Imiona Boga w Piśmie Świętym

W NOWYM TESTAMENCIE.

W nowotestamentowych imionach Boga znajduje odbicie fakt, że NT został napisany w kulturze greckojęzycznej, opartej przede wszystkim na tradycji i terminologii przejętych z ST i judaizmu za pośrednictwem Septuaginty (LXX). Tradycja ta uległa w znacznym stopniu modyfikacji, zarówno pod wpływem rozumienia nauki Jezusa przez wczesny Kościół, jak i jego rozumienia osoby Jezusa jako ostatecznego objawienia się Boga.

Bóg:
Najczęściej występującym określeniem bóstwa w NT 0318 razy) jest greckie słowo theos ("bóg"), często używane w Septuagincie (przeszło 4000 razy), głównie dla oddania hebrajskiego słowa Elohim, czyli Bóg. Septuaginta używa tego słowa także w odniesieniu do bogów pogańskich, tak samo jak słowo to było najczęściej używanym określeniem bogów greckich i rzymskich w czasach NT. Chociaż autorzy NT używają niekiedy słowa "bóg" w odniesieniu do bogów pogańskich (np. 1 Kor 8,5) i sporadycznie odnoszą je w sensie teologicznym do ubóstwianego Chrystusa (np. J 20,28), w większości przypadków słowo to odnosi się do Boga objawionego w historii Izraela i osobie Jezusa. "Bóg i Ojciec Pana naszego Jezusa Chrystusa" jest zatem w NT określeniem nader częstym (np. Rz 15,16).

Pan:
W ST podstawowym określeniem Boga jest indywidualne i własne imię "Jahwe", tłumaczone jako kyrios (gr. "Pan") w Septuagincie i "Pan" w wielu przekładach polskich. Imię to występuje w ST ponad 6000 razy; imię Elohim, "Bóg", pojawia się na kartach ST około 2500 razy. NT nazywa Boga "Panem" około 100 razy, głównie w cytatach z Septuaginty (np. Mk 1,3; 12,11; Dz 2,34) i w takich wyrażeniach, jak "ręka Pańska" (Łk 1,66). Większość jednak spośród 719 przypadków użycia w NT tytułu kyrios ("Pan") odnosi się do uwielbionego Jezusa (np. Dz 2,36; J 20,28). Tak więc dwa najczęściej powtarzające się określenia bóstwa, "Bóg" i "Pan", odnoszą się w NT nie tylko do Boga, ale także ("Bóg" sporadycznie) do Jezusa jako uwielbionego Pana. Określenia "Pan", występującego znacznie rzadziej w Septuagincie, despotes ("pan", "władca", "właściciel"), używa się jest także w NT zarówno w odniesieniu do Boga (Łk 2,29; Dz 4,24 [BT: Wszechwładny]; Ap 6,10), jak i do Chrystusa (Jud 4; 2 P 2,1).

Ojciec:
Powszechnie uznawana na starożytnym Bliskim Wschodzie idea, że bóstwo jest ojcem rodu czy narodu, została w sposób umiarkowany przyswojona przez Izrael, który rozumiał ją w sensie adopcyjnym, nie fizycznym (Wj 4,22-23; Oz 11,1-4). Chociaż określenie "Ojciec" nigdy nie przyjęło się w ST jako powszechnie używane imię Boga, w późniejszym okresie ST (np. Iz 63,16), a zwłaszcza w judaizmie w czasach po ST pojawia się ono częściej. Także Grecy często nazywali boga "Ojcem"; np. Zeus był dla nich ojcem nie tylko dlatego, że rządził innymi bogami, ale także ze względu na jego miłość i opiekę (np. Plutarch Moralia 167d). To ogólne określenie Boga jako "Ojca" występuje w NT raczej rzadko (np. Jk 1,17: "Ojciec świateł", tzn. ciał niebieskich). Nowotestamentowy język o Bogu jako "Ojcu" ukształtował się pod wpływem osoby i nauki Jezusa. Dla Jezusa słowo "Ojciec" było zasadniczym i najczęściej używanym określeniem Boga. Używał nie tylko pospolitego żydowskiego wyrażenia "nasz Ojciec" (np. Mt 5,45; 6,9), ale także zażyłego, bardzo familiarnego, aramejskiego słowa "Abba", które przyjęło się później w liturgicznej praktyce Kościoła (Mk 14,36; Rz 8,15; Ga 4,6). Pojęcie Boga jako Ojca wyrażało nie tylko poświadczony przez Jezusa i Kościół osobisty związek z Bogiem (np. Mt 11,25-27) ponieważ w tym środowisku kulturalnym ze słowem "ojciec" łączyły się także szczególne konotacje, a mianowicie posłuszeństwa, pośrednictwa i dziedzictwa. Ci, którzy zwracają się do Boga jako "Ojca", uznają Go za Tego, któremu winni okazywać absolutne posłuszeństwo (Mt 7,21; 26,42), a samych siebie za pośredników, którzy reprezentują Boga i przez których Bóg działa (Mt 11 ,25-27; J 10,32), i za dziedziców Boga (Rz 8,16-17). Pogląd, że używanie przez Jezusa słowa "Abba" było absolutnym novum, że tak zwracając się do Boga wzbudza zgorszenie Żydów i że daje wyraz świadomości chrystologicznej, a mianowicie że jest jedynym Synem Bożym (status, który później Jezus "nadał" swoim uczniom), obecnie uważa się często za zbyt skrajny. Jeżeli słowo "Abba" w ustach Jezusa nie było absolutnym novum albo nie mogło przekazać całego chrystologicznego sensu, jak jeszcze do niedawna uważali niektórzy uczeni, to było ono jednak tak charakterystyczne, Że wywarło wrażenie na wczesnym Kościele, który zachował je nawet w kontekście języka greckiego (Mk 14,36; Ga 4,6; Rz 8,15).

Bóg ojców:
Ten ważny tytuł Boga w ST i jego rozwinięcie, mające takie samo znaczenie, "Bóg Abrahama, Izaaka i Jakuba", występują w NT tylko w jednym cytacie (Mt 22,32; Mk 12,26) i w Dz. Podkreśla on ciągłość wiary Izraela i wiary Kościoła, a mianowicie że Bóg obecnego doświadczenia jest tym samym Bogiem, którego znali starożytni patriarchowie. Dzieje Apostolskie, które w szczególny sposób starają się zwrócić uwagę na tę ciągłość, cztery razy używają tego tytułu. W listach Pawła i w literaturze, która się na nim opiera, tytuł ten został zastąpiony przez określenie "Bóg i Ojciec Pana naszego Jezusa Chrystusa" (Rz 15,6; 2 Kor 11,31; Ef 1,3.17; Kol 1,3; 1 P 1,3).

Wszechmogący:
Septuaginta przetłumaczyła dwa wyrażenia hebrajskie w ST, które prawdopodobnie początkowo znaczyły "Bóg, Bóg gór" i ,Jahwe [Pan] Zastępów", w sposób bardziej filozoficzny i formalny jako Pantokrator ("Wszechmogący"); tak nazywali swoich bogów także Grecy. Wydaje się, że Jezus i autorzy NT unikali tego określenia, które pojawia się tylko w 2 Kor 6,18 i dziewięć razy w Apokalipsie św. Jana, przeważnie w samookreśleniu się Boga i w doksologii w kontekście liturgicznym.

Alfa i Omega:
Litery, pierwsza i ostatnia, w alfabecie greckim, wskazujące na Boga jako na Początek i Koniec, źródło i cel całego stworzenia, a więc jedynego Boga. Określenie to nie występuje w ST, ale podstawowa idea, z której się ono wywodzi, pojawia się w Iz 44,6 i 48,12. W NT określenia tego używa tylko autor Apokalipsy św. Jana 0,8; 21,6); wyraźnie też odnosi je do Jezusa Chrystusa (22,13; por 1,17; 2,8).

Święty:
Ten starotestamentowy tytuł Boga, zwłaszcza w Księdze Izajasza, wyraźnie został odniesiony do Boga tylko raz w NT (Ap 16,5), W Mk 1,24; Łk 4,34;J 6,69 odnosi się do Jezusa. W 1J 2,20 może odnosić się albo do Boga, albo do ubóstwionego Chrystusa.

Określenia ogólne:

Bezosobowe określenia Boga w języku greckim, ho theios ("to bóstwo") i theotes ("bóstwo"), nie występują w tych księgach Septuaginty, które pochodzą z hebrajskiego kanonu ST, a theotes pojawia się tylko raz w pozostałej części Septuaginty (Mdr 18,9). Bóstwo jako określenie Boga występuje w NT tylko w mowie Pawła do Ateńczyków (Dz 17,29) i w Kol 2,9.
Niekiedy trudno poprowadzić granicę między wyraźnymi imionami Boga a określeniami bardziej ogólnymi. Do częściej używanych ogólnych określeń w ST, które przyjęły się w NT, należą: "Król" (np. Mt 5,35; 1 Tm 1,17; 6,15), "Sędzia" (np. J 8,50; Hbr 12,23) i "Zbawiciel", "Zbawca" (np. Łk 1,47; 1 Tm 1,1; 2,3; 4,10); wszystkie te określenia częściej odnoszą się do Jezusa Chrystusa niż do Boga.
W czasach NT wielu Żydów wyrażało w ten sposób szacunek dla wyraźnych imion Boga, że zastępowali je omówieniami. praktyka ta znajduje pewne odbicie w NT, zwłaszcza w powiedzeniach Jezusa, chociaż sam Jezus nie wahał się także używać wyraźnych imion Boga. Do takich omówieniowych i pełnych czci imion Boga należą: "Błogosławiony" (Mk 14,61), "Moc" (Mk 14,62) [BT: Wszechmocny], "Niebo" (Łk 15,18) [BT: Bóg] i często w Mateuszowym wyrażeniu "królestwo niebieskie", (co znaczy "królestwo Boże") i "Majestat" (2 P 1,17). Ponadto w odniesieniu do Boga stosuje się stronę bierną (passivum theologicum, np. Mt 5,4.6.7.9; Łk 6,38; 12,20.48) oraz bezosobowe "oni" (np. Łk 16,9), chociaż takie struktury są trudne do odtworzenia w przekładach.