Imiona Boga w Piśmie Świętym

Imię El (hebr., "bóg"), występujące 238 razy w ST (z imionami złożonymi włącznie), jest powszechnie używanym semickim imieniem bóstwa w kulturach starożytnego Bliskiego Wschodu, z wyjątkiem Etiopii. Tym imieniem rodzajowym określano każdą istotę boską• W tekstach z Ugarit (współczesne Ras-Szamra) El jest także imieniem głównego boga panteonu ugaryckiego. El, jako stwórca i ojciec bogów, z mocą boskiego autorytetu rządził światem bogów i ludzi. Z El łączyły się różne określenia i tytuły, prawdopodobnie w zależności od lokalnych tradycji, kształtujących się wokół określonych sanktuariów. Politeizm i kult El były zasadniczymi elementami zarówno kananejskiej, jak i izraelskiej religii przodków. W czasie osiedlania się w Kanaanie pokolenia izraelskie zaczęły przejmować kananejskie centra religijne i łączyć ich tradycje religijne z Jahwe, Tym, który wyprowadził ich z Egiptu. Oznaczało to, że Bóg Izraela przyjął wiele cech kananejskiego boga El i często nazywano Go też El, zwłaszcza w opowiadaniach o przodkach w Księdze Rodzaju, Księdze Psalmów i Księdze Hioba.

Określenia Boga złożone z "El":

Według źródła P (Wj 6,3) El Szadaj (hebr., "Bóg, Ten z gór[y]") był czczony przez patriarchów, Abrahama, Izaaka i Jakuba (Rdz 17,1), aż do czasów Mojżesza (Wj 6,3). To złożone imię występuje 31 razy w Księdze Hioba i tylko 17 razy w innych miejscach ST. W mitologiach starożytnego Bliskiego Wschodu bogowie często mieszkają na jakiejś kosmicznej górze, która uchodzi za centrum świata. Szaddaj był najpierw utożsamiany z El, naczelnym bogiem panteonu kananejskiego, a później z Jahwe (Wj 6,3; Ez 1,24). Septuaginta przekłada Szadaj jako "Wszechmocny". Wiele polskich przekładów oddaje El-szadaj jako "Bóg Wszechmogący (Wszechmocny)".

El Eljon (hebr., "Bóg Najwyższy"), początkowo imię złożone, używane na określenie głównego boga El; był czczony w Jerozolimie przed zdobyciem jej przez Dawida (ok. 1000 r. przed Chr.). W Rdz 14 Melchizedek jest królem-kapłanem Jerozolimy, który błogosławi Abrahama w imię "Boga Najwyższego, Stwórcy nieba i ziemi", Boga, który wydał wrogów Abrahama w jego ręce. W tradycji J tego opowiadania El Eljon jest identyfikowany z Jahwe. Od zajęcia Jerozolimy przez Izraelitów tradycję związaną z El Eljon łączy się z Jahwe (Ps 47,2-3).

El Olam (hebr., "Bóg Wieczności") był kananejskim bogiem Beer-Szeby. Od czasu przyłączenia tego centrum religijnego do Izraela tytuł ten nadano Jahwe (Rdz 21,23).

El Berit (hebr. "Bóg Przymierza") był kananejskim bogiem Sychem (Sdz 9,46). W Joz 24 historycy deuteronomistyczni umieścili ceremonię odnowienia przymierza w Sychem po zajęciu Kanaanu. W historii deuteronomistycznej przymierze zostało uznane za podstawę związku pokoleń w czasach sędziów (XI w. przed Chr.).

El Roi (hebr., "Bóg, który widzi/wróży") był lokalnym bóstwem świętego źródła (Beer-Lachaj-Roj), którego woda zachowała przy życiu Hagar przebywającą na pustyni i przy którym miała wizję Boga (Rdz 16,13-14). Tradycja J łączy to opowiadanie z Jahwe, który obiecuje Hagar syna (Izmaela) i wielu potomków.

Reasumując, lokalne bóstwa kananejskie, łącznie z El, naczelnym bogiem panteonu, czczono w sanktuariach, które ostatecznie znalazły się w rękach Izraelitów. Kananejskie tradycje religijne w końcu zaczęto odnosić do Jahwe. W tym teologicznym procesie Jahwe, Bóg, który wyzwolił Izrael z niewoli egipskiej, został utożsamiony z bogami kananejskimi, zwłaszcza z głównym bogiem, El, który uprawomocnił hierarchiczny system społeczny miast-państw rządzonych przez lokalne dynastie. Połączenie to było przyczyną napięć i tarć teologicznych, politycznych i społecznych, które charakteryzują religię Izraela przez cały okres ST.

Społeczne tytuły Boga:
Zmieniające się społeczne struktury w Izraelu także wywarły wpływ na nadanie Bogu ważnych tytułów.

Adonaj (hebr., "mój wielki pan") jest pluralis majestatisod Adon (hebr., "pan"), tytułu, którego używano w odniesieniu do świeckich przełożonych (np. króla, męża czy właściciela niewolników). W okresie powygnaniowym imię Adonaj zastąpiło imię Jahwe w kulcie publicznym ze względu na rosnącą cześć dla imienia Jahwe (np. Hi 28,28).

Baal (hebr., "pan") to także tytuł przysługujący świeckim przełożonym (np. przywódca, właściciel czy mąż). W religii kanannejskiej Baal był bogiem burzy i urodzaju, który sprowadzał deszcz i zapewniał zwycięstwo militarne. Bóg ten rywalizował w Izraelu z Jahwe, o czym świadczy zwłaszcza literatura prorocka (np. Księga Ozeasza). Chociaż pewne imiona teomorficzne mogą sugerować, że niektórzy Izraelici identyfikowali Baala z Jahwe (np. Meribbaal, syn Jonatana), na ogół unikano tego imienia ze na względu wyraźne pogańskie skojarzenia (por. Oz 2,16-17).

Tytuły królewskie:
Inne ważne tytuły zostały zapożyczone z nazw określających członków rodziny izraelskiej, a więc takich jak: ojciec (Pwt 32,6), brat (1 Sm 14,3; Achiasz [hebr., "brat Jahwe"]), krewny (Rdz 31,41: "krewny [albo bojaźń] Izaaka") i zbawiciel (Ps 19,14). Tytuły te mogły mieć źródło w religii patriarchalnej, w której głowa rodu była obrońcą grupy (Wj 3,6: "Bóg mojego ojca"). "Zbawiciel", "odkupiciel" był najbliższym krewnym, który był odpowiedzialny za wybawienie członka rodziny z opresji (Kpł 25,25). Chociaż w ST wyraźnie nie nazywa się Boga "matką" czy "siostrą", o Bogu mówi się także w kategoriach żeńskich. Przedstawia się Boga jako matkę, która poczęła, nosiła i zrodziła Izrael (Lb 11,12; Pwt 32,18), i jako położną (Ps 22,9-10). Wyobrażenia te dowodzą, że St nie przedstawia Boga tylko za pomocą obrazów i symboli należących do świata mężczyzn.