8,10) powtórzenie wprowadzenia psalmu. W niektórych przypadkach występuje rekapitulacja motywów wychwalania Boga (zob. Ps 99,9: „Wysławiajcie Pana, Boga naszego, oddajcie pokłon przed świętą Jego górą: bo Pan, Bóg nasz, jest święty”). W zakończeniu pojawiają się także niekiedy słowa skargi i przekleństwa przeciw tym, którzy nie chcą wielbić Boga (zob. Ps 104,35: „Niech znikną z ziemi grzesznicy i niech już nie będzie występnych! Błogosław, duszo moja, Pana! Alleluja”). Czasem w zakończeniu hymnu jest wyrażana ufność w Boga (zob. Ps 33,21-22: „W Nim przeto raduje się nasze serce, ufamy Jego świętemu imieniu. Niech nas ogarnie łaska Twoja Panie, według ufności pokładanej w Tobie!”; 84,13: „Panie Zastępów, szczęśliwy człowiek, który ufa Tobie!”) lub prośba czy też życzenie (zob. Ps 19,15: „Niech znajdą uznanie słowa ust moich i myśli mego serca u Ciebie, Panie, moja Skało i mój Zbawicielu!”; 29,11: „Niech Pan udzieli mocy swojemu ludowi, niech Pan błogosławi swój lud, darząc go pokojem”). Niektóre psalmy hymniczne kończą się samym „alleluja” (haləlû-yāh) (zob. 113,9; 148,14), które oznacza „chwalcie Jahwe”[28].