Bóg Miłosierny w Starym Testamencie?

b) Określenia w języku greckim.


έλεος / èleos /

Słowo to odpowiada hebrajskim słowom hesed i hēn. Oznacza miłość, miłosierdzie, współczucie i dotyczy relacji miedzy ludźmi: „Miłości / έλεος / pragnę, nie krwawej ofiary” (Oz 6, 6), a także stosunku Boga do ludzi: „A łaskawość / έλεος / Pańska na wieki wobec Jego czcicieli” Ps 103 / 102, 17a, zob. też Ps 98 / 97, 3). W Septuagincie spotykamy się też ze zwrotem ποετν έλεος – świadczyć miłosierdzie, czynić dobro (zob. Rdz 24, 44; 1 Krl 15, 6) ^[50]. Termin έλεος wyraża stałą i wierną postawę, a nie przelotne uczucie. Jest to synonim stałości i wierności ^[51]. Określa stan ukierunkowania ku drugiemu / hebr. hēn / i ideę wierności przymierzu / hebr. hesed / ^[52]. Wyraża również „czyn Boga, który lituje się nad ludzką nędzą, cierpieniem i grzechem, zniża się do człowieka, pomaga, leczy, przebacza. Przez czyny te wykazuje wierność Przymierzu i obietnicom” ^[53].

oίχτρμός / oiktirmόs /

Oznacza litość, współczucie, miłosierdzie, np. „Jestem w wielkiej rozterce. Wpadnijmy raczej w ręce Pana, bo wielkie jest Jego miłosierdzie / oi oίχτρμός /, ale w ręce człowieka niech nie wpadnę” (2 Sm 24, 14; zob. też Ps 25/24, 6; Iz 63, 15 i in.). oίχτρμός odpowiada hebrajskim słowom hanan i rahamîm ^[54]. Termin oίχτρμός wywodzi się od słowa οιχτός – lament, współopłakiwanie, współczucie, litość i stąd pierwotnie był rozumiany jako okazywanie współczucia na zewnątrz, na przykład przez płacz i lament. Później rozumiano ten termin jako samo uczucie litości, tkliwości i współczucia. Współczucie to często łączyło się z gotowością niesienia pomocy ^[55].

σπάγνα / spláncha /

Słowo to oznacza serce, wnętrzności jako siedzibę uczuć, np. „Rozpieszcza syna swego, kto opatruje każdą jego ranę i komu na każdy jego głos wzruszają się wnętrzności / σπάγνα /” (Syr 30, 7; zob. też Prz 12, 10 i in. ), a także miłosierdzie, litość, współczucie: „Ona uznała Sprawiedliwego, zachowała go nienagannym przed Bogiem i zachowała mocnym mimo jego litości / σπλάγχνοις/ dla dziecka” (Mdr 10, 5b) ^[56]. Niekiedy termin σπάγνα występuje w połączeniu z dopełniaczem οίхτιρμων i oznacza wtedy „wnętrzności miłosierdzia” czyli serdeczną litość i serdeczne miłosierdzie ^[57].

έπιείхεια /epieikeia/ i έπιειхής / epieikés /

Terminy te wyrażają łaskawą przychylność zarówno Boga w Jego panowaniu: „Potęgą władasz, a sądzisz łagodnie / έπιείхεια / i rządzisz nami z wielką oględnością” (Mdr 12, 18; zob. też 1 Sm 12, 22; Ps 86/85, 5/, jak i w sposobie postępowania ludzi: „jestem bowiem przekonany, że on łagodnie / έπιείхεια / i po ludzku będzie postępował według moich zasad i będzie z wami w dobrych stosunkach” (2 Mch 2, 27; zob. też 2 Krl 6, 9; Mdr 2, 19) ^[58].
Za pomocą tych słów określa się cnotę władcy lub zwierzchnika, świadomie rezygnującego z bezwzględnego, rygorystycznego zastosowania swoich uprawnień, okazującego wyrozumiałość i łagodność wobec poddanych, aż do przebaczenia zniewag i niesubordynacji ^[59].

χάρις / cháris /

Odpowiednik hebrajskiego hēn wyrażający przychylność, życzliwość: „darzył, więc Józefa życzliwością / χάρις / tak iż stał się jego osobistym sługą” (Rdz 39, 4a; zob. też Pwt 24, 1; Est 8, 5 i in.). Może również oznaczać piękność, wdzięk, powab, np. „Tyś najpiękniejszy z synów ludzkich, wdzięk / χάρις / rozlał się na twoich wargach” (Ps 45/44, 3) ^[60]. Słowem χάρις określa się także dar jako znak czyjejś wspaniałości, hojności i życzliwości ^[61].
 

[50] Walter Bauer, Griechisch – Deutsches Wörterbuch zu den Schriften des Neuen Testaments und der übrigen urchristlichen Literatur, Berlin 1958, kol. 495 – 496.
[51] J. Chmiel, dz. cyt., s. 78.
[52] Pytel, Zakorzenienie, s. 9.
[53] Józef Kudasiewicz, Miłosierdzie w słowach i czynach Jezusa, w: DM. Tekst i kom., s. 99.
[54] Hans Helmut Eßer, Barmherzigkeit – oίχτρμός, w: Theologisches Begriffslexikon zum Neuen Testament, red. L. Coenen i in., Wuppertal 1970 – 1971, t. I, s. 55-56.
[55] J. Kudasiewicz, dz. cyt., s. 100.
[56] W. Bauer, dz. cyt., kol. 1511.
[57] Kudasiewicz, dz. cyt., s. 100-101.
[58] Wolfgang Bander, Demut – πραύς w : Theologisches Begriffslexikon zum Neuen Testament, dz. cyt., s. 174.
[59] L. Stachowiak, Lementacje. Księga Barucha, dz. cyt., s. 124.
[60] H. H. Eber, Gnade – χάρις, w:Theologisches Begriffslexikon zum Neuen Testament, dz. cyt., s. 124.
[61] Jacek Salij, Łaska, w: Katolicyzm A-Z, red. Z. Pawlak, Łódź 1989, s. 232.