Podbój Kanaanu – fakt historyczny czy legenda?

Palestyna w kolejnych wiekach

Co wiadomo o rozwoju Izraela w kolejnych latach? Skoro – jak twierdzi Biblia – Izraelici opanowali rozległy teren, powinny pozostać jakieś ślady archeologiczne ich obecności. Czy takie ślady można odnaleźć?

W okresie wczesnego żelaza społeczność izraelska stanowiła lud półkoczowniczy, osiedlający się w małych wioskach, w niewielkich liczebnie grupach. Liczne ślady takiego osadnictwa pojawiają się na terenie Kanaanu od XII w. p.n.e. – początkowo na pustyni Negew, w Zajordanii i w górzystej części Judei (dopiero około 100 lat później dociera do górnej i dolnej Galilei).
 

Jest to kierunek, który pokrywa się z drogą, którą Izraelici weszli do Kanaanu (według opisu w Księdze Liczb) – od pustyni, wschodnim wybrzeżem Morza Martwego do doliny Jordanu od strony wschodniej i dopiero później tereny Judei i całej południowej i północnej Palestyny. Co wyróżnia tych ludzi od innych ludów koczowniczych, to szybkie przechodzenie do osiadłego trybu życia.

Znaleziska z tego okresu nie mają wielu cech charakterystycznych, nie wnoszą specyficznego modelu kuturowego, który pozwoliłby wyróżnić w tym pierwszym okresie np. ceramikę izraelską od typowej dla innych ludów. Znajdowane naczynia są ubogie i czerpią z ceramiki filistyńskiej i kanaanejskiej, stopniowo wykształca jednak własne formy (specyficzne dla kultury izraelskiej formy znaleziono na terenie górnej i dolnej Galilei, jak również w pobliżu Ammonu).

Niezależnie od interpretacji znalezisk, na którą w oczywisty sposób wpływa stosunek interpretujących do Biblii jako źródła historycznego, w XII w. p.n.e., na początku epoki żelaza, od strony pustyni i ze wschodu pojawił się na terenie Kanaanu nowy lud koczowniczy, który szybko przeszedł do osiadłego trybu życia, rozwijał stopniowo charakterystyczne dla siebie formy ceramiki – i którego liczebność na terenach na zachód od Jordanu I. Finkelstein szacuje na 60 000 mieszkańców.


Upadek kultury istniejącej na terenie Kanaanu

W poprzednich wiekach – w okresie środkowego i późnego brązu na terenie Palestyny kwitła kultura kanaanejska. Od pewnego czasu miasta Kanaanu były nękane wojnami – to przez Egipcjan, podczas kampanii po pokonaniu Hyksosów, potem przez kolejne podboje prowadzone przez kolejnych faraonów czy przez wspominane już grupy Hapiru.

W XVI-XV w. p.n.e. upada wiele miast – w części wykopalisk nie znajduje się późniejszych śladów osadnictwa (np. Jerycho), jednak część nadal prosperuje (Aszdod, Bet Szean, Gezer, Chazor, Megiddo), a w kolejnych latach dochodzi nawet do ich rozwoju, którego świadectwa pozostały i w formie znalezisk i tekstów pisanych.

Jednak najpotężniejsza i ostateczna klęska spotkała Kanaan właśnie w połowie XIII i na przełomie XIII/XII w. p.n.e. – w czasie, w którym z jednej strony mówi się o wkroczeniu Izraela, z drugiej – od północy i od strony wybrzeża powoli zaczynają docierać Ludy Morza (m.in. Filistyni, początek XII w. p.n.e.), z trzeciej – Egipt i kolejni faraonowie próbują utrzymać panowanie na terenie Palestyny.

Prześledźmy, czy można znaleźć ślady upadku kolejnych miast-państw, wymienianych w Biblii. Według Ksiągi Liczb wejście Izraelitów do Kanaanu można liczyć od Kadesz Barnea.

Kadesz Barnea

Jest to pierwsze miejsce, w którym Izraelici zatrzymali się na dłużej, jeszcze przed wkroczeniem do Kanaanu,. Miejsce wydobycia wody ze skały, miejsce z którego wysłano zwiadowców, miejsce śmierci Miriam.
 

Obecnie jest to miejsce nazywane Ain el-Queiderat. Oaza na pustyni Sin, leżaca w pobliżu duzych dróg przez pustynię – z Edomu i Aradu do Egiptu (droga Szur) oraz z Elatu i Negewu do Aradu i Hebronu. Prace wykopaliskowe odsłoniły tam ślady zasiedlenia w III tysiącleciu p.n.e. oraz w X w. p.n.e., w okresie królestwa Judy. Brak takich śladów dla dzielącego je tysiąclecia.
 

Jednak wydaje się nieprawdopodobne, by oaza leżąca w pobliżu ważnych dróg, przy tak rozbudowanych kontaktach handlowych, dyplomatycznych, wreszcie walkach, mogła pozostawać opuszczona. Izraelici, jeśli w niej przebywali, nie budowali tam miasta (było to w końcu plemię koczownicze), które w dodatku, jeśli wierzyć Biblii, nie miało zamiaru się tam osiedlać. Na pytanie, czy brak śladów osadnictwa z tego okresu w tej sytuacji zaskakuje, każdy musi sobie odpowiedzieć sam.