"Ku Tobie, Panie, wznoszę moją duszę" (Ps 25,1)

Autorstwo, czas i środowisko powstania psalmów

Analizując treść tytułów, jakimi zostały opatrzone poszczególne psalmy, można zauważyć, że większość z nich została powiązana z konkretnymi osobami. Stąd też przypisano je następującym osobom

• Dawidowi – 73 psalmy;
• Asafowi – 12 psalmów;
• synom Koracha – 11 psalmów;
• Salomonowi – 2 psalmy;
• Mojżeszowi – 1 psalm;
• Hemanowi – 1 psalm;
• Etanowi – 1 psalm.

We wspomnianych tytułach poszczególne imiona występują w połączeniu z przyimkiem lə, który interpretowano jako lamed auctoris, czyli wskazujące na autora danego tekstu. We współczesnej egzegezie – w oparciu o badania M. Dahood’a – przyjmuje się, że przyimek lə  należy rozumieć jako określenie „cyklu” czy też „literackiej serii”, do której przynależy dany utwór. Dlatego na przykład wyrażenie leḏāwiḏ może być rozumiane jako „z cyklu Dawida” lub „dotyczący Dawida”[16].

Przypisanie większej ilości psalmów Dawidowi sprawiło, że w tradycji Dawid zajął pierwsze miejsce wśród autorów Psałterza. Stąd też zarówno w tradycji żydowskiej (zob. Baba Bathra 15a,9: „Dalej jest powiedziane, że Dawid napisał Księgę Psalmów za pomocą dziesięciu starszych”[17]), jak i chrześcijańskiej (zob. Hbr 4,7: „[...] mówiąc przez Dawida, jak to przedtem zostało powiedziane: Dziś, jeśli głos Jego usłyszycie, nie zatwardzajcie serc waszych!”; por. Ps 95,7-8) Dawid jawi się jako zasadniczy autor Księgi Psalmów. Echem tego jest określenie „Psałterz Dawidowy” („Psalterium Davidicum”), jakie znalazło się w orzeczeniu Synodu w Kartaginie[18], a następnie „Dekrecie o Kanonie Pisma Świętego” Soboru Trydenckiego[19].       

Współczesna krytyka literacka odrzuciła autorstwo Dawidowe zarówno w odniesieniu do całego Psałterza, jak i pojedynczych psalmów. T. Brzegowy rozważając kwestię roli Dawida w powstawaniu Psałterza, powołuje się na wyważoną opinię R. Tournay’a, zaczerpniętą z „Biblii Jerozolimskiej”[20]: „Otóż należy przyjąć, że zbiory Asafa i synów Koracha rzeczywiście ułożyli kantorzy świątyni. Podobnie zbiór Dawidowy musi się w jakiś sposób wiązać z królem Dawidem. Biorąc pod uwagę to, co księgi historyczne mówią o jego uzdolnieniach muzycznych (1 Sm 16,6-18; Am 6,5) i poetyckich (2 Sm 1,19-27; 5,25-84) a także o jego zamiłowaniu do kultu (2 Sm 6,5.15-16), można uznać, że w Psałterzu znajdują się teksty autorstwa Dawida. Rzeczywiście, Ps 18 jest powtórzeniem innego poematu przypisywanego Dawidowi – 2 Sm 22. Bez wątpienia nie wszystkie psalmy Dawidowe są autorstwa Dawida, ale zbiór ten mógł powstać tylko na autentycznym podłożu, choć trudno powiedzieć coś więcej. Widzieliśmy, że tytuły w tekście hebrajskim nie rozstrzygają sprawy, a autorzy NT cytując ten czy inny psalm jako Dawidowy, przystosowują się do obowiązującej w ich czasach opinii. Świadectw tych nie można jednak w całości odrzucać i Dawidowi, «śpiewakowi psalmów Izraela» (2 Sm 22,1), należy przyznać istotną rolę w kształtowaniu samych początków liryki religijnej narodu wybranego. Impuls, który od niego wyszedł, był kontynuowany i Psałterz streszcza w sobie całe wieki poetyckiej aktywności Izraela”[21].

Czas powstania poszczególnych psalmów jest dość trudny do ustalenia, nawet w przybliżeniu. Powodem trudności jest to, że Księga Psalmów podlegała ciągle procesowi rozwoju i adaptacji. Wielu egzegetów uważa, że należy rozróżnić czas powstania tekstu oryginalnego od naniesienia różnych poprawek, dodatków, ubogaceń, relektur, które złożyły się na aktualny tekst psalmu. Na ogół przyjmuje się, że część psalmów powstała w okresie przedwygnaniowym, część po wygnaniu, kilka powstało w czasie niewoli babilońskiej. Niektórzy egzegeci wykazują, że kilka psalmów powstało w czasach machabejskich. Wydaje się, że złotym okresem powstawania twórczości psalmicznej był okres monarchii[22].

Jak wykazał w swych badaniach H. Gunkel, środowiskiem powstania psalmów i ich funkcjonowania (Sitz im Leben = czyli środowisko życiowe, w którym powstały i w którym były wykorzystywane określone formy tekstu biblijnego[23]) była przestrzeń kultu, chociaż niektóre psalmy mogły powstać także poza kultem. A zatem pobożność kultowa i to o charakterze zbiorowym leżała u podłoża myśli religijnej poszczególnych autorów psalmów. Natomiast pod wpływem ruchu prorockiego  wiele psalmów nabrało cech bardziej osobistych i indywidualnych. We współczesnej egzegezie poddaje się krytyce te założenia: chociaż podkreślane jest znaczenie kultu i jego form w procesie kształtowania się poszczególnych psalmów, to jednak postuluje się, aby wpływ na pobożność indywidualną rozumieć jako obopólny, gdyż psalmy powstałe jako owoc pobożności indywidualnej mogły stawać się i rzeczywiście stawały się psalmami w kulcie[24].