Imiona Boga w Piśmie Świętym

W STARYM TESTAMENCIE.

Imiona, tytuły i metafory, używane w odniesieniu do Boga w ST odzwierciedlają bliskowschodnie środowisko starożytnego Izraela, teologiczne zróżnicowanie tradycji ST oraz społeczne tło i instytucje, które kształtowały religijne życie Izraela. Czynnikiem jednoczącym różne określenia i tytuły, które są główną cechą dynamicznej religii Izraela, jest monoteizm w ścisłym znaczeniu tego słowa. Chociaż w czasach przed wygnaniem zaznaczały się pewne kierunki rozwojowe, takie jak tradycja mądrościowa, wykazująca pewne tendencje monoteistyczne, jednoznaczne sformułowanie o istnieniu tylko jednego Boga znalazło wyraz po raz pierwszy w tekstach Deutero-Izajasza w czasach wygnania (VI w. przed Chr.). Jednak jeszcze przed wygnaniem Izraelici wierzyli, że Bóg, który ich wybrał, zawiązał z nimi wspólnotę przymierza i kształtował ich losy, wymaga od nich niepodzielnego posłuszeństwa i wierności. Przekonanie to skłoniło teologów ST (kapłanów, proroków, historyków dworskich i mędrców), żeby wielość bóstw, mnogość ich określeń i imion oraz przypisywanie im charakterystyczne cechy zastąpić określeniami i opisami odnoszącymi się do jednego Boga Izraela.

Imiona Boga:

Na starożytnym Bliskim Wschodzie duże znaczenie przywiązywano do imion, ponieważ objawiały one charakter, tożsamość i określały egzystencję. Imiona osób pokazywały, kim one są, jak postępują i jak żyją. Objawienie imienia jakiegoś bóstwa i jego stałe używanie miało istotne znaczenie, ponieważ umożliwiało kontakt z bóstwem i jego poznanie. Imię było kluczem do objawienia.

Jahwe:
Najważniejszym imieniem Boga w ST jest tetragram, JHWH (występuje 6828 razy), zwykle wymawiane jako ,Jahwe", chociaż ta znana wymowa została porzucona w czasach powygnaniowych. Imię to występuje we wszystkich pismach z wyjątkiem Ksiąg Koheleta (Eklezjastesa), Estery, Hioba (w dialogach, rozdz. 3-27) i prawdopodobnie Pieśni nad Pieśniami. Jego skrócona forma pojawia się w wielu imionach (np, Jeszajahu [Izajasz], Jeremjahu [Jeremiasz] Jehonatan). Ze względu na rosnące poczucie świętości tego imienia i chcąc uchronić je przed niewłaściwym użyciem, zaczęto w czytaniu zastępować tetragram tytułem wymawianym jako Adonaj (hebr., "mój wielki Pan"). W tekstach pisanych samogłoski słowa Adonaj łączono ze spółgłoskami JHWH dla przypomnienia czytelnikom, żeby zamiast Jahwe wymawiać (czytać) Adonaj. W ten sposób w późnym średniowieczu pojawiła się błędna hybryda "Jehowa". Szacunek dla świętości imienia Boga często znajduje odbicie w religii współczesnych Żydów.
Pochodzenie imienia Jahwe nie jest pewne. Być może kult Jahwe został zapożyczony od innego ludu, może Kenitów/Midianitów. Nawet źródła biblijne dzieli się ze względu na pojawienie się w nich imienia Jahwe. Źródło jahwistyczne („J”) sięga pradawnego okresu objawienia ludziom imienia Jahwe (Rdz 4,26), natomiast źródło elohistyczne („E”) i źródło kapłańskie („P”) wymieniają Mojżesza jako pierwszego, któremu Bóg objawił swoje imię (Wj 3,14 [E]; 6,2-3 [P]). Te ostatnie dwa źródła mówią, że właśnie ten Bóg jest Bogiem ojców (Wj 3,13.15; 6,3-4). W obu kontekstach zawarta jest perspektywa uwolnienia z niewoli i poprowadzenia do ziemi Kanaanu. Ten związek z wyzwoleniem stanowi, bez względu na znaczenie imienia Jahwe, rdzeń jego teologicznej treści. Znaczenie imienia najprawdopodobniej wywodzi się z formy niedokonanej hebrajskiego czasownika "być". W Wj 3,14(E)Bóg na pytanie Mojżesza o Jego tożsamość odpowiada: ,Jestem, który [czym] jestem". Wydaje się, że powiązanie imienia w źródle E z hebrajskim rdzeniem czasownika "być" w kal (temacie prostym) sugeruje, iż imię to zawiera w sobie tajemnicę i wolność Boga (por. Rdz 32,22-32). Inna wersja tej samej interpretacji zakłada, że imię to oznacza obecność Boga. Jeszcze inna interpretacja łączy "Jahwe" z hebrajskim rdzeniem czasownika "być" w hifil (temacie przyczynowym) i wykłada imię Boga jako "Ten, który sprawia, że coś istnieje [albo się wydarza]"; tzn. widzi w Jahwe stwórcę i władcę historii. Najbardziej prawdopodobne jest właśnie to ostatnie znaczenie. Izraelici spotykając Boga w przyrodzie i w historii, wyznawali wiarę w Boga jako Tego, który stworzył świat, kieruje ludzkimi losami, wybrał ich na lud przymierza i wyzwolił z niewoli. Każde wymówienie imienia Jahwe było zwięzłym wyznaniem tej wiary. Dzięki temu imieniu Bóg stawał się dostępny w kulcie. Bóg objawiając swoje imię sprawił, że ludzie mogli nawiązać z Nim wspólnotę. Przez swe imię Bóg obdarza ludzi łaskami i zazdrośnie stawia im wymagania.

Jahwe Sabaot:
To złożone imię często tłumaczone jako "Jahwe Zastępów", występuje 279 razy w ST. "Sabaot" pochodzi od hebrajskiego słowa, które znaczy "tłum" , "mnóstwo" , co może odnosić się do ziemskich tłumów, tzn. armii, albo niebieskich tłumów, czyli armii złożonej z gwiazd, aniołów, a nawet bogów pozbawionych władzy. Imię to, rozumiane w sensie zastępów czy armii, mogło nawiązywać do świętej wojny, a więc mogło być wyrazem polemiki z kultami astralnymi: Jahwe rządzi zastępami niebieskimi. Imię to ostatecznie przyjęło postać "Pan Wszechmocny" albo "Moc", co zneutralizowało istnienie bogów astralnych. Septuaginta przyjmuje w swoim przekładzie to bardziej abstrakcyjne znaczenie imienia Boga, "Pan Wszechmocny".

Rodzajowe imiona Boga:

Elohim jest jednym z trzech imion Boga, które częściej pojawiają się w ST (blisko 2 600 razy). Imię to występuje w formie liczby mnogiej, wywodzącej się prawdopodobnie od hebrajskich słów oznaczających Boga: El albo Eloah, i niekiedy znaczy "bogowie" (np. Wj 20,3). Najczęściej występuje w formie pluralis majestatis w odniesieniu do "Boga" Izraela (np. Rdz 1,1) i dlatego tłumaczone jest w liczbie pojedynczej. Elohim, w przeciwieństwie do imienia El, nie pojawia się w innych językach semickich. Elohista używa tego imienia w odnisieniu do Boga, któremu oddaje Izrael cześć od epoki ojców do powołania Mojżesza w Wj 3, kiedy Elohim został utożsamiony z Jahwe. Źródło kapłańskie używa imienia Elohim na określenie Boga, o którym mówią teksty traktujące o czasach od stworzenia (Rdz 1) do przymierza z Abrahamem (Rdz 17). Chociaż imię to używane w większości tradycji, w wielu okresach i regionów, najczęściej było stosowane w północnym Izraelu.

Eloah (hebr., "bóg") to drugie rodzajowe imię bóstwa w ST, chociaż występuje ono tylko 57 razy, głównie w Księdze Hioba (41 razy). Ponieważ Hiob i jego trzej "pocieszyciele" nie byli Izraelitami, poeta mógł użyć tego rodzajowego określenia Boga, aby uniknąć specyficznych izraelskich pojęć, związanych z przymierzem i historią zbawienia oraz z imieniem Jahwe. Księga Hioba, należąca do literatury mądrościowej, woli mówić o uniwersalnym dominium teologii stworzenia i powszechnym problemie ludzkiego cierpienia.