Zagadka powstania Ewangelii Mateusza

PRZYPISY:

[1] Hieronim, De viris illustribus, III.
[2] Tenże, Dialog przeciw pelagianom, III, 2.
[3] Euzebiusz, Historia kościelna, IV, 22, 8.
[4] Por. Hieronim, Epist., 120, 8.
[5] Por. Epifaniusz, Haereses, XXIX, 9, 4.
[6] Por. Euzebiusz, Theophaneia, IV, 22.
[7] Hieronim, Komentarz do Mateusza, XII, 13.
[8] Por. tenże, De viris illustribus, III.
[9] Cytowany poniżej Wstępdo Nowego Testamentu z 1969 roku dodaje tu przypis nr 18: De viris ill. 3 (PL 23, 610).
[10] Wstęp do Nowego Testamentu, Poznań – Warszawa 1969, s. 184.
[11] E. Dąbrowski, Prolegomena do Nowego Testamentu, Poznań – Warszawa – Lublin 1959, wyd. III, s. 180-181, przypis nr 16.
[12] Apokryfy Nowego Testamentu, Lublin 1986, t. I, s. 68.
[13] Por. Ireneusz, Przeciw herezjom, V, 33, 3- 4; Euzebiusz, Historia kościelna, III, 39,1.
[14] Por. Wstęp do Nowego Testamentu, Poznań 1996, s. 453.
[15] Za: E. Dąbrowski, Prolegomena do Nowego Testamentu, Warszawa 1952, s. 100 i tamże przypis.
[16] Por. S. Gądecki, Wstęp do Pism Janowych, Gniezno 1996, s. 10.
[17] A. Atiya, Historia Kościołów Wschodnich, Warszawa 1978, s. 22-23
[18] J. Kudasiewicz, Ewangelie synoptyczne dzisiaj, Warszawa 1986, s. 135-136.
[19] Za: Euzebiusz, Historia kościelna, III, 39, 16.
[20] Euzebiusz, Historia kościelna, III, 24, 5
[21] Por. R. Popowski, Słownik grecko polski Nowego Testamentu, Warszawa 1997, s. 194, hasło: logion.
[22] Por. Euzebiusz, Historia kościelna, III, 39,1.
[23] Por. Ireneusz, Przeciw herezjom, V, 33, 4.
[24] Por. Euzebiusz, Historia kościelna, III, 39, 3-4.
[25] Patrz J. Kudasiewicz, Ewangelie synoptyczne…, dz. cyt., s. 179.
[26] Za: Euzebiusz, Historia kościelna, V, 8, 2
[27] Por. R. Bartnicki, Ewangelie synoptyczne, geneza i interpretacja, Warszawa 1996, s. 29, przypis.
[28] Por. Euzebiusz, Historia kościelna, VI, 25, 4-5.
[29] Por. tamże, III, 24, 6.
[30] Por. Augustyn, O zgodności Ewangelistów, 1, 2, 4; por. tamże, 1, 3, 5.
[31] Por. Euzebiusz, Historia kościelna, V, 10, 3-4.
[32] Efrem, Evangelii concordantis expositio.
[33] Epifaniusz, Haereses, 30, 3; por. tamże, 30, 13.
[34] Tamże, 29, 9, 4.
[35] Por. J. Kudasiewicz, Ewangelie synoptyczne…, dz. cyt., s. 179.
[36] Por. Wstęp do Nowego Testamentu, Poznań 1996, s. 164; J. Kudasiewicz, Ewangelie synoptyczne…, s. 175.
[37] Por. R. Bartnicki, Ewangelie synoptyczne…, s. 29, przypis.
[38] Cyt. za: Euzebiusz, Historia kościelna, III, 39, 15.
[39] Leksykon Religioznawczy, red. W. Tyloch, Warszawa 1988, s. 30.
[40] E. Dąbrowski, Nowy Testament na tle epoki, t. I, Poznań 1958, s. 158.
[41] Encyklopedia biblijna, Warszawa 1999, s. 1237, hasło: targumy.
[42] Por. jakikolwiek leksykon biblijny, np. wspomniana przed momentem Encyklopedia biblijna, dz. cyt., s. 310 i 44, hasło Gabbata i hasło aramejski; por. też: Podręczna encyklopedia biblijna, red. E. Dąbrowski, Poznań – Warszawa – Lublin 1959, t. I, s. 400 i 428, hasło Gabbata i Golgota.
[43] Por. Encyklopedia biblijna, dz. cyt., s. 385, hasło: hebrajski.
[44] Por. R. Bartnicki, Ewangelie synoptyczne…, dz. cyt., s. 28.
[45] O aramejskiej etymologii tego słowa będącego imieniem patrz w: E. Dąbrowski, Podręczna encyklopedia…, dz. cyt., t. II, s. 584.
[46] O aramejskiej etymologii tego słowa patrz choćby w: Encyklopedia biblijna, wydanie jak wyżej, s. 243; E. Dąbrowski, Podręczna…, t. I, dz. cyt., s. 308.
[47] O aramejskim pochodzeniu tego słowa patrz w: Encyklopedia biblijna, dz. cyt., s. 516.
[48] O tym, że to zdanie jest w języku aramejskim, patrz w: Encyklopedia biblijna, dz. cyt., s. 1233.
[49] Zdanie aramejskie – patrz przypis w Biblii Tysiąclecia (dalej: BT) do tego wersu.
[50] Abba to słowo aramejskie – patrz przypis w BT do Mk 14,36.
[51] Zdanie aramejskie – patrz przypis w BT do tego wersu.
[52] Słowo aramejskie – por. Encyklopedia biblijna, dz. cyt., s. 1043.
[53] E. Dąbrowski, Nowy Testament na tle epoki, t. I, Poznań 1958, s. 158.
[54] Patrz przypis do Mt 27,8 w BT; por. też E. Dąbrowski, Podręczna encyklopedia…, dz. cyt., t. I, s. 440, hasło Hakeldama.
[55] E. Dąbrowski, Prolegomena do Nowego Testamentu, Warszawa 1952, s. 70.
[56] R. Bartnicki, Ewangelie synoptyczne, dz. cyt., s. 28-29 i tamże przypisy.
[57] Euzebiusz, Historia kościelna, II, 23, 3.
[58] Hieronim, Dialog przeciw pelagianom, III, 2; por. też tenże, De viris illustribus, 3; Comm. In Mt. , XII, 13.
[59] Euzebiusz, Historia kościelna, IV, 22, 8.
[60] Hieronim, Dialog przeciw pelagianom, III, 2.
[61] Czasem spotyka się pogląd, że Ewangelia św. Marka też była napisana wpierw po aramejsku – por. Wstęp do Nowego Testamentu, Poznań 1996, dz. cyt., s. 131; por. też M. Grant, Święty Piotr, Warszawa 2001, s. 35.
[62] Por. Wstęp do Nowego Testamentu, Poznań 1996, dz. cyt., s. 168; por. też J. Kudasiewicz, Ewangelie synoptyczne…, dz. cyt., s. 182-183.
[63] Por. tamże, s. 168n.
[64] Por. tamże, s. 169; J. Kudasiewicz, Ewangelie synoptyczne…, dz. cyt., s. 183-184.
[65] Por. J. Kudasiewicz, Ewangelie synoptyczne…, dz. cyt., s. 187-188.
[66] Por. Wstęp do Nowego Testamentu, Poznań 1996, dz. cyt., s. 172-174; J. Kudasiewicz, Ewangelie synoptyczne…, dz. cyt., s. 191-192.
[67] Por. J. Kudasiewicz, Ewangelie synoptyczne…, s. 186 –189; Wstęp do Nowego Testamentu, Poznań 1996, dz. cyt., s. 172.
[68] Por. propozycje hipotez poszczególnych etapów redakcji w: J. Kudasiewicz, Ewangelie synoptyczne…, dz. cyt., s. 187-188; Wstęp do Nowego Testamentu, Poznań 1996, dz. cyt., s. 171-172.
[69] Por. Wstęp do Nowego Testamentu, Poznań 1996, dz. cyt., s. 164.
[70] Por. R. Bartnicki, Ewangelie synoptyczne…, dz. cyt., s. 28, przypis nr 3.
[71] Por. M. Fortuna, Hebrajska Ewangelia św. Mateusza ze średniowiecznego traktatu żydowskiego „Ruch Biblijny i Liturgiczny” rok XLII (1989) nr 4, s. 241.
[72] Por. Wstęp do Nowego Testamentu, Poznań 1996, dz. cyt., s. 164.
[73] Por. M. Fortuna, Hebrajska…., art. cyt., s. 242.
[74] Por. E. Dąbrowski, Wstęp, w: J. Flawiusz, Dawne dzieje Izraela, Poznań 1979, s. 18.
[75] Por. Wstęp do Nowego Testamentu, Poznań 1996, dz. cyt., s. 170.
[76] S. Mędala, Nowe źródło do badań przekazu Ewangelii Mateusza, „Ruch Biblijny i Liturgiczny”, rok XLII (1989) nr 4, s. 251.
[77] Tamże.
[78] Tamże.
[79] Tamże, s. 250-251.
[80] Tamże, s. 256.
[81] Por. Ireneusz, w: Euzebiusz, Historia kościelna, V, 8, 2; Hieronim, De Viris Illustribus, III i Commentarius in Matthaeum, Praefatio; Orygenes u Euzebiusza w: Historia kościelna, VI, 25, 3-6; także sam Euzebiusz w Historii kościelnej, III, 24, 5-8.
[82] Por. J. Kudasiewicz, Ewangelie synoptyczne…, dz. cyt., s. 187-188.
[83] Por. Wstęp do Nowego Testamentu, Poznań 1996, dz. cyt., s. 164, przypis nr 7.
[84] Por. Hieronim, Dialog przeciw pelagianom, III, 2 i Komentarz do Mateusza, XII, 13.
[85] Por. Apokryfy Nowego Testamentu, dz. cyt., s. 68.