Fikcja literacka w Biblii

c) Nowele historyczne

Innym przykładem biblijnego zastosowania fikcji literackiej są nowele historyczne, przede wszystkim Księga Judyty i Księga Estery. Obie te księgi nawiązują do realiów historycznych, ale traktują je bardzo swobodnie.

Księga Judyty wymienia imiona osób, które znane są z historii, ale zmienia ich historyczne uwarunkowania. Nabuchodonozor nie był królem asyryjskim, jak podaje Księga, ale babilońskim. Holofernes znany jest z imienia, ale nie był wodzem Nabuchodonozora. Nie zna­na jest miejscowość związana z akcją opowiadania, Betulia, a akcja ta ma miejsce po niewoli, choć wspomniane jest państwo asyryjskie, wówczas już nieistniejące.

Podobną sytuację spotykamy w Księdze Estery. Akcja toczy się w państwie perskim, ale żaden król perski nie nosił imienia, jakie ma występujący w opowiadaniu król Aswerus.

Obie nowele wprowadzają więc czytelnika w fikcyjny świat, ko­rzystający jedynie z pewnych elementów historycznych, ale ich za­sadniczym pouczeniem nie ma być historia, lecz ukazanie bohater­skich postaci, które w pewnych określonych warunkach miały być wzorem postępowania. Takich przykładów naród potrzebował w cza­sach machabejskich, czasach prześladowań i walk.

Judyta i Estera dzięki ufności pokładanej w Bogu i wierności wo­bec Prawa, opierając się na modlitwie i poście, zdolne są do wielkich dzieł przynoszących wyzwolenia narodowi. Judyta ścina głowę Holofernesowi, a Estera zyskuje łaskę Aswerusa i uwalnia naród od jego prześladowcy, Amana.

Fikcja literacka w dziedzinie historii służy wezwaniu do bohater­stwa i ukazuje właściwe postawy moralne. Na marginesie można za­uważyć, że ukazana jest w nich moralność właściwa dla Starego Te­stamentu, przede wszystkim z działaniem prawa odwetu, które Jezus w Kazaniu na Górze zastąpił nowym przykazaniem miłości. Biblijne ukazanie prawdy ma charakter dynamiczny, rozwija się, w miarę po­stępu objawienia nabiera pełni i wyraźnie ulega pogłębieniu.

d) Księga Jonasza

Wśród ksiąg prorockich Starego Testamentu znajduje się bardzo oryginalna Księga Jonasza. Nie zawiera ona żadnych mów prorockich ani przepowiedni, a jest opowiadaniem o burzliwych losach proroka, który pragnął uciec przed wypełnieniem misji zleconej mu przez Bo­ga, ale został przez bieg wypadków zmuszony do podjęcia swej roli i skutecznego jej wykonania, wbrew wewnętrznemu przekonaniu.

Księga ma charakter dydaktyczny, a przygody Jonasza sankcją li­teracką, mistrzowsko skonstruowaną dla przedstawienia pouczeń re­ligijnych. Nie jest to relacja historyczna, o czym świadczy nagroma­dzenie elementów cudownych i fantastycznych (ryba, nagły wzrost krzewu). Historia nie mówi nam również o nawróceniu Niniwy, choć niektóre informacje związane są z faktycznym stanem rzeczy. Niniwa była miastem wielkim, ale nie aż na trzy dni drogi, w Asyrii i Persji znane były przypadki rozciągania postu także na zwierzęta. Istnieje zatem jakiś związek z historią, ale jest on luźny.

Najczęściej przyjmuje się, że Księga Jonasza jest midraszem, czy­li utworem o charakterze budującym, który w jakiś sposób nawiązuje do historii. Tu midrasz jest wykładem nauki teologicznej na przykła­dzie fikcyjnych losów proroka, którego zaledwie samo imię zaczerp­nięto z wcześniejszej tradycji biblijnej (2 Krl 14, 25)^[12].

Księga Jonasza nie jest naiwnym zbiorem nieprawdopodobnych cudów, lecz jednym z arcydzieł literackich, niepozbawionych ele­mentów satyry, która uwypukla ciasnotę ludzkich poglądów. Księga ta uczy o miłosierdziu Bożym, które dąży do powszechnego zbawie­nia wszystkich narodów. Stwierdza również, że nawrócenie jest wa­runkiem uzyskania Bożego zbawienia^[13].

-------------------------

[12] 2 Krl 14, 25: To on przywrócił granice Izraela od Wejścia do Chamat aż do morza Araby - zgodnie ze słowem Pana, Boga Izraela, które wypowiedział przez słu­gę swego Jonasza, syna Amittaja, proroka pochodzącego z Gat-ha-Chefer.
[13] Por. T. Jelonek, Prorocy Starego Testamentu, dz. cyt., s. 165-168.