Podbój Kanaanu – fakt historyczny czy legenda?

Miasta południowego Kanaanu


Kolejni pokonani królowie (i miasta) wymienione w Piśmie Świętym, to: Jerozolima, Hebron, Jarmut, Lakisz i Eglon oraz Azeka, Libna, Gezer, Debir i Makkeda (ZOBACZ:. makietę wykonaną według opisu biblijnego)

W przypadku Jerozolimy dane biblijne są niejednoznaczne. Księga Jozuego wymienia króla Jerozolimy jako pokonanego pod Gibeonem, ale nie ma Jerozolimy w spisie pokonanych miast. Z drugiej strony – Księga Sędziów wspomina o zamieszkiwaniu w Jerozolimie Jebusytów, co świadczyłoby, że miasto nie zostało zajęte. Wykopaliska archeologiczne potwierdzają zamieszkiwanie miasta w tym czasie przez Kanaanejczyków.

Nieco podobna sytuacja dotyczy Gezer, z tą różnicą, że to miasto nie występuje w Księdze Sędziów. Co o nim mówi archeologia? Na ruinach miasta zniszczonego przez Hyksosów w połowie tysiąclecia powstał bogato wyposażony pałac. To miasto zostało ponownie zniszczone pod koniec XIII wieku p.n.e., niemniej wobec tekstu steli z grobowca Merneptaha, zapewne to dzieło należy przypisać jemu. Po czasowej przerwie w osadnictwie miasto w XII w. p.n.e. zajmują Filistyni.

Kolejne miasto, o którym dużo wiadomo, to Lakisz. Lokalizacja, mimo wielu wątpliwości w przeszłości jest pewna, ze względu na znalezione teksty pisane.



W epoce późnego brązu miasto przeżywało czas rozkwitu. W nieużywanej już fosie nadbudowano jedna na drugiej trzy świątynie. Inskrypcje na misie z tego okresu pozwalają określić czas upadku miasta na około 1220 r. p.n.e. Do czasu odbudowy przez Roboama kilkaset lat później istnieją tylko niewielkie ślady osadnictwa.

Nieco większy kłopot sprawia pobliska Libna. Jak dotychczas jej lokalizacja jest jedynie hipotetyczna. W przeszłości przez niektórych badaczy utożsamiano ją z Tel el-Safi, które obecnie dość jednoznacznie przypisuje się filistyńskiemu Gat. Ostatnia hipoteza utożsamia Libnę z nowoodkrytym Tel el-Zayit. Według informacji udostępnianych przez Zeitah Excavations jest to dawne siedlisko izraelskie w pobliżu granicy między Judeą i Filistią, w połowie drogi między Lakisz i Gat. W późnej epoce brązu miasto istniało. Około 1200 r p.n.e. zostało napadnięte i spalone, jednak badania nie pozwoliły na jednoznaczne określenie napastników. Następnie zostało odbudowane i prosperowało przez epokę żelaza.

Kolejne wymienione to Jarmut, utożsamiane z Chirbet Jarmuk (wydaje się, że obecna nazwa zachowała brzmienie starożytnej). Wykopaliska archeologiczne odsłoniły ufortyfikowane miasto, posiadające akropol, z okresu wczesnego brązu – i kolejne ślady osadnictwa z okresu bizancjum. Niemniej nie można powiedzieć, że przez dzielące te osady dwa tysiąclecia miasto nie istniało, skoro jest wspominane w inskrypcjach znalezionych w Tel el-Hesi, a pochodzących z okresu amarneńskiego, czyli około 100 lat wcześniej. Można powiedzieć – jak w przypadku Chormy...

Wreszcie Eglon, czyli wspominane wielokrotnie Tel el-Hesi. Mimo że badania są tu prowadzone od XIX wieku, jednak ciągle nie można mówić o ich zakończeniu. Badania archeologiczne objęły akropol i dolne miasto. Z pewnością miasto istniało w okresie środkowego brązu i w okresie amarneńskim. Znaleziona tabliczka z kanaanejską inskrypcją świadczy o jego upadku pod koniec XIV w. p.n.e., czyli zbyt wcześnie na podbój przez Izraelitów, a kolejne ślady osadnictwa pochodzą z X w. p.n.e.. Nie są to jednak informacje kompletne – dane dotyczące akropolu są niepełne. Jak stwierdza Encyklopedia archeologiczna:

"W okresie wczesnego brązu II (2650-2350 p.n.e.) wyrosło tu już spore, umocnione miasto; warstw odpowiadających późnemu brązowi i wczesnej epoce żelaza jeszcze nie odsłonięto. [...] Materiał archeologiczny jest jeszcze zbyt wycinkowy, by dać jasny obraz historii tego miejsca."^[6]

Podobna sytuacja dotyczy Hebronu.



Jego identyfikacja z obecnym al-Chalil nie budzi wątpliwości. Niemniej pozostałości z okresu późnego brązu i wczesnego żelaza archeolodzy spodziewają się w pobliskim Tel er-Rumejde, które jeszcze czeka na odkrycie.

Kolejne wymienione w Księdze Jozuego miasto południowego Kanaanu to Debir. Obecnie utożsamiane jest z Tel Beit Mirsim. Przeżywające najwiekszy rozkwit w okresie środkowego brązu miasto upada w tym czasie, co Jerycho. Po około 100 latach przerwy w osadnictwie podjęto próbę jego odbudowy – kolejne jest nieufortyfikowane i to właśnie upada około 1235 r. p.n.e. (datowanie na podstawie znalezionej ceramiki). Kolejne miasto powstaje w epoce żelaza i znaleziono w nim ceramikę przed-, po- i filistyńską. Niemniej wejście Filistynów do Palestyny datuje się nieco później, na początek XII w. p.n.e., zatem zapewne nie oni je zdobyli.

I dwa ostatnie już miasta tego regionu to Makkeda – której pewnej lokalizacji do dziś nie ustalono – i Azeka, utożsamiana (chociaż brak pewnych dowodów) z obecnym Tell Zakarie. Pozostałości, które odkryto w tym miejscu, datowane są na X w. p.n.e., brak śladów wcześniejszego osadnictwa. Powołując się po raz kolejny na Encyklopedię archeologiczną:

"Wierzchołek wzgórza wyrównano, a na nim stanęło niewielkie miasto otoczone murem, umocnione masywnymi wieżami. Miasto zbudowano zapewne w X w. p.n.e., za czasów Zjednoczonego Królestwa, jako jedną z łańcucha twierdz, które miały strzec głównych dróg i innych punktów strategicznych wzdłuż granic Judy.”^[7]

Według danych archeologicznych miasta zatem nie było i nie ma dowodów, które by to kwestionowały. Dywagacje na temat, czy wyrównanie wierzchołka wzgórza mogło zniszczyć pozostałości wcześniejszej osady pozostają tylko hipotezami, zapewne bez możliwości potwierdzenia.