Fikcja literacka w Biblii

Przypowieść jest rozszerzonym porównaniem. Jest to opowiadanie zmyślone, ale zgodne ze zwyczajami i prawami życia codziennego. Jego celem jest przedstawienie pewnej prawdy należącej do innego porządku. Temu przedstawieniu służy jedynie główna idea opowiada­nia (puenta), stanowiąca tertium comparationis pomiędzy dwoma po­rządkami, płaszczyzną opowiadania i płaszczyzną objaśnianej prawdy. Wszystkie inne elementy opowiadania stanowiąjedynie dekorację.

Jeżeli natomiast wszystkie człony opowiadania mają charakter metaforyczny, mamy do czynienia z alegorią czyli rozbudowanym porównaniem. Alegoria jest znacznie bogatsza od przypowieści. W Ewangeliach mamy często opowiadania, stanowiące ogniwo po­średnie pomiędzy przypowieścią a alegorią, nazywamy je przypo­wieściami alegoryzującymi.

Przypowieści wyrażają prawdy nie przez pojęcia, lecz przez obra­zy. W Ewangeliach, dokładniej mówiąc, jest to wyrażenie prawdy ponadzmysłowej przez obraz lub porównanie zaczerpnięte z natury lub życia ludzkiego. Między obrazem a prawdą istnieje właściwa odpowiedniość, którą interpretacja powinna wyjaśnić. Warto dodać, że przypowieść jest często jedyną możliwą formą przekazania tajemnicy dotyczącej rzeczywistości ponadzmysłowej, religijnej, o jakiej poucza Jezus w Ewangeliach.

Przez fikcję literacką wyrażoną w przypowieści, przekazywana jest głęboka prawda, którą dzięki odpowiedniej interpretacji można wydobyć. Przypowieść wydaje się bardzo przystępnym środkiem komunikacji, a w Ewangeliach nabiera swoistej głębi. Rozumie ją dziecko, a zagłębiają się w jej treści egzegeci, stosując cały arsenał swoich metod naukowych.

b) Bajka

Przypowieść jest opowiadaniem zmyślonym, ale realistycznym, bajka natomiast jest zmyśleniem dotyczącym życia przyrody lub świata zwierzęcego, które zawiera elementy nieprawdopodobne lub niemożliwe.

W Biblii ten gatunek literacki jest także reprezentowany, choć nie jest w niej częstym sposobem przekazu. Najlepiej znaną jest bajka umieszczona w Księdze Sędziów (9, 7-15)^[9]. Gdy Abimelek wymor­dował swych przyrodnich braci, synów Gedeona, uratowany z rzezi Jotam wygłasza bajkę o drzewach, które chciały wybrać swego króla. Oliwka, drzewo figowe i krzew winny, znając swoją wartość, odmówiły, natomiast krzew cierniowy^[10], gdy mu zaproponowano, chętnie się zgodził i zapraszał drzewa, aby spoczęły w jego cieniu.

Bajka ta, jak każda bajka^[11], odnosi się do charakterów i postaw moralnych, a jej celem w tym wypadku jest pouczenie o szkodliwości zachowania się Abimeleka. Jego ojciec nie czuł się godny, aby sięgać po koronę królewską, a ten syn, zrodzony z jednej z drugorzędnych żon Gedeona, zgładziwszy swych braci z wyjątkiem Jotama, rości sobie prawo do panowania. Tę sytuację przedstawia i ocenia przyto­czona bajka.

Moralna ocena postępowania dokonana jest w zgodzie z ogól­nymi zasadami etycznego postępowania. Fabuła bajki jest fikcyjna i nierealna (drzewa nie mogą mówić, nie postępują według ludzkich wzorów), jednak jej pouczenie jest pouczeniem prawdziwym. Praw­da bajki polega nie na zgodności obrazu z rzeczywistością, ale na zgodności dokonanej oceny z obiektywną normą moralną, która dla pouczenia biblijnego jest wyrazem prawa Bożego. Oceniając nega­tywnie postępowanie Abimeleka, rozważana bajka ukazuje drogę moralnego postępowania, które ma prowadzić człowieka do Boga, a zatem, zgodnie z podstawowym przedmiotem biblijnego pouczenia, przekazuje prawdę o zbawieniu.

-------------------------

[9] Sdz 9, 7-15: Doniesiono o tym Jotamowi, którzy poszedłszy, stanął na szczy­cie góry Garizim, a podniósłszy głos, tak do nich wołał: Posłuchajcie mnie, możni Sychem, a Bóg usłyszy was także. Zebrały się drzewa, aby namaścić króla nad sobą. Rzekły do oliwki: Króluj nad nami! Odpowiedziała im oliwka: Czyż mam się wyrzec mojej oliwy, która służy czci bogów i ludzi, aby pójść i kołysać się ponad drzewami? Z kolei zwróciły się drzewa do drzewa figowego: Chodź ty i króluj nad nami! Od­powiedziało im drzewo figowe: Czyż mamy się wyrzec mojej słodyczy i wybornego mego owocu, aby pójść i kołysać się ponad drzewami? Następnie rzekły drzewa do krzewu winnego: Chodź ty i króluj nad nami! Krzew winny im odpowiedział: Czyż mam się wyrzec mojego soku, rozweselającego bogów i ludzi, aby pójść i kołysać się ponad drzewami? Wówczas rzekły wszystkie drzewa do krzewu cierniowego: Chodź ty i króluj nad nami! Odpowiedział krzew cierniowy drzewom: Jeśli naprawdę chce­cie mnie namaścić na króla, chodźcie i odpoczywajcie w moim cieniu! A jeśli nie, niech ogień wyjdzie z krzewu cierniowego i spali cedry libańskie.
[10] Roślina ta została nazwana krzewem cierniowym w polskim tłumaczeniu Pis­ma Świętego. W hebrajskim oryginale nazywa się atad. Jest to roślina u nas niezna­na. Ma takie rozmiary, że może rzucać cień, ale w jej cieniu nie może rosnąć żadna inna roślina, gdyż atad ma tak silnie rozwinięte korzenie, że spijają one wszystką wodę , a inne rośliny nie mają żadnych szans na rozwój. Tak więc cień rzucany przez atad chroni jedynie jej własne korzenie.
[11] Por. M. Głowiński, T. Kostkiewiczowa, A. Okopień-Sławińska, J. Sławiński, Słownik terminów literackich, dz. cyt., s. 52.