Mapa z Madaby

Opis ogólny mapy
 

Mapa pochodzi z przełomu 6 i 7 w. po Chr. i obejmuje obszar Ziemi Świętej od Tyru po Egipt (kierunek północ-południe) i od Morza Śródziemnego do pustyni (kierunek wschód-zachód). Zasięg terytorialny w odniesieniu do obecnej geografii Ziemi Świętej:

Jest to najstarsza zachowana mapa tego terenu. Pierwotnie najprawdopodobniej zajmowała niemal całą podłogę kościoła (15,6 na 6 m, czyli 94 m2), zachowany fragment to około 25 m2, czyli nieco ponad jedna czwarta. Zawiera około 150 greckich inskrypcji, opisujących poszczególne miejsca. W trakcie badań mapę podzielono na 11 sekcji, według obszarów, które obejmowała. Są to, w kolejności: Fenicja i Galilea; dolina Jordanu; Perea i Morze Martwe; Moab i Edom; ziemia Efraima i Beniamina; wzgórza Judei i nizina Szefelach; wybrzeże Morza Śródziemnego; prowincja Arabii i pustynia Negev; Askalon, Gaza, pustynie Negev i Synaj; pustynia Synaj i Egipt oraz oddzielna sekcja - Jerozolima.

Mapa jest zbudowana w ten sposób, że wschód znajduje się na górze. Umieszczono na niej miasta, różnie oznakowane, zależnie od wielkości i architektury (fortyfikacje, ulice wzdłuż których ciągnęły się kolumnady, kościoły) i elementów przyrody (np. palmy wokół Jerycha, źródła nad brzegiem Morza Martwego); ponadto miejsca święte – grób Józefa, studnię Jakuba, miejsce chrztu w Jordanie, Mamre, kamienie Gilgal, Getsemani, i wiele innych.
W odniesieniu do miast zasadniczo wykorzystano symbolikę stosowaną w tradycji hellenistycznej i rzymskiej (np. najprostszy symbol miasta – łuk pomiędzy dwoma wieżami). Symbole te w żaden sposób nie były charakterystyczne dla konkretnych budowli i miast. Niemniej, jak pisze Herbert Donner w artykule „Unikalność Mapy z Madaby i jej renowacja w 1965 r.”, opublikowanym po raz pierwszy w The Madaba Map Centenary 1897-1997, Jerusalem 1999, 37-40:

„To, co tu się zarysowuje, to wczesna forma planu miasta. Dotyczy to sposobu przedstawienia Jerozolimy, Neapolis, Askalonu, Gazy, Peluzjum, Charachmoby oraz pewnych punktów Eleuteropolis, Diospolis i Jamni. Niektóre z tych miast, jak Jerozolima czy Gaza, zostały narysowane tak precyzyjnie, że do dziś możemy orientować się według tej reprezentacji, inne – jak Neapolis czy al-Karak przedstawiają centrum starego miasta w formie, która była zachowana jeszcze w ubiegłym (XIX – przyp.) wieku, a niektóre, jak Askalon czy częściowo Peluzjum zostały w tym stuleciu odkryte w trakcie badań archeologicznych.”

Stanowi to o unikalności mapy, wśród innych dzieł z tego okresu i czasu.

Co nietypowe dla tego okresu, mapa nie zawiera sieci dróg. Wyraźnie zaznaczona jest jedynie droga z Jerozolimy do Neapolis, przebieg pozostałych można jedynie wywnioskować z położenia poszczególnych punktów (również takich, jak czwarta czy dziewiąta mila).

Szczególna jest również dokładność geograficzna. Oczywiście, mapa nie stanowi dokładnej prezentacji geograficznej, choćby z powodu braku jednolitej skali, czy braku dokładnej znajomości odległych rejonów, niemniej zwłaszcza w okolicach Jerozolimy autor wykazał dużą troskę o zachowanie realnej geografii. Jeśli powołać się znów na wymieniony artykuł Herberta Donnera:

„Na przykład, Jerozolima, lub co najmniej jej północna ściana, usytuowana jest dokładnie na szerokości (geograficznej – przyp.) północnego krańca Morza Martwego, Hebron w przybliżeniu na szerokości Eleuteropolis, Livias prawidłowo na wschód-południowy wschód od Jerycha, Mamphis na wschód-południowy wschód od Beer-Szeby (w rzeczywistości jest to południowy wschód), Eluza i Orda na południowy wschód od Gazy, niezależnie od błędnie przebiegającej linii brzegowej Morza Śródziemnego, itd.”

Podobieństwo treściowe Onomastikonu Euzebiusza i Mapy z Madaby spowodowało, że pojawiła się opinia, że jest ona obrazowym przedstawieniem tego dzieła. Rzeczywiście, przy czytaniu mapy co chwila odwołuje się do Onomastikonu. Może to jednak wynikać z faktu, że powstały one w podobnym czasie i stanowią jedyne dwa tak obszerne opisy Ziemi Świętej w tym czasie. Dokładne badanie wykazuje, że na mapie znajdują się miejsca nieuwzględnione przez Euzebiusza, a opisy niektórych terenów na mapie są bardziej szczegółowe, niż wspomniane w Onomastikonie. Inny był również cel powstania mapy – wydaje się, że była ona stworzona dla pielgrzymów, wędrujących w tym czasie po Ziemi Świętej. Wydaje się, że autor mapy korzystał z Onomastikonu jedynie jako jednego ze źródeł.

 

Spis treści :.