XXVII NIEDZIELA ZWYKŁA - ROK A

Dzięki uprzejmości Oficyny Wydawniczej „Vocatio” i Księgarni św. Wojciecha (www.mojeksiazki.pl), które wyraziły zgodę na publikację fragmentów wydawanych przez nie pozycji, przedstawiamy czytelnikom cykl: „Zrozumieć Słowo”. Będziemy starali się ukazywać w nim fragmenty Pisma Świętego przewidziane w Liturgii w kontekście historycznym, kulturowym i teologicznym.
Mamy nadzieję, że pomoże to czytelnikom w pełniejszym przeżywaniu spotkania z Chrystusem podczas Eucharystii oraz w coraz lepszym odczytywaniu skierowanego do nas Słowa Bożego i wprowadzaniu go w życie. Zapraszamy do lektury i refleksji.

XXVII NIEDZIELA ZWYKŁA - ROK A

Czytania mszalne

PIERWSZE CZYTANIE
Pieśń o winnicy

Czytanie z Księgi proroka Izajasza

Chcę zaśpiewać memu przyjacielowi
pieśń o jego miłości ku swojej winnicy.
Przyjaciel mój miał winnicę
na żyznym pagórku.
Otóż okopał ją i oczyścił z kamieni,
i zasadził w niej szlachetną winorośl;
pośrodku niej zbudował wieżę,
także i kadź w niej wykuł.
I spodziewał się, że wyda winogrona,
lecz ona cierpkie wydała jagody.
„Teraz więc, o mieszkańcy Jeruzalem
i mężowie z Judy,
rozsądźcie, proszę, między mną
a między winnicą moją.
Co jeszcze miałem uczynić winnicy mojej,
a nie uczyniłem w niej?
Czemu, gdy czekałem, by winogrona wydała,
ona cierpkie dała jagody?
Więc dobrze! Pokażę wam,
co uczynię winnicy mojej:
Rozbiorę jej żywopłot, by ją rozgrabiono;
rozwalę jej ogrodzenie, by ją stratowano.
Zamienię ją w pustynię,
nie będzie przycinana ni plewiona,
tak iż wzejdą osty i ciernie.
Chmurom zakażę spuszczać na nią deszcz”.
Otóż winnicą Pana Zastępów jest dom Izraela,
a ludzie z Judy szczepem Jego wybranym.
Oczekiwał tam sprawiedliwości, a oto rozlew krwi,
i prawowierności, a oto krzyk grozy.
Iz 5,1–7

Pieśń o winnicy Pana (5,1-7).
Niektórzy egzegeci uznają te wersety za początek nowego zbioru, który obejmuje materiał rozdz. 5-12 (z wyjątkiem „pamiętnika" Izajasza). „Pieśń" to zręcznie skonstruowana parabola, która mówi o nie odwzajemnionej miłości, przeciwstawiając bezgraniczne zatroskanie Boga - grzesznemu postępowaniu jego ludu (wykroczenia społeczne) oraz zapowiadając nadchodzący sąd.

1. Na określenie „przyjaciela" użyto dwóch terminów: yādîd i dôd; ten drugi pojawia się często w Pnp, gdzie przenośne znaczenie ma też winnica: słowo to wskazuje na umiłowanego. Dzięki temu Izajasz zarówno skrywa fakt, iż ma na myśli Jahwe, jak i nadaje osobowy wymiar zdradzie.

2. Bě’ūšîm: Nie tyle dzikie winogrona, ile zepsute (od rdzenia słowa, który znaczy „śmierdzieć").

2. Misternie skonstruowana parabola skłania słuchaczy do myślenia o sądzie (por. 2 Sm 12,5-6), koncentrując uwagę na tym, na czym najbardziej zależy mówiącemu.

5-6. W przyszłości naród czeka zniszczenie.

7. Werset pokazuje, że „pieśń" jest przypowieścią. W drugiej połowie wersetu pojawiają się słowa, które brzmią podobnie, ale mają całkowicie inne znaczenie: Pan oczekiwał mišpāt i sědāqâ (sądu i sprawiedliwości), znalazł mišpāh i sě’āqâ (gwałt i krzyk). Upragniony „sąd" to nie tyle bezstronna i dokładna analiza, ile raczej podyktowana miłosierdziem windykacja praw ubogich (zob. 1,17); sědāqâ wskazuje na postępowanie, które uwzględnia okoliczności, a nie jedynie bezwarunkowe normy. Sědāqâ Jahwe jest widoczna zwłaszcza w Jego aktach wyzwolenia (Sdz 5,16; 1 Sm 12,7; Mi 6,5), ludzie piastujący władzę powinni go naśladować. „Krzyk" dochodzi od ubogiego, być może ograbionego ze swych dóbr w następstwie niesprawiedliwego wyroku; woła on więc o pomoc albo daje wyraz swej rozpaczy.

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

5,1-2. Przypowieści i alegorie. Nadal trwają spory, czy tekst biblijny uznać należy za przypowieść, czy alegorię, co jest uzależnione od tego, jak ogólny miał być w zamyśle autora zakres porównania. Przypowieści pojawiają się już w okresie sumeryjskim, zachowało się też kilka przypowieści z okresu neoasyryjskiego. Metafora miasta jako nieprzynoszącej owoców rośliny pojawia się w Micie o Errze i Iszumie (jego egzemplarze datowane są na VIII w. przed Chr.), w którym Marduk podnosi lament nad Babilonem. Powiada, że napełnił go nasionami jak szyszkę sosny, lecz on nie wydał żadnego owocu; zasadził go jak sad, lecz nigdy nie skosztował jego owoców. Na temat dodatkowych informacji zob. komentarz do Ez 17,1.

(Ez 17,1. Alegorie i przypowieści w świecie starożytnym. W narracji starożytnej często posługiwano się retorycznym narzędziem alegorii i przypowieść, by wyrazić główną myśl lub stworzyć obraz bardziej zrozumiały i mocniej przemawiający do odbiorców. Odnosi się to szczególnie do literatury mądrościowej i tekstów prorockich. Na przykład w pochodzącym z XX w. przed Chr. egipskim utworze zatytułowanym Spór człowieka z jego Ba, przygnębiony duch człowieka opowiada mu przypowieść o śmierci i jej nieprzewidywalności. Inny tekst egipski, Pouczenia Ankszeszonki (VIII w. przed Chr.), posługuje się obrazem opuszczonego domu i niezamężnej kobiety jako alegorią straty. Egipskie pieśni miłosne (XIII w. przed Chr.) sławią wielorakie przymioty pięknej kobiety, posługując się przenośnym znaczeniem bujnych moczarów, pąku lotosu oraz kwitnącej mandragory. W profetycznych wizjach egipskiego mędrca Neferti (XX w. przed Chr.) opisano inwazję nad Egipt za pomocą obrazu sieci moczarowej pełnej "dziwnych ptaków" oraz obrazu pojawienia się stad pustyni, pijących wodę Nilu. Odwoływanie się w tych krótkich opowieściach i grach słów do wyobraźni powiększało satysfakcję słuchaczy i akcentowało główną myśl autora.)

Komentarz Historyczno-Kulturowy do Biblii Hebrajskiej, John H. Walton,
Victor H. Matthews, Mark W. Chavalas, Oficyna Wydawnicza "Vocatio", Warszawa 2005 :.

PSALM RESPONSORYJNY

Refren: Winnicą Pana jest dom Izraela.

Przeniosłeś z Egiptu winorośl
i zasadziłeś ją wygnawszy pogan.
Rozpostarła swe pędy aż do Morza,
aż do Rzeki swe latorośle.
Refren.
Dlaczego zburzyłeś jej ogrodzenie
i każdy przechodzień zrywa jej grona?
Niszczy ją dzik leśny
i obgryzają polne zwierzęta.
Refren.
Powróć, Boże Zastępów,
wejrzyj z nieba, spójrz i nawiedź tę winorośl
I chroń to, co zasadziła Twoja prawica,
latorośl, którą umocniłeś dla siebie.
Refren.
Już więcej nie odwrócimy się od Ciebie,
daj nam nowe życie, a będziemy Cię chwalili.
Odnów nas, Panie, Boże Zastępów,
i rozjaśnij nad nami swoje oblicze,
a będziemy zbawieni.
Refren.

Ps 80,9 i 12.13–14.15–16.19–20

Lamentacja wspólnoty. Wzmianka o obszarach na płn. (w. 3) oraz wymienienie „Izraela" i Józefa" (w. 2) mogą wskazywać na powstanie utworu w Królestwie Północnym. Refren (ww. 4.8.20 - por. również w. 15) dzieli psalm na części.

Struktura:
ww. 2-4 (wstęp i prośba o pomoc);
ww. 5-8 (opis wrogów narodu);
ww. 9-14 (Bóg wyrwał „winorośl", którą zasadził);
ww. 15-20 (prośba, by Bóg zbawił lud; pokuta).

2. ”zasiadasz nad cherubami”: To określenie Jahwe pochodzi z wczesnego okresu historii Izraela, gdy Jahwe szedł z ludem w Namiocie Spotkania (2 Sm 7,6), zasiadając nad postaciami cherubów na Arce (1 Sm 4,4; 2 Sm 6,2; Iz 37,16).

4. ”O Boże, odnów nas”: Por. Jr 15,19. Izrael prosi, by Jahwe na podstawę przymierza przyjął go z powrotem. Prorocy w Królestwie Północnym nie wahali się ogłosić koniec przymierza z powodu niewierności Izraela (Am 1,3-2,6; Oz 1,9).

9-14. Psalmista przypomina Bogu o jego trosce okazanej Izraelowi w dawnych czasach, gdy Bóg wyrwał tę „winorośl" z Egiptu (Iz 5,1-7; 27,2-6). 13-14. Por. Ps 89,41-42, gdzie winorośl oznacza króla.

17. Prośba, by wrogowie Izraela zginęli ogarnięci grozą, zobaczywszy oblicza Jahwe (jego zagniewaną twarz) jest przeciwieństwem modlitwy w refrenie: by Bóg - tj. jego oblicze - „zaświeciło" ponownie (uśmiechnęło się) nad Jego ludem.

19. ”Nie odstąpimy już więcej od Ciebie”: Izrael wyznaje swoją nielojalność i wyraża skruchę.

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

80,12. Morze, Rzeka. Z opisu geograficznego wynika, że jest to aluzja do Morza Śródziemnego i rzeki Eufrat.

80,14. Dzik leśny. Świnia została udomowiona stosunkowo wcześnie, lecz dziki nadal żyły na Bliskim Wschodzie i przedstawiane są w sztuce egipskiej i mezopotamskiej.

Komentarz Historyczno-Kulturowy do Biblii Hebrajskiej, John H. Walton,
Victor H. Matthews, Mark W. Chavalas, Oficyna Wydawnicza "Vocatio", Warszawa 2005 :.

DRUGIE CZYTANIE
Czyńcie to, czego się nauczyliście, a Bóg pokoju będzie z wami

Czytanie z Listu świętego Pawła Apostoła do Filipian

Bracia:
O nic się zbytnio nie troskajcie, ale w każdej sprawie wasze prośby przedstawiajcie Bogu w modlitwie i błaganiu z dziękczynieniem. A pokój Boży, który przewyższa wszelki umysł, będzie strzegł waszych serc i myśli w Chrystusie Jezusie.
W końcu, bracia, wszystko, co jest prawdziwe, co godne, co sprawiedliwe, co czyste, co miłe, co zasługuje na uznanie: jeśli jest jakąś cnotą i czynem chwalebnym, to miejcie na myśli.
Czyńcie to, czego się nauczyliście, co przejęliście, co usłyszę liście i co zobaczyliście u mnie, a Bóg pokoju będzie z wami.
Flp 4,6–9

6-7. „Pokój" (w. 7) może wskazywać na atmosferę spokoju, chociaż w kontekście nawoływania do jedności może też mieć typowe znaczenie wzajemnego zachowywania pokoju (podobnie jak w grecko-rzymskich mowach zwanych homonoia). Jeśli są tutaj jakieś aluzje do tego ostatniego znaczenia, obraz takiego pokoju „strzegącego serc i myśli" (być może także w pewnym sensie militarnym) jest uderzający. W modlitwach żydowskich (niektórych opartych na Lb 6,24) często pojawia się prośba do Boga, by zachował swój lud od złego.

7. ”pokój Boży”: „Przewyższa wszelki umysł" albo jako przekraczający możliwości pojmowania ludzkiego, albo jako osiągający więcej, niż jesteśmy w stanie pomyśleć (por. Ef 3,20).

8. Podobnie jak wielu pisarzy, Paweł przedstawia pełny wykaz cnót, obejmujący aretē, „doskonałość", która zajmowała centralne miejsce w greckiej koncepcji cnoty. Paweł posługuje się terminologią zaczerpniętą z języka greckiej etyki, chociaż żadne określenie nie wzbudziłoby zastrzeżeń żydowskich lub chrześcijańskich czytelników. Pomija jednak pewne tradycyjne greckie cnoty, jak „piękno" i „dobro", lecz pominięcie tego ostatniego nie musi być postrzegane jako znaczące, bowiem listy takie nie miały na celu przedstawiania wyczerpującego wykazu. Greccy i rzymscy filozofowie raz po raz podkreślali znaczenie rozważania kwestii dotyczących cnoty, zaś pisarze żydowscy często sięgali po podobny sposób formułowania myśli, by porozumieć się z posługującymi się językiem greckim żydowskimi czytelnikami.

”wszystko...”: Paweł wymienia z myślą o wspólnocie, która musi składać świadectwo światu (por. 2,15-16), cnoty typowe dla greckiej myśli (stoicyzmu).

9. Nauczyciele często zachęcali uczniów, by szli za ich przykładem oraz żyli w taki sposób, jakiego zostali nauczeni.

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu,
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :.

ŚPIEW PRZED EWANGELIĄ
Aklamacja: Alleluja, alleluja, alleluja.
Nie wyście Mnie wybrali, ale Ja was wybrałem,
abyście szli i owoc przynosili.
Aklamacja: Alleluja, alleluja, alleluja.
J 15,16

EWANGELIA
Przypowieść o dzierżawcach winnicy

Słowa Ewangelii według świętego Mateusza

Jezus powiedział do arcykapłanów i starszych ludu:
„Posłuchajcie innej przypowieści. Był pewien gospodarz, który założył winnicę. Otoczył ją murem, wykopał w niej prasę, zbudował wieżę, w końcu oddał ją w dzierżawę rolnikom i wyjechał. Gdy nadszedł czas zbiorów, posłał swoje sługi do rolników, by odebrali plon jemu należny. Ale rolnicy chwycili jego sługi i jednego obili, drugiego zabili, trzeciego kamieniami obrzucili. Wtedy posłał inne sługi, więcej niż za pierwszym razem, lecz i z nimi tak samo postąpili.
W końcu posłał do nich swego syna, tak sobie myśląc: »Uszanują mojego syna«.
Lecz rolnicy, zobaczywszy syna, mówili do siebie: »To jest dziedzic; chodźcie, zabijmy go, a posiądziemy jego dziedzictwo«. Chwyciwszy go, wyrzucili z winnicy i zabili. Kiedy więc właściciel winnicy przyjdzie, co uczyni z owymi rolnikami?”.
Rzekli Mu: „Nędzników marnie wytraci, a winnicę odda w dzierżawę innym rolnikom, takim, którzy mu będą oddawali plon we właściwej porze”.
Jezus im rzekł: „Czy nigdy nie czytaliście w Piśmie: »Właśnie ten kamień, który odrzucili budujący, stał się głowicą węgła. Pan to sprawił i jest cudem w naszych oczach«. Dlatego powiadam wam: Królestwo Boże będzie wam za brane, a dane narodowi, który wyda jego owoce”.
Mt 21,33–43

Przypowieść o winnicy i przewrotnych rolnikach (21,33-46).
Zob. Mk 12,1-12; Łk 20,9-19.

Znaczna część obszarów wiejskich cesarstwa rzymskiego znajdowała się w rękach bogatych właścicieli ziemskich. Dochody czerpane z ziemi pozwalały im na życie bez trosk i kłopotów. Ich włości były uprawiane przez dzierżawnych rolników, zwykle wolnych wieśniaków (np. w Egipcie), czasami jednak również niewolników (w większości gospodarstw w Italii). Chociaż właściciele ziemscy, którzy okazywali dobroć swym poddanym i traktowali robotników tak jak miejscy patroni swoich klientów, cieszyli się wielkim poważaniem, nie mieli zwykle wystarczającej motywacji do takiego postępowania. Zwykle mieszkali daleko, w miastach, i nie mieli bezpośredniego kontaktu ze swoimi robotnikami. Właściciel, o którym opowiada przypowieść, jest tak dobry, że większość arystokratów uznałaby go za człowieka naiwnego.
Jezus zwraca się do tych, którzy uważali się za przywódców Izraela (Mt 21,23), i przypomina im, że są jedynie wyznaczonymi przez Boga (jak pasterze w Jr 23 i Ez 34) nadzorcami Jego winnicy.

33. Opis Jezusa odpowiada normalnym pracom niezbędnym do założenia winnicy, wyraźnie nawiązuje jednak do fragmentu Iz 5,1-2, w którym winnicą jest Izrael.

”gospodarz”: Częste u Mateusza słowo, oznaczające nieobecnego pana. W tekście można odnaleźć swobodny cytat z Iz 5,1-7.

34. Płatności dokonywano w okresie żniw, uiszczając określony procent (zwykle przynajmniej 25 procent) lub uprzednio ustaloną kwotę.

”Gdy nadszedł czas zbiorów”: Mateusz tak kształtuje frazę, by zasygnalizować czytelnikowi zbliżające się nadejście królestwa Bożego (w. 43).

35-37. Właściciele ziemscy mieli zwykle władzę, dzięki swej pozycji społecznej i prawnej, by wymusić na dzierżawcach wykonanie swojej woli. Wiemy, że niektórzy utrzymywali nawet oddziały płatnych zabójców, by uporać się z dzierżawcami, którzy stwarzali kłopoty. Tutaj dzierżawcy zachowują się tak, jakby to oni posiadali władzę, i wykorzystują ją w sposób niemiłosierny (w przeciwieństwie do ideału dobrego gospodarza). Postawa taka pasuje do żydowskiej tradycji, w myśl której Izrael zgładził wielu proroków posłanych do niego przez Boga.

35. ”jednego obili”: W tym miejscu Mateusz dodaje słowa „drugiego zabili, trzeciego zaś ukamienowali" (Jakuba?).

36-37. Mateusz podsumowuje narrację Markową, pomijając odnoszący się do „syna" przymiotnik „umiłowanego".

38-39. Dzierżawcy mieli przesadne wyobrażenie o swoich prawach do dziedzictwa. Chociaż mogli je uzyskać po spełnieniu pewnych warunków prawnych, właściciel mógł przecież postanowić - zaś po ich niegodziwym postępowaniu z pewnością tak właśnie by uczynił - że winnicę odziedziczy ktoś inny. Mogli ją też przejąć przedstawiciele cesarza. Przypowieść przedstawia więc dzierżawców jako ludzi niewyobrażalnie złych i głupich. Mimo to są przecież wyraźną metaforą religijnych przywódców, którzy służą raczej samym sobie niż Bogu - o czym wiedzieli słuchacze Jezusa (Mt 21,45).

38. ”zabijmy go”: Słudzy dochodzą do wniosku - właściciel nadal żyje i może ich ukarać - dla którego brak podstaw.

39. Mateusz zmienia kolejność wydarzeń, by dowieść, że Jezus umarł poza murami miasta (J 19,17; Hbr 13,12-13).

40-41. Mateusz tak konstruuje dialog, by twarda w wymowie odpowiedź padła z ust włączonego do opowieści arcykapłana.

Starożytni słuchacze mogli się zastanawiać, dlaczego właściciel nie usunął wcześniej tych dzierżawców. Zadawanie pytań było tradycyjnym rabinackim sposobem przyciągnięcia uwagi słuchaczy opowieści lub nauczania. Skłonienie słuchaczy przypowieści do osadu samych siebie było znane od czasu biblijnych proroków (2 Sm 12,5-7; 14,8-17; 1 Krl 20,40-42).

42. Fragment ten został zaczerpnięty z Ps 118,22-23 i stanowi część Hallelu, podobnie jak Ps 118,25-26 cytowany w Mt 21,9. Budowlą, o której mowa, jest Świątynia (zob. Ps 118,18-21.25-27). Jezus, jako „kamień węgielny" lub „głowica węgła" nowej świątyni, zagraża budowniczym dawnej (żydowskiej arystokracji). (Komentatorzy nie są zgodni, czy określenie to odnosi się do kamienia znajdującego się w fundamentach, czy też w głowicy łuku, nie jest to jednak istotne do interpretacji tego fragmentu.)

43. Izrael to „naród święty" (Wj 19,5-6), lecz groźba, że jego miejsce zostanie przekazane innym, pojawiła się już wcześniej (Wj 32,10; Lb 14,12). Bóg wybrał kamień, który odrzucili budowniczowie (Mt 21,42) i mógł ich zastąpić innymi (por. Mt 3,10). „Wydawanie" owocu (por. Mt 3,8) oznaczało przekazywanie plonów właścicielowi (Bogu) w przeciwieństwie do postępowania dzierżawców w przypowieści Jezusa (Mt 21,33-42).

”Królestwo Boże będzie wam zabrane a dane narodowi, który wyda jego owoce”: Główny wkład Mateusza w interpretację tej przypowieści, która w obecnej formie jest alegorią historii zbawienia. Wysłannicy są prorokami zabitymi przez Izraela, zaś punktem kulminacyjnym przypowieści jest postać Jezusa jako syna. „Królestwo" może oznaczać cieszenia się Bożą przychylnością i opieką, jednak strona bierna czasowników w czasie przyszłym sprawia, że może się ono również odnosić do pełni błogosławieństwa pod koniec świata. „Narodowi" odnosi się do Kościoła, który według Mateusza składał się przede wszystkim z wierzących Żydów, ale także z nawróconych pogan, którzy razem tworzą nowy lud Boży, prawdziwego Izraela. Taki wniosek jest bardziej umiarkowany niż wynika to z przypowieści; źli rolnicy nie zostają wytraceni, natomiast została im odebrana obietnica.

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu,
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :.