VI NIEDZIELA WIELKANOCNA - ROK A

Dzięki uprzejmości Oficyny Wydawniczej „Vocatio” i Księgarni św. Wojciecha (www.mojeksiazki.pl), które wyraziły zgodę na publikację fragmentów wydawanych przez nie pozycji, przedstawiamy czytelnikom cykl: „Zrozumieć Słowo”. Będziemy starali się ukazywać w nim fragmenty Pisma Świętego przewidziane w Liturgii w kontekście historycznym, kulturowym i teologicznym.
Mamy nadzieję, że pomoże to czytelnikom w pełniejszym przeżywaniu spotkania z Chrystusem podczas Eucharystii oraz w coraz lepszym odczytywaniu skierowanego do nas Słowa Bożego i wprowadzaniu go w życie. Zapraszamy do lektury i refleksji.

VI NIEDZIELA WIELKANOCNA - ROK A

Czytania mszalne

PIERWSZE CZYTANIE
Apostołowie wkładali ręce, a wierni otrzymywali Ducha Świętego

Czytanie z Dziejów Apostolskich

Filip przybył do miasta Samarii i głosił im Chrystusa. Tłumy słuchały z uwagą i skupieniem słów Filipa, ponieważ widziały znaki, które czynił. Z wielu bowiem opętanych wychodziły z wielkim krzykiem duchy nieczyste, wielu też sparaliżowanych i chromych zostało uzdrowionych. Wielka radość zapanowała w tym mieście.
Kiedy Apostołowie w Jerozolimie dowiedzieli się, że Samaria przyjęła słowo Boże, wysłali do niej Piotra i Jana, którzy przyszli i modlili się za nich, aby mogli otrzymać Ducha Świętego. Bo na żadnego z nich jeszcze nie zstąpił. Byli jedynie ochrzczeni w imię Pana Jezusa. Wtedy więc Apostołowie wkładali na nich ręce, a oni otrzymywali Ducha Świętego.
Dz 8,5–8.14–17

5. Określenie „miasto Samaria" może się odnosić do miejscowości zwanej Samarią w Starym Testamencie, później teraz pogańskiego greckiego miasta Sebaste, które było poświęcone kultowi cesarzy i pełne przeróżnych pogańskich kultów (por. komentarz do Dz 8,10-11). Jednak mieszkańcy Sebaste byli raczej Grekami niż Samarytanami, więc określenie to odnosi się przypuszczalnie raczej do głównego samarytańskiego miasta obszaru Samarii, Neapolis (dzisiejsze Nablus), położonego w miejscu starożytnego Sychem (por. Dz 7,15-16). Był to główny ośrodek religijny Samarytan.

”do miasta Samarii”: To nieokreślone bliżej miejsce (Sebaste? Sychem?) było być może związane z postacią Szymona Czarnoksiężnika, który pochodził z samarytańskiego miasteczka Gitta (Justyn, Apologia 1.26.1-3).

6-8. Relacja ta, chociaż schematyczna i mająca charakter redakcyjny (por. 5,16; Łk 6,18), wiernie oddaje przebieg misji hellenistów i wskazuje na stosowaną przez nich strategię nawracania, która pomagała im pokonać rywali.

Znakom przypisywano w starożytności dużą wartość dowodową. Skłonność współczesnych przedstawicieli cywilizacji zachodniej do lekceważenią ich wartości jest raczej przyczynkiem do naszej własnej kultury, niż do kultury ówczesnej. W większości dzisiejszych kultur (właściwie we wszystkich, na które nie wywarł wpływu deistyczny racjonalizm lub ateistyczny marksizm) przyjmuje się różne formy nadprzyrodzonej działalności. Tak więc ci, którzy odrzucają cuda jedynie na podstawie uprzednio przyjętych filozoficznych przesłanek, czynią to raczej jako etnoceutryczni dogmatycy, niż prawdziwi intelektualiści o szerokich horyzontach.

14-17. W Łukaszowym planie nowe wspólnoty byty związane z macierzystym Kościołem dzięki wizytom jego delegatów (por. 11,22). Taki redakcyjny cel Łukasza pomaga nam zrozumieć niezwykłość chrztu udzielonego przez Filipa, któremu nie towarzyszyło udzielenie Ducha (w. 16). Niezależnie od tego, czy otrzymano go po (19,6), czy nawet przed (10,47-48) obrzędem chrztu, Duch Święty był udzielany jedynie tym, którzy pozostawali we wspólnocie z apostołami, którzy, jako „świadkowie Jego zmartwychwstania" (1,22), zaświadczali, że Zmartwychwstały ciągle działa na ziemi. Jest to jedyne wytłumaczenie in via „wczesnej katolickiej koncepcji"; Duch nie znajduje się pod kontrolą jakiegoś rytuału czy urzędu (w. 15), zaś próba Szymona potwierdza nienaruszalny charakter Ducha jako „daru" (w. 20; por. 2,38; 10,45; 11,17).

14-15. Z teologicznego punktu widzenia dzieło Ducha Świętego stanowi jedną całość (Dz 2,38-39), lecz z perspektywy Kościoła nie wszystkie aspekty Jego działania objawiają się jednocześnie. Łukasz tak mocno podkreśla prorocki wymiar działania Ducha Świętego, że rzadko wspomina o innych jego aspektach znanych w Starym Testamencie i wczesnym judaizmie. Ten prorocki aspekt jest tutaj niewątpliwie obecny, chociaż słuchacze Filipa już się nawrócili w Dz 8,12.

16. Zwrot „w imię Pana Jezusa" jest dosłownym tłumaczeniem, które może nawiązywać do słownictwa starożytnych dokumentów handlowych. Oznaczałoby to, że nawróceni przekazali prawo własności do swojego życia Chrystusowi. (Może też odzwierciedlać swoistą wieloznaczność greckich przyimków w tym okresie.)

17. W starożytnym judaizmie nie znajdujemy wielu przykładów wkładania rąk na kogoś podczas modlitwy (jeden w Zwojach znad Morza Martwego). W Starym Testamencie ręce wkładano podczas błogosławieństwa, któremu towarzyszyła modlitwa (Rdz 48,14-20).

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :.

PSALM RESPONSORYJNY

Refren: Niech cała ziemia chwali swego Pana.

Z radością sławcie Boga wszystkie ziemie,
opiewajcie chwałę Jego imienia,
cześć Mu chwalebną oddajcie.
Powiedzcie Bogu: „Jak zadziwiające są Twe dzieła!
Refren.
Niechaj Cię wielbi cała ziemia i niechaj śpiewa Tobie,
niech imię Twoje opiewa”.
Przyjdźcie i patrzcie na dzieła Boga:
zadziwiających rzeczy dokonał wśród ludzi!
Refren.
Morze na suchy ląd zamienił,
pieszo przeszli przez rzekę.
Nim się przeto radujmy,
Jego potęga włada na wieki.
Refren.
Przyjdźcie i słuchajcie mnie wszyscy, którzy boicie się Boga,
opowiem, co uczynił mej duszy.
Błogosławiony Bóg, który nie odepchnął mej prośby,
i nie oddalił ode mnie swej łaski.
Refren.

Ps 66,1–3a.4–5.6–7.16 i 20

Psalm 66 składa się z hymnu pochwalnego na cześć Boga (ww. 1-7), wspólnotowego dziękczynienia za ocalenie (ww. 8-12) i dziękczynienia jednostki (ww. 13-20). Mowinckel twierdził, że psalm stanowi całość i jest narodowym dziękczynieniem wyrażonym przez króla (jako reprezentanta narodu).

5. „Przyjdźcie i patrzcie na dzielą Boga”: Por. Ps 46,9; 64,10.

6. Meryzm - cała historia zbawienia ujęta jest w ramy: wzmianka o pierwszym (przejście przez Morze Czerwone) i ostatnim wydarzeniu (przejście przez Jordan).

7. ”Jego potęga włada na wieki”: Podobnie jak hymn z Wj 15 przechodzi od przejścia przez morze (ww. 4-10) do przejścia przez Jordan (ww. 16-17) i kończy się uwielbieniem wiecznego królowania Jahwe (w. 18), tak w formie streszczenia przechodzą ww. 6-7 w zakończenie hymnu Ps 66.

12b. ”przez ogień i wodę”: Meryzm oznaczający: „wszelkiego rodzaju trudności"; por. Iz 43,2; Syr 15,16.

13. ”Wejdę w Twój dom z całopaleniem”: Por. 5,8 odnośnie do podobnego nawiązania do wejścia do świątyni (częsty motyw królewski; por. 2 Krl 20,5-6; Ps 61,7-8).

19-20. Inkluzja z początkiem wspólnotowego dziękczynienia z w. 8: „Lecz Bóg wysłuchał... głos mojej modlitwy" (por. „rozgłaszajcie Jego chwałę" w w. 8), „błogosławiony Bóg" (por. „błogosławcie, ludy, naszemu Bogu" w ww. 8).

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

DRUGIE CZYTANIE
Znaczenie śmierci Chrystusa

Czytanie z Pierwszego Listu świętego Piotra Apostoła

Najdrożsi:
Pana Chrystusa miejcie w sercach za Świętego i bądźcie zawsze gotowi do obrony wobec każdego, kto domaga się od was uzasadnienia tej nadziei, która w was jest.
A z łagodnością i bojaźnią Bożą zachowujcie czyste sumienie, ażeby ci, którzy oczerniają wasze dobre postępowanie w Chrystusie, doznali zawstydzenia właśnie przez to, co wam oszczerczo zarzucają. Lepiej bowiem, jeżeli taka wola Boża, cierpieć dobrze czyniąc, aniżeli czyniąc źle.
Chrystus bowiem również raz umarł za grzechy, sprawiedliwy za niesprawiedliwych, aby was do Boga przyprowadzić; zabity wprawdzie na ciele, ale powołany do życia Duchem.
1 P 3,15–18

15. Iz 8,13 w wersji Septuaginty (powszechnie używanego greckiego przekładu Starego Testamentu) rozpoczyna się słowami: „Uświęcajcie Pana [tj. Boga] samego"; tutaj Panem tym jest Chrystus. „Obrona" (częste stosowane tłumaczenie „odpowiedź" jest zbyt słabe) zakłada szczególnie (chociaż przypuszczalnie nie wyłącznie) obraz obrony prawnej przed sądem, zważywszy na występujący w kontekście „sąd" i wymierzenie kary (1 P 4,5-6).

”Pana zaś Chrystusa”: „Panem" w Iz 8,13 jest Bóg; tutaj ten tytuł odnosi się do Chrystusa,

”bądźcie zawsze gotowi do obrony”: Nie ma to nic wspólnego z obroną w sądzie,

”nadziei, która w was jest”: Por. Kol 1,27.

16. Także judaizm próbował stosować te taktykę celem podważenia fałszywych oskarżeń.

”Ażeby(...) doznali zawstydzenia”: Pogański oskarżyciel, gdy zostanie „zawstydzony", odstąpi od gnębienia chrześcijan.

17. ”lepiej bowiem(...) cierpieć dobrze czyniąc, aniżeli czyniąc źle”: W tym kontekście „lepiej" oznacza „słuszniej", „trafniej", a nie „moralnie lepiej". Autor jest świadom tego, że niektórzy chrześcijanie swoim złym postępowaniem mogą dawać poganom powód do wrogiego nastawienia.

18. ”Chrystus... raz umarł”: Lepiej poświadczona lekcja apethanen, „umarł"; ma miejsce prawdopodobnie związek z powszechnie przyjętym w NT wyznaniem wiary: „Chrystus umarł za nasze grzechy" (por. Rz 5,6; 6,10). Słownictwo 1 P i kontekst domagają się jednak odczytania „cierpiał" (por. 3,14.17; 4,1).

”na ciele(...)Duchem”: Nie chodzi tu o rozróżnienie istniejące w gr. filozofii na „ciało" i „ducha". A zatem 3,19 nie odnosi się do działalności Chrystusowej „duszy". Tekst mówi o dwóch sferach egzystencji Chrystusa, o jego ziemskim życiu i o jego stanie po zmartwychwstaniu, gdy pojawia się jako Pan przemieniony przez Ducha (por. Rz 1,3; l Kor 15,45; l Tm 3,16).

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :.

ŚPIEW PRZED EWANGELIĄ
Aklamacja: Alleluja, alleluja, alleluja.
Jeśli Mnie kto miłuje, będzie zachowywał moją naukę,
a Ojciec mój umiłuje go i do niego przyjdziemy.
Aklamacja: Alleluja, alleluja, alleluja.
J 14,23

EWANGELIA
Będę prosił Ojca, a da wam Ducha Prawdy

Słowa Ewangelii według świętego Jana

Jezus powiedział do swoich uczniów:
„Jeżeli Mnie miłujecie, będziecie zachowywać moje przykazania. Ja zaś będę prosił Ojca, a innego Pocieszyciela da wam, aby z wami był na zawsze, Ducha Prawdy, którego świat przyjąć nie może, ponieważ Go nie widzi ani nie zna. Ale wy Go znacie, ponieważ u was przebywa i w was będzie.
Nie zostawię was sierotami. Przyjdę do was. Jeszcze chwila, a świat nie będzie już Mnie oglądał. Ale wy Mnie widzicie, ponieważ Ja żyję i wy żyć będziecie. W owym dniu poznacie, że Ja jestem w Ojcu moim, a wy we Mnie i Ja w was.
Kto ma przykazania moje i zachowuje je, ten Mnie miłuje. Kto zaś Mnie miłuje, ten będzie umiłowany przez Ojca mego, a również Ja będę go miłował i objawię mu siebie”.
J 14,15–21

Trzy sekwencje, z których dowiadujemy się o (a) miłości Jezusa (J 14,15.21a.23a [i24a, o niemiłowaniu Jezusa]); (b) nagrodzie miłości (J 14,16-17a.21b.25-26) oraz (c) wrogości istniejącej między uczniami a światem (J 14,17bc.18-20.22). Dodanie przykazania miłości w J 13,34-35 prowadzi czytelnika do utożsamienia „zachowywania przykazań" Jezusa z przykazaniem miłości wzajemnej. Jednak wyrażenie „zachowywać słowa" Jezusa pojawia się także we wcześniejszych sporach zawierających potępienie niewiary (zob. J 5,38; 8,51; 12,37). Janowy język „obecności" mógł być pierwotnie związany z „miłowaniem" lub „nienawidzeniem" Jezusa w okresie prześladowań chrześcijan przez żydowskie władze. Także pytanie Judasza w w. 22: „Panie, cóż się stało, że nam się masz objawić, a nie światu?" pasuje do szerszego kontekstu polemiki chrześcijańskiej (por. Dz 10,40-41; powtórzone w polemikach z II w. po Chr.; zob. Orygenes, Contra Celsum 2,63-65). 185 W swej obecnej formie trzy obietnice o „powrocie" i „przebywaniu" nie ograniczają się do uniewinnienia prześladowanej wspólnoty. Łączą w sobie trzy tradycje, które Janowa wspólnota ukształtowała na temat swego związku z Bogiem. W każdy przypadku „Boża obecność" jest dostrzegalna jedynie dla wierzących, nie zaś dla ludzi znajdujących się na zewnątrz (ww. 17b, 19, 23b zakładają, że Ojca można „zobaczyć jedynie poprzez Syna" i że Syn przyjdzie, by wierzący mogli z nim przebywać).

15. Jezus cytuje tutaj inną koncepcję zaczerpniętą ze Starego Testamentu (np. Wj 20,6; Pwt 5,10.29; 6,5; 11,1.13.22; 13,3-4; 19,9; 30,6.14). W Ez 36,27 dar Ducha Świętego uzdalnia do przestrzegania przykazań (J 14,16).

16. Tło nadania Duchowi nazwy „Pocieszycie!" lub „Pomocnik" jest nadal tematem sporów, chodzi jednak przypuszczalnie o obraz zaczerpnięty z sądu: jednym ze znaczeń tego terminu jest „obrońca", „adwokat", „wstawiający się za kimś"; zob. komentarz do J 16,8-11. W żydowskich przedstawieniach Bożego sądu w niebie, aniołowie i Boskie atrybuty mogły pełnić rolę oskarżycieli lub obrońców. Głównym oskarżycielem był szatan, Bóg zaś (lub Jego główny atrybut, miłosierdzie, bądź też Michał) bronił Izraela. Tutaj Duch jest „innym" obrońcą, takim jak Jezus (por. J 9,35-41, gdzie Jezus broni człowieka wykluczonego z synagogi i stawia zarzuty jego oskarżycielom). Judaizm znał też ideę „następcy", który wykonuje dzieło swego poprzednika.

”innego Pocieszyciela”: Pozostanie Pocieszyciela na zawsze zostało przeciwstawione odejściu Jezusa. Słowo Parakletos pojawia się jedynie w pięciu wypowiedziach Jezusa w J 14,16-17.26; 15,26; 16,7b-11.13-15 i w opisie wywyższonego Chrystusa, wstawiającego się za wierzącymi w 1 J 2,1-2. Chociaż niektórzy uczeni podejmowali próby wykazania, że pięć wypowiedzi na temat Pocieszyciela zostało dodanych do pożegnalnych mów Jezusa jako całości, posiadają one wyraźnie określone funkcje wewnątrz każdej z nich. Widzieliśmy już, że wypowiedź zawarta w J 14,16-17 jest niezbędna ze względu na trzyczęściową budowę fragmentu. Jako niebiański orędownik, „Pocieszyciel" przypisuje Jezusowi funkcje, które przypisywano Mojżeszowi w pismach żydowskich -wstawiania się przed Bogiem za grzesznym ludem. J 5,45 zawiera gwałtowny atak na przeciwników Jezusa nawiązujący do tej tradycji. Mojżesz powróci i oskarży tych, którzy nie uwierzyli w Jezusa. „Pocieszycie!" w J 16,7b-11 wykonuje podobną rolę, przekonując świat. Jednak inne wypowiedzi na temat Pocieszyciela w J wskazują, że z tytułem tym zaczęto łączyć kilka innych funkcji - niektóre odpowiadają funkcjom w Ewangeliach synoptycznych przypisywanym Duchowi Świętemu, inne mogły zostać przejęte od apokaliptycznej postaci anielskiego obrońcy sprawiedliwych.

18-20. W Starym Testamencie „sieroty" były uważane za bezbronne i potrzebowały prawnego obrońcy. W tym kontekście odnosi się to do przyjścia Jezusa do uczniów i pozostawienia im swej obecności w postaci Ducha (J 20,19-23).

17. ”Ducha Prawdy”: W zwojach znad Morza Martwego określenie „Duch Prawdy" oznaczało zarówno anielską postać, jaki i jednego z dwóch „duchów", toczących walkę we wnętrzu człowieka - czasami nazywanego aniołem (światłości) - sprzeciwiającego się Beliarowi (1QS 3,18-4,26). „Duch Prawdy" znany był jedynie członkom sekty z Qumran, nie zaś tym, którzy zostali zwiedzeni przez „Anioła Ciemności". Wykorzystanie języka „dwóch duchów" do dokonania podziału na dwie zwalczające się grupy widać wyraźnie w 1 J 4,6. Internalizacja pojęcia „dwóch duchów" umożliwiła również przypisanie „Duchowi Prawdy" funkcji prawnej. T. Jud. 20,1-5 utożsamia jego działanie z działaniem sumienia. Pocieszycielowi w ww. 16-17 nie przypisuje się żadnych szczególnych funkcji, opisany zostaje jednak jako „następca" Jezusa - „inny Pocieszycie!". Tak więc Pocieszyciela można traktować jako kontynuatora służby wśród uczniów, którą Jezus pełnił w czasie swojej ziemskiej działalności.

20. ”poznacie, że Ja jestem w Ojcu moim, a wy we Mnie”: Wypowiedź ta nawiązuje do schematu występującego w J 8,28 i 10,38. Konkluzja wskazuje jednak na uwielbienie jako czas, w którym uczniowie poznają nie tylko związek łączący Jezusa z Ojcem, lecz również dowiedzą się, iż podobna więź istnieje między nimi a Jezusem. Podobne wyrażenie, w tym aluzja do życia przez Jezusa (por. w. 19), pojawia się w kontekście formuły eucharystycznej w J 6,56. Rezultatem nowej więzi nie jest jedynie obecność Jezusa. Wprowadza ona również wierzącego w zupełnie nowy związek z Ojcem.

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :.