Fikcja literacka w Biblii

e) Pseudonimia

Szczególnym przypadkiem fikcji literackiej jest pseudonimia, czyli przypisanie utworu osobie, która nie jest jego autorem. W literaturze biblijnej jest to zjawisko dość rozpowszechnione, podobnie jak w literaturze jej współczesnej. Chodzi nam przede wszystkim o te przypadki, gdzie w treści utworu umieszczono informacje o rzekomym autorze. Wyraźnie występuje to w Księdze Koheleta, w której mamy liczne aluzje do Salomona, jako tego, który wiele miał doświadczyć i dzieli się swym doświadczeniem. Podobnie Księga Barucha przedstawia się jako napisana przez tegoż sekretarza Jeremiaszowego, choć jest utworem o wiele późniejszym.

Pseudonimia służyła przede wszystkim nadaniu utworowi więk­szej powagi, podkreślała przynależność do pewnego kręgu ideowego. W tym zatem znaczeniu nie można jej uważać za zakłamanie, ale za pewien, w tamtych czasach uważany za normalny, zabieg literacki, któremu towarzyszyła troska o wyrażenie określonych treści.

f) Apokaliptyka

Ten gatunek literacki, który stanowi coś specyficznego na terenie literatury judaizmu i Biblii, niepozbawiony jest licznych elementów fikcji literackiej. Takimi elementami są przede wszystkim opisy wizji, w których dużą rolę odgrywa symbolika.

Kiedy w rozwoju religijnej myśli Izraela prorocy zaczęli już zani­kać, pojawił się nowy sposób przemawiania Boga do ludzi poprzez natchnione słowo. Prorocy przede wszystkim mieli objaśniać ludo­wi znaki czasu, czyli w wydarzeniach historycznych ukazywać Boże działanie i wskazywać na zadania, jakie Bóg stawia w danej chwili poprzez dokonujące się wydarzenia. Pojawiali się więc prorocy za­zwyczaj w chwilach przełomowych, brzemiennych niecodziennymi zdarzeniami. Po powrocie z niewoli babilońskiej orędzie prorockie dochodzi jeszcze do głosu wypowiedziami Trito Izajasza, Aggeusza, Zachariasza, Joela i Malachiasza, ale stopniowo głos ten milknie. Pojawiają się z jednej strony mędrcy, którzy będą nauczycielami wiary, uczącymi życia zgodnego z Bożymi normami, niezależnymi od takich czy innych wydarzeń historycznych i pojawiają się pisma apo­kaliptyczne, które mają podnosić na duchu i wzywać do wytrwania w czasach prześladowań.

Apokaliptyka generalnie biorąc jest gatunkiem stosowanym w czasie prześladowań. Prorocy zajmowali się chwilą obecną, tłu­maczyli jej sens i najczęściej w konkretnych sytuacjach wzywali do nawrócenia. W ich nauczaniu przyszłość pojawia się jakby na mar­ginesie właściwych pouczeń, pojawia się wtedy, gdy odwołanie do przyszłości pomaga zrozumieć teraźniejszość. W apokaliptyce jest przeciwnie. Sięga ona ku przyszłości, w niej ukazuje zwycięstwo Bo­ga, które dla prześladowanych ma być pociechą, umocnieniem, za­chętą do wytrwania. Przyszłe zwycięstwo jest wezwaniem na teraz.

To ukierunkowanie ku przyszłości sprawia, że w apokaliptyce istotną rolę odgrywają wizje. Dzięki nim bowiem można sięgnąć w przyszłość, aby j ą przedstawić i z jej obrazu czerpać odpowiednie pouczenie. Perspektywie więc sięgającej końca czasów odpowiada środek wyrazu, jakim są wizje. Odmalowane są one w apokaliptyce z właściwą temu gatunkowi emfazą, czyli przesadą. Wynika ona z te­go, że przedstawiane przez apokaliptykę przyszłe, końcowe zwycię­stwo Boga, jest zwycięstwem bezapelacyjnym, ostatecznym i wspa­niałym. Przedstawione w wymiarach kosmicznych i z całym boga­ctwem elementów, podkreślających wielkość, może stać się rękojmią dla prześladowanego i napełnić go ufnością, że Bóg tak wspaniale zwyciężający nie pozwoli mu zginąć i da udział w tym zwycięstwie.

Zwycięstwo jednak, o którym mówi apokaliptyka, jest zwycię­stwem transcendentnym, przekraczającym kategorie doczesności, należy do sfery rzeczywistości Bożej i dlatego dla jego przedstawie­nia trzeba sięgnąć do symboliki. Stosowane tak powszechnie w apo­kaliptyce symbole mają podkreślić fakt transcendencji, mają jakby przestrzec czytelnika, aby zbyt dosłownie nie brał przedstawionego mu opisu, gdyż on dotyczy Boga i Jego spraw, które dla człowie­ka nie są bezpośrednio dostępne w jego poznaniu. Poznaje je przez analogię, poznaje poprzez symbol, który daje do myślenia, otwiera niezmierzone horyzonty prawdy, ale nie pozwala jej ująć w definicje. Mowa symboli pozwala dotrzeć do rzeczywistości transcendentnej, ale z pewnością nie jest łatwa do interpretacji.

Interpretacja ta wydobywa właściwe pouczenie. Podobnie, jak w innych gatunkach stosujących fikcję literacką, apokaliptyka ze swoimi wizjami i symbolami wyraża istotne prawdy religijne.

Dokonany przegląd niektórych zastosowań fikcji literackiej w li­teraturze biblijnej przekonuje nas, że celem, któremu ma ona służyć, zawsze jest przekaz właściwej dla Biblii prawdy. Dlatego zmyślenia, które stanowi istotę fikcji literackiej, na terenie literatury biblijnej w żadnym wypadku nie można nazwać kłamstwem.