Podbój Kanaanu – fakt historyczny czy legenda?

Miasta północnego Kanaanu


Co wobec tego z miastami północnego Kanaanu? Księga Jozuego wymienia wśród pokonanych miast: Chasor, Szimron, Akszaf, Dor i Madon (ZOBACZ:. makietę wykonaną według opisu biblijnego). Odnośnie do ostatniego z miast brak jest danych archeologicznych – co można powiedzieć o czterech pierwszych?

Liczne dane przynoszą wykopaliska w Chasor (Tel el-Keda). Miasto występuje w tekstach egipskich (teksty złorzeczące, później listy z Amarna) oraz z terenów Mezopotamii (znaleeziska w Mari). Po raz ostatni pojawia się w źródłach egipskich za panowania Ramzesa II, w XIII w. p.n.e.



Jeśli spojrzeć na wykopaliska - w okresie późnego brązu było to duże miasto, posiadające akropol, na terenie którego odkryto zabudowania pałacowe i fortyfikacje (prawdopodobnie pozostałe z wcześniejszych faz). W dolnym mieście z tego okresu pochodzą świątynie i kilka dużych domostw, w tym dom garncarza (bardzo ważny z uwagi na znaleziska ceramiczne). Najmłodsze, dolne miasto okresu pochodzi z XIII w. i w końcu tego stulecia zostało zniszczone. W tym samym czasie budynki akropolu strawił ogień (por. Joz 11,14). W XII w. p.n.e. w Chasor osiedlili się "prowadzący półkoczowniczy tryb życia mieszkańcy namiotów lub chat” ^[8].

Znacznie mniej można powiedzieć o Akszaf, gdyż brak pewności co do jego lokalizacji, choć istnieją przesłanki, że jest to dzisiejsze Chirbet el-Harbaj. Natomiast istnieniu miasta i jego znaczeniu zaprzeczyć nie można. Jest wspominane w tekstach złorzeczących, wymienione na liście miast podbitych przez Totmesa III (połowa XV w. p.n.e.),

Totmes III (Tutmosis III) – faraon panujący w Egipcie w połowie XV w. p.n.e., który dokonał podboju Palestyny. Na liście podbitych przez niego miast znajduje się nie mniej niż 119 nazw miejsc w Palestynie i Syrii. Jest to informacja o ich istnieniu i znaczeniu w tamtym czasie.

dalej w listach amarneńskich (król posyłający innemu, dokładnie królowi Jerozolimy, w sukurs 50 rydwanów zapewne do biednych nie należał), w końcu – w XIII-wiecznym papirusie Anastasi I.

Kolejne wielokrotnie wspominane przez Egipcjan miasto to Szimron – występuje w tekstach złorzeczących, na liście Totmesa III i w listach amarneńskich. Obecnie identyfikuje się je z Tel Szimron (Chirbet Sammunije). Archeologicznie wiadomo niewiele - w tej lokalizacji znaleziono pozostałości z okresu późnego brązu.

I w końcu Dor. Informacje na temat tego miasta z Pisma Świętego są niejasne – z jednej strony Izraelici opanowali wyżynę Doru (Joz 11,2) i pokonali jej króla (Joz 12,23), ale w Księdze Sędziów miasto jest wymienione jako niezdobyte (Sdz 1,27). Wykopaliska świadczą o założeniu miasta przez Egipcjan w XV-XIV w. p.n.e – już wóczas było ono ważnym miastem portowym. W XII w. p.n.e. (co potwierdzają również źródła egipskie) zostało opanowane przez Zakkalów (jeden z Ludów Morza).


Pozostałe miasta Kanaanu

W wykazie 31 pokonanych królów (Joz 12) wspomniano jeszcze kolejne pokonane miasta, nie uwzględnione w dotychczasowych kampaniach. Wyraźne dane archeologiczne dotyczą pięciu z nich: Afek, Tirsy, Kedesz, Tanak i Megiddo. W przypadku większości z nich zachowały się ślady upadku, natomiast można mieć wątpliwości, czy aby na pewno zajęli je Izraelici...

W Afek odkryto zabudowania pałacowe z okresu późnego brązu (a w nich dokumenty egipskie, hetyckie i akadyjskie). Akropol został zniszczony pod koniec XIII w. p.n.e., jednak miejsce nie opustoszało – natrafiono na ślady osadnictwa z końcowego okresu brązu, a zamieszkałe tam plemię czciło Izydę. W XII w. p.n.e. miasto zajęli Filistyni.

Tirsa utożsamiana jest z obecną Tel el-Fara. W tej lokalizacji znaleziono pozostałości świątyni, groby i ceramikę z okresu późnego brązu, jednak wydaje się, że na przełomie XIV i XIII wieku p.n.e. mieszkańcy zostali zmuszeni do jej opuszczenia. Brakuje śladów osadnictwa do X/IX w. p.n.e., czyli początków budowy Królestwa Izraela (Północnego), przed przeniesieniem stolicy do Samarii.

Kedesz (inaczej Kadesz w Galilei na górze Neftalego, Tell Quades). Kolejne miasto wymieniane w wykazach Totmesa III i listach z Tel el-Amarna. W jednym ze znajdujących się w tym miejscu kopców znaleziono ślady osadnictwa od III tysiąclecia p.n.e. do końca okresu izraelskiego (czyli do około 600 r. p.n.e).

Tanak i Megiddo to kolejne dwa miasta, w przypadku których wykaz pokonanych królów (Joz 12) i księga Sędziów (Sdz 1, 27nn) się nie zgadzają. Księga Sędziów stwierdza, że nie wypędzono z nich mieszkańców, a dopiero jak Izrael się wzmocnił, poddał sobie ich ludność, ale nie zniszczył doszczętnie. Czy taki przebieg wydaje się prawdopodobny w świetle znalezisk archeologicznych?

W Tanak, utożsamianym z Tel Tiinik, znaleziska archeologiczne wykazują ciągłość zamieszkania. Nie ma śladów zniszczenia w okresie późnego brązu, we wczesnym okresie żelaza miasto prosperowało, a jego mieszkańcy czcili Asztarte. Ślady zniszczeń pochodzą z końca XII w. p.n.e., ale zniszczenia te nie doprowadziły do upadku miasta.

Nieco podobnie wygląda sytuacja w Megiddo (Tel el-Muteselim) – w okresie późnego brązu miasto kwitło, rozbudowano pałac, zbudowano nową świątynię, znaleziska z tego okresu obejmują m.in. około 200 rzeźbionych płytek z kości słoniowej, stanowiących dzieła sztuki kanaanejskiej.



Upadek miasta datuje się na 1140/1130 p.n.e. i do czasów Salomona w tym miejscu istnieje jedynie uboga, nieufortyfikowana osada, prawdopodobnie przejściowo znajdująca się pod władzą Filistynów. Najnowsze prace wykopaliskowe (2004 r.) świadczą jednak, że upadek miasta nie wiązał się, jak w przypadku wielu innych miast Kanaanu, ze spaleniem całości. Spalono jedynie jego część, głównie miejsca publiczne, część prywatna uległa zniszczeniu, ale nie ma śladów ognia. Ponadto znaleziska z okresu wczesnego żelaza świadczą o pewnej kontynuacji kultury materialnej poprzednich okresów.

Wydaje się, że taki przebieg zdarzeń w obu miastach jest dość zbieżny z wersją biblijną zawartą w Księdze Sędziów.