ŚWIĘTO ŚWIĘTEJ RODZINY - ROK A

Dzięki uprzejmości Oficyny Wydawniczej „Vocatio” i Księgarni św. Wojciecha (www.mojeksiazki.pl), które wyraziły zgodę na publikację fragmentów wydawanych przez nie pozycji, przedstawiamy czytelnikom cykl: „Zrozumieć Słowo”. Będziemy starali się ukazywać w nim fragmenty Pisma Świętego przewidziane w Liturgii w kontekście historycznym, kulturowym i teologicznym.
Mamy nadzieję, że pomoże to czytelnikom w pełniejszym przeżywaniu spotkania z Chrystusem podczas Eucharystii oraz w coraz lepszym odczytywaniu skierowanego do nas Słowa Bożego i wprowadzaniu go w życie. Zapraszamy do lektury i refleksji.

ŚWIĘTEJ RODZINY – JEZUSA, MARYI i JÓZEFA – Rok A

Czytania mszalne

PIERWSZE CZYTANIE
Kto jest posłuszny Bogu, czci swoich rodziców

Czytanie z Księgi Syracydesa

Pan uczcił ojca przez dzieci,
a prawa matki nad synami utwierdził.
Kto czci ojca, zyskuje odpuszczenie grzechów,
a kto szanuje matkę, jakby skarby gromadził.
Kto czci ojca, radość mieć będzie z dzieci,
a w czasie modlitwy swej będzie wysłuchany.
Kto szanuje ojca, długo żyć będzie,
a kto posłuszny jest Panu, da wytchnienie swej matce.
Synu, wspomagaj swego ojca w starości,
nie zasmucaj go w jego życiu.
A jeśliby nawet rozum stracił, miej wyrozumiałość,
nie pogardzaj nim, choć jesteś w pełni sił.
Miłosierdzie względem ojca nie pójdzie w zapomnienie,
w miejsce grzechów zamieszka u ciebie.

Syr 3,2-6.12-14

Prawdziwa religijność, tzn. bojaźń Pańska wraz ze wszystkimi jej konsekwencjami (1,11-30), pociąga za sobą obowiązki względem innych, w pierwszym rzędzie wobec rodziców.

1-6. Szacunek dla ojca i matki, węgielny kamień biblijnej etyki (Wj 20,12; Pwt 5,16) przynosi długie życie (por. 1,12), odpuszczenie grzechów i inne błogosławieństwa, por. Wj 21,17;Tb 4,3-4; Prz 1,8; Mt 15,3-6.

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

PSALM RESPONSORYJNY

Refren: Błogosławiony, kto się boi Pana.

Błogosławiony każdy, kto się boi Pana,
kto chodzi Jego drogami.
Bo z pracy rąk swoich będziesz pożywał,
szczęście osiągniesz i dobrze ci będzie.
Refren.
Małżonka twoja jak płodny szczep winny
we wnętrzu twojego domu.
Synowie twoi jak sadzonki oliwki
dokoła twojego stołu.
Refren.
Oto takie błogosławieństwo dla męża,
który boi się Pana.
Niechaj cię Pan błogosławi z Syjonu,
oglądaj pomyślność Jeruzalem przez całe swe życie.
Refren.

Ps 128,1-2,3,4-5

Psalm mądrościowy, łączący Ps 127, z którym dzieli wspólne słownictwo i tematy mądrościowe: formuła „szczęśliwy” (127,5; 128,1-2), błogosławieństwo wielu synów (127,3-5; 128,3.6), "dom" (127,2; 128,3), refleksja nad ludzkim wysiłkiem (127,4; 128,2) oraz porównania obu psalmów (127,4; 128,3). Tematami mądrościowymi w Ps 128 są bojaźń wobec Jahwe i Jego droga.

Struktura:

ww. 1-3 (bojaźń przed Jahwe i nagroda w postaci synów);

ww. 4-6 (Boże błogosławieństwo dla tego, który boi się Jahwe)

2. Ludzki wysiłek, niezbędny do zdobycia pożywienia ukazany jest tutaj w bardziej pozytywnym świetle niż w Ps 127,2. W Ps 127 temat pracy wprowadza słowo "na próżno", tutaj oddaje go słowo "szczęśliwy".

5. Por. paralelę w Ps 134,3

6. ”Pokój nad Izraelem”: To błogosławieństwo kończy również Ps 125. Odnośnie podobnej modlitwy końcowej por. Ps 29,11

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

DRUGIE CZYTANIE
Chrześcijańskie zasady życia domowego

Czytanie z Pierwszego listu świętego Pawła Apostoła do Kolosan

Bracia:
Jako wybrańcy Boży, święci i umiłowani, obleczcie się w serdeczne miłosierdzie, dobroć, pokorę, cichość, cierpliwość, znosząc jedni drugich i wybaczając sobie nawzajem, jeśliby miał ktoś zarzut przeciw drugiemu: jak Pan wybaczył wam, tak i wy.
Na to zaś wszystko przyobleczcie miłość, która jest więzią doskonałości. A sercami waszymi niech rządzi pokój Chrystusowy, do którego też zostaliście wezwani, w jednym Ciele. I bądźcie wdzięczni.
Słowo Chrystusa niech w was przebywa z całym swym bogactwem: z wszelką mądrością nauczajcie i napominajcie samych siebie przez psalmy, hymny, pieśni pełne ducha, pod wpływem łaski śpiewając Bogu w waszych sercach. I wszystko, cokolwiek działacie słowem lub czynem, wszystko czyńcie w imię Pana Jezusa, dziękując Bogu Ojcu przez Niego.
Żony, bądźcie poddane mężom, jak przystało w Panu. Mężowie, miłujcie żony i nie bądźcie dla nich przykrymi. Dzieci, bądźcie posłuszne rodzicom we wszystkim, bo to jest miłe Panu. Ojcowie, nie rozdrażniajcie waszych dzieci, aby nie traciły ducha.
Kol 3,12-21

Podobnie jak lista grzechów i cnót, zasady życia domowego są ogólnym napomnieniem i pouczeniem, którego przykłady znaleźć można w popularnej gr. filozofii. Tego rodzaju pouczenia znajdują się w kilku miejscach NT (Ef 5,22-6,9; 1 P 2,13-3,7; Tt 2,1-10; 1 Tm 2,8-15; 6,1-2, w których, podobnie jak tutaj, nadano im chrześcijańską perspektywę etyczną. Zasady życia domowego odzwierciedlają ówczesne poglądy społeczne i nie odnoszą się do konkretnej sytuacji w Kolosach. Autor zwraca się do trzech par adresatów: żon i mężów, dzieci i rodziców oraz niewolników i panów. Podporządkowany drugiemu członek każdej pary zostaje wezwany do „bycia posłusznym" (poddanym), następnie zaś druga osoba zostaje wezwana do spełniania swojego obowiązku. Wszystkie zasady współżycia powinny być stosowane „jak przystało w Panu" (3,18). jako „miłe Panu" (3,20), w postawie „służcie Chrystusowi jako Panu" (3,24). W.A. Meeks traktuje pojawianie się takich zasad xv późnych pismach NT jako dowód tego, że deutero-Pawłowa pareneza miała na względzie charakter chrześcijańskiej wspólnoty, istniejącej w ceniącym porządek społeczeństwie, z rodziną jako podstawową komórką Pawłowej misji.

Paralele z Listem do Efezjan są tutaj tak ewidentne, że wielu komentatorów sądzi, iż List do Efezjan powtarza i rozwija przesłanie Listu do Kolosan. Gdy jakiś list uważany za list Pawłowy różni się znacznie od innego listu apostoła, niektórzy badacze przypisują go innemu autorowi, (idy zaś list, w którym odnaleziono owe różnice, zdradza też pewne podobieństwo do innego listu Pawła, powiadają, iż jeden autor naśladował drugiego. Faktycznie żadna z powyższych argumentacji nie jest wystarczająca, o ile nie zostaną podane istotne dowody przemawiające za nie-Pawłowym autorstwem. Paweł mógł posłać w tym okresie swojego życia podobne instrukcje różnym Kościołom lub nawet pozwolić swojemu pomocnikowi, by dostosował pewne podstawowe zalecenia do potrzeb różnych wspólnot


12-13. „Wybrani", „świeci" i „umiłowani" to określenia używane w Starym Testamencie w odniesieniu do Izraela. Paweł sporządza katalog cnót, również tradycyjną formę literacka stosowaną w ówczesnych czasach.

14-15. Miłość pojawia się często jako ważna cnota w starożytności (czasami jako główna cnota w judaizmie), lecz w literaturze wczesnochrześcijańskiej jest zwykle przedstawiana jako cnota najwyższa, i to w sposób, który nie ma odpowiednika w innych utworach starożytnych. „Pokój" (w. 15) oznacza przypuszczalnie „pokój miedzy sobą", życie w jedności (w. 14). Cnota ta była wysoko ceniona zarówno w literaturze judaistycznej, jak i grecko-rzymskiej.

16. O ile Ef 5,18-19 podkreśla role odgrywaną przez Ducha w kulcie, w Liście do Kolosan Paweł kieruje swa uwagę ku błędnowiercom, którzy nie uważali, że wystarczy tylko Chrystus, podkreśla wiec tutaj „Słowo Chrystusa". Na temat kultu, zob. komentarz do Ef 5,19.

17. Kultura antyczna była przeniknięta religią, jednak większość pogańskich praktyk religijnych sprowadzała się do rytualnych obrzędów, które nie wywierały moralnego wpływu na codzienne życie i etykę wyznawaną przez ludzi. Dla Pawia, przeciwnie, każdy aspekt życia musiał zostać poddany panowaniu Chrystusa.

Arystoteles opracował „zasady życia domowego", radząc mężczyznom, jak powinni właściwie postępować z żonami, dziećmi i niewolnikami. W czasach Pawła ludzie prześladowani lub członkowie religijnych mniejszości, podejrzewani o działalność społecznie wywrotową, posługiwali się podobnymi kodeksami, by wykazać, że popierają tradycyjne rzymskie wartości rodzinne. Paweł przejmuje te zasady, przekształca je jednak w dużym stopniu. Zob. bardziej szczegółową analizę w Ef 5,22-6,9.

18. Wszyscy starożytni moraliści podkreślali, że żony powinny być „poddane" swoim mężom, niewielu wahałoby się użyć terminu „posłuszne", jak to czyni Paweł (por. Kol 3,20.22; zob. komentarz do Ef 533)

19. Chociaż starożytne pouczenia skierowane do mężów kładły zwykle nacisk na to, w jaki sposób powinni sprawować władze nad żonami, Paweł podkreśla, iż winni je miłować.

20. W całym świecie antycznym (także w prawie Starego Testamentu, zob. Pwt 21,18-21) wymagano, by młodsze dzieci były posłuszne rodzicom. Chociaż prawo rzymskie pozwalało ojcu domagać się posłuszeństwa nawet od dorosłych dzieci, dorośli, którzy nie mieszkali już z rodzicami, winni im zwykle okazywać jedynie szacunek.

21. Większość starożytnych ojców i nauczycieli stosowało wobec dzieci kary fizyczne. Podobnie jak nieliczni starożytni moraliści, Paweł opowiada się za bardziej łagodnym wychowywaniem dzieci.

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :.

ŚPIEW PRZED EWANGELIĄ
Aklamacja: Alleluja, alleluja, alleluja
Sercami waszymi niech rządzi Chrystusowy pokój,
słowo Chrystusa niech w was przebywa z całym swym bogactwem.
Aklamacja: Alleluja, alleluja, alleluja

Kol 3,15a.16a

EWANGELIA
Ucieczka świętej Rodziny do Egiptu

Słowa Ewangelii według świętego Mateusza

Gdy Mędrcy odjechali, oto anioł Pański ukazał się Józefowi we śnie i rzekł: „Wstań, weź Dziecię i Jego Matkę i uchodź do Egiptu; pozostań tam, aż ci powiem; bo Herod będzie szukał Dziecięcia, aby Je zgładzić”. On wstał, wziął w nocy Dziecię i Jego Matkę i udał się do Egiptu; tam pozostał aż do śmierci Heroda. Tak miało się spełnić słowo, które Pan powiedział przez proroka: „Z Egiptu wezwałem Syna mego”.

A gdy Herod umarł, oto Józefowi w Egipcie ukazał się anioł Pański we śnie i rzekł: „Wstań, weź Dziecię i Jego Matkę i idź do ziemi Izraela, bo już umarli ci, którzy czyhali na życie Dziecięcia”. On więc wstał, wziął Dziecię i Jego Matkę i wrócił do ziemi Izraela.

Lecz gdy posłyszał, że w Judei panuje Archelaus w miejsce ojca swego, Heroda, bał się tam iść. Otrzymawszy zaś we śnie nakaz, udał się w stronę Galilei. Przybył do miasta, zwanego Nazaret, i tam osiadł. Tak miało się spełnić słowo Proroków: „Nazwany będzie Nazarejczykiem”.

Mt 2,13-15.19-23

Ucieczka do Egiptu (2,13-15).

13-14. W tym okresie w Egipcie mieszkała bardzo duża żydowska kolonia. Żydzi stanowili być może nawet jedną trzecią mieszkańców Aleksandrii, miasta położonego na północy Egiptu (z liczbą mieszkańców szacowaną na około milion ludzi było to jedno z największych miast cesarstwa rzymskiego). W Aleksandrii mieszkali zamożni Żydzi, ludzie wykształceni w dziedzinie greckiej filozofii. Jednak większość obywateli Egiptu stanowili chłopi - niektórzy z nich byli najbiedniejszymi mieszkańcami cesarstwa rzymskiego. Inne żydowskie kolonie od wieków istniały na południu. Szczególnie znana była kolonia w Elefantynie, która jednak przestała istnieć pod koniec V w. przed Chr. Utwory literackie Żydów z obszaru Palestyny wskazują, że wielu wątpiło w pobożność swych egipskich pobratymców, chociaż ci uważali się za ludzi wiernych Bogu. Żegluga na Nilu sprawiała, że podróżowanie było w Egipcie stosunkowo łatwe. Jednak nadmorska droga wiodąca z Palestyny do Egiptu nie należała do najlepszych. Egipt pełnił w przeszłości rolę miejsca ucieczki (1 Krl 11,40; Jr 26,21). Opuszczając Betlejem „w nocy", rodzina Józefa uniemożliwiła pościgowi ustalenie drogi ucieczki. Język tego fragmentu mógł przypominać żydowskim czytelnikom opis wyjścia Izraelitów z Egiptu (Wj 12,31).

15. Mateusz buduje niemal każdą perykopę - od rodowodu Jezusa do Kazania na Górze - na przynajmniej jednym fragmencie Starego Testamentu, wyjaśniając wydarzenia z życia Jezusa za pomocą Pisma. Kontekst Oz 11,1 wyraźnie nawiązuje do Izraelitów opuszczających Egipt podczas Wyjścia. Mateusz odnosi ten tekst do Jezusa, ponieważ stanowi On ucieleśnienie i wypełnienie historii Izraela (Mt 1,1).
Mateusz mógł zaczerpnąć tę interpretacyjną analogię - Izrael/Mesjasz - od Izajasza; w Iz 42-53 misja całego Izraela zostaje zawężona do Jednego, który może ją ostatecznie wypełnić i cierpieć za cały lud (tego, za którego chrześcijanie uznają później Jezusa).
Herod zmarł w 4 r. przed Chr.

”Z Egiptu”: Cytat pochodzi z Oz 11,1; słowa odnoszą się do pierwotnego doświadczenia zbawienia, wyjścia z niewoli egipskiej. W starotestamentowym proroctwie „syn" oznaczał Izraela, lud Boży. Mateusz odniósł tutaj typologię Wyjścia do jednostki - Jezusa, który uosabia początek odnowienia całego Izraela (19,28; 21,43). Podwójne znaczenie Syna Bożego jako jednostki i jako zbiorowości pojawi się ponownie w 4,1-11. W Jezusie zbiegają się i potęgują dzieje, lud i instytucje Izraela przed nastaniem nowej epoki zbawienia. Ucieczka do Egiptu to nowy exodus z nowym, potężniejszym Mojżeszem. Mateusz wykorzystał tradycję o Mojżeszu przedstawioną przez Józefa Flawiusza, Dawne dzieje Izraela 2,9,2-6 § 205-31.


Powrót z Egiptu (2,19-23).

Wersety 19-22 wyjaśniają, dlaczego Józef osiedlił się razem z rodziną w Galilei zamiast w Judei. Werset 20 jest powtórzeniem Wj 4,19.

20-21. Pierwsi czytelnicy Ewangelii Mateusza z pewnością uchwycili zasugerowane tutaj przez ewangelistę porównanie Jezusa i Mojżesza (por. Wj 4,19).

22. Archelaos, jeden z synów Heroda, któremu udało się przeżyć, odziedziczył najgorsze cechy swojego ojca i tak jak on był złym władcą. Fakt, że jego żona była Samarytanką, z pewnością nie zjednywał mu sympatii żydowskich poddanych. Jego rządy były niestabilne, w końcu Rzymianie odsunęli go i zesłali na banicję do Galii (Francja).

23. Odkrycia archeologiczne z rejonu Nazaretu wskazują, że wielu ludzi przeniosło się tam z Judei, z okolic Betlejem. Józef mógł mieć przyjaciół lub krewnych w Nazarecie (por. Łk 2,4). Miejscowość ta znajdowała się na głównym szlaku wiodącym od wybrzeża do Syrii. W pobliżu leżało silnie zróżnicowane kulturowo Sefforis, które w tym okresie zaczęto na nowo odbudowywać. Chociaż niewielkie, miasto Nazaret nie było odizolowane od głównych kulturowych nurtów starożytności.
Mateusz nie cytuje tutaj żadnego pojedynczego fragmentu. Starożytni pisarze czasami łączyli jednak ze sobą różne teksty. Żydzi i Grecy posługiwali się grą słów, by podkreślić główną myśl. Nasz tekst może więc odwoływać się do gry słów opartej na hebrajskim słowie necer, „odrośl", tytule 'Mesjasza (Jr 23,5; Za 3,8; 6,12; por. Iz 11,1). (Jedyny problem polega na tym, że wyjaśnienie to zakłada, iż pierwsi czytelnicy Ewangelii Mateusza znali język hebrajski. Być może bardziej wykształceni z nich faktycznie się nim posługiwali.) Gra słów może być też oparta na słowie „Nazarejczyk" - niewielka zmiana kilku liter może spowodować, iż będzie się ono odnosiło do nazirejczyków - grupy ludzi w szczególny sposób poświęconych Bogu (por. Lb 6,1-21).

”Przybył do miasta, zwanego Nazaret”: Józef jako cieśla był związany z handlem materiałami budowlanymi, zamieszkał w Nazarecie, ponieważ w niedalekim Sefforis, gdzie Herod Antypas budował swoją nową stolicę, mógł znaleźć pracę.

”Nazarejczykiem będzie nazwany”: Nawiązanie do starotestamentowego proroctwa stwarza klasyczny problem interpretacyjny, ponieważ nie istnieje żaden fragment ST, który dokładnie odpowiadałby temu tekstowi. Być może Mateusz umieścił go w tym miejscu, by skłonić czytelnika do zastanowienia się nad kilkoma sprawami: (1) wzmianką o małym mieście nie wymienionym nigdzie w ST; (2) nawiązaniem do Mesjasza jako odrośli (nēser) w Iz 11,1 i gdzie indziej; (3) określeniem Jezusa mianem nāzîr, „osoby poświęconej", wywodzącej się z linii Samsona i Samuela. W Lb 6,1-21 znajdujemy wymogi, które należy spełnić, by być uznanym za nāzîr, w Sdz 13-16 czytamy opowieść o całym życiu nāzîr, Samsonie, bohaterskiej zbawczej postaci. Inne odnośniki kierują do Am 2,11-12, Józefa Flawiusza, Dawnych dziejów Izraela 19,6,1 § 294; Dz 21,24; 4QSam(= 1 Sm 1,22): m. Nazir, Euzebiusza, HE 2,23,4-5. Jeśli Mateusz był autorem trzeciego odnośnika, dawał przez to do zrozumienia, że Jezus ma moc wyratować swój lud (nie zaś, że wiódł ascetyczne życie, co wskazywałoby raczej na Jana Chrzciciela wymienionego w następnym wersecie).

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :.