Jezusa Chrystusa Króla Wszechświata - rok B

Komentarze biblijne do czytań liturgicznych.

więcej »

Biblijne konteksty

Pięknostopy zwiastun Dobrej Nowiny

Biblijne konteksty na święto świętego Andrzeja Apostoła

więcej »

Wideo na niedzielę

Mgły się rozstąpią

Na niedzielę (uroczystość) Chrystusa Króla z cyklu "Wyzwania".

więcej »

Nasz cykl

Największa jest miłość

Ale czym w zasadzie jest? Jaka jest, jaka powinna być?

więcej »

Słownictwo i frazeologia biblijna

Z Mt i Mk — nie daje się nowej łaty do starej sukni (Mt 9,16; Mk 2,21; także Łk 5,36); wiara góry przenosi lub wiara porusza góry (Mt 21,21; Mk 11,23), duch ochotny (ochoczy), ale ciało mdłe (Mt 26,41; Mk 14,38).

Z Mt, Łk i J — nie jest uczeń nad mistrza, ani sługa nad pana (Mt 10,24), nie jest uczeń nad mistrza (Łk 6,40) i nie jest sługa większy nad pana swego (J 13,16; 15,20); korona cierniowa — utrapienie, męka; nosić cierniową koronę i przysłowie zła żona cierniowa korona (Mt 27,29; Mk 15,17-19; J 19,2.5).

Z Mt, Mk i Łk — wyganiać (z kogoś) diabła — starać się odciągnąć kogoś od złego zamiaru, od narowu (np. Mt 7,22; 12, 24-27; Mk 1,23-27; Łk 4,33-35); niebieski ptak (ptaszek) - człowiek bez stałego zajęcia, żyjący nie wiadomo z czego (np. Mt 6,26; Mk 4,4.32; Łk 8,5; 9,58; 13,19); jaką miarką mierzycie, taką wam odmierzą (Mt 7,2; Mk 4,24; Łk 6,38); żartobliwie otrząsnąć proch z nóg swoich — odżegnać się od czegoś, odejść od kogoś (Mt 10,14; Mk 6,11; Łk 9,5; 10,11); żartobliwie o gorszycielach — nie gorszyć maluczkich! (Mt 18,6; Mk 9,42; Łk 17,2), kamień młyński u (do) szyi (Mt 18,6; Mk 9,42; Łk 17,2) i o grzesznikach — łatwiej wielbłądowi przejść przez ucho igielne, niż [...] (Mt 19,24; Mk 10,25; Łk 18,25); ironicznie uczony w piśmie lub uczony w księgach (Mt, Mk i Łk passim); odda(wa)ć cesarzowi, co cesarskiego — odda(wa)ć, co się komu należy (Mt 22,21; Mk 12,17; Łk 20,25); nie zostawić kamienia na kamieniu oraz nie zostanie kamień na kamieniu (Mt 24,2; Mk 13,2; Łk 19,44; 21,6); kielich goryczy lub gorzki kielich - cierpienie, boleść, strapienie zesłane przez los (Mt 26,39.42; Mk 10,38-39; 14,36; Łk 22,42).

Z Mt i Łk — czasem ironicznie kto cię uderzy w policzek, nadstaw mu drugi! (Mt 5,39; Łk 6,29), miłujcie nieprzyjacioły wasze! (Mt 5,44; Łk 6,27), nie sądźcie, abyście nie byli sądzeni (Mt 7,1; Łk 6,37; inne sformułowanie Rz 2,1; 1 Kor 4,5), widzieć źdźbło w oku bliźniego, a nie widzieć belki (tramu) we własnym oku (Mt 7,3-5; Łk 6,41-42), proście, a będzie wam dane, szukajcie, a znajdziecie, kołaczcie, a będzie wam otworzone! (Mt 7,7; Łk 11,9-10), płacz i zgrzytanie zębów — wielka rozpacz (np. Mt 8,12; 13,42; Łk 13,28); nie mieć gdzie skłonić głowy (Mt 8,20; Łk 9,58) — bezdomność; grosz wdowi lub grosz ubogiej wdowy (Mk 12,42-44; Łk 21,1-3) — oddanie swego całego majątku; kto się wywyższa, będzie poniżony, a kto się poniża, będzie wywyższony (Mt 23,12; Łk 14,11; 18,14), nie być pewnym (nie wiedzieć, nie znać) dnia ani godziny (Mt 25,13; Łk 12,46: inne sformułowanie u Mt 24,44 i Mk 13,33.35).

Tylko z Łk — być w błogosławionym stanie — być w ciąży (1,42), lekarzu, ulecz samego siebie! (4,23); samarytanin, miłosierny samarytanin, samarytańska praca — pomoc, opieka itp. (10,30-37); obrać (wybrać) lepszą cząstkę (10,42); syn marnotrawny i rozszerzone marnotrawna córka, marnotrawne dzieci (15,11-32); mamona — dobra materialne, pieniądze (16,9-13), łazarz — człowiek opuszczony, wycieńczony chorobą, nędzarz, biedak (16,19-31); przenieść się na łono Abrahama — umrzeć, stąd też na łonie (natury, przyrody, rodziny) , oraz żartobliwie iść (pójść, pojechać, przejechać się) do Abrahama na piwo — umrzeć (16,19-31) itp.

Tylko z Mk — wszystko jest możliwe dla wierzącego (9,23).

Tylko z J — stać się ciałem lub oblec się w ciało — ziścić się, zrealizować się, oraz wykrzyknienie a słowo ciałem się stało! — wyraz wielkiego zdumienia, zaskoczenia lub przerażenia (1,14); żartobliwie jak w Kanie Galilejskiej — gdy na stole pojawiają się nowe trunki (2,1-11); pisać na piasku — puszczać w niepamięć; rzucać na kogo kamieniem — potępiać kogoś, rzucić pierwszy kamieniem oraz cała fraza kto z was (z nas) jest bez grzechu, niech pierwszy rzuci (na kogoś) kamieniem! (8,7); nie z tej ziemi— o kimś (czymś) niezwykle pięknym lub w ogóle niezwykłym (trawestacja wyrażenia nie z tego świata, 8,23); maluczko, a [...] (16,16-19), od Annasza do Kaifasza (18,24); niewierny Tomasz lub niewierny jak Tomasz (20,24-29).

Z pozostałych ksiąg NT wywodzi się niewiele zwrotów — wierzgać przeciwko ościeniowi — miotać się w sytuacji bez wyjścia (Dz 26,14); być w siódmym niebie (2 Kor 12,2 jest aż do trzeciego nieba, siódme z apokryfów), bestia apokaliptyczna; alfa i omega — początek i koniec, wszystko, niezachwiany autorytet (Ap passim); księga zamknięta na siedem pieczęci (Ap 5).

3. Wykorzystano też samą nazwę Biblii i tytuły jej części składowych: biblia — duża księga; cnoty biblijne; żartobliwe (czyjaś) księga rodzaju — pochodzenie, rodowód; exodus — tłumne wyjście (np. z miasta, z kraju); stawać się ewangelią, uważać coś za ewangelię — uważać coś za bezwzględny nakaz, autorytet; dawne kłaść głowę pod ewangelię — narażać się na przykrości, niebezpieczeństwa; ewangeliczna prostota, moralność ewangeliczna; apokalipsa — objawienie, wizja; apokaliptyczny — tajemniczy, wizyjny, straszny.

4. Biblijne imiona osobowe ze ST są w Polsce rzadkie. Często występują tylko Adam i Ewa, rzadko Daniel, Eliasz, Jeremi (Jeretniasz), Jonasz, Rafał, Tobiasz oraz Judyta, Rut, Tamara; dawniej używano imion Abraham, Samuel i innych. O wiele więcej imion wzięto z NT — Ananiasz, Andrzej, Bamaba, Bartłomiej, Dionizy, Filip, Gabriel, Jan, Józef, Klaudiusz, Kleofas, Korneliusz, Łukasz, Maciej i Mateusz (z Matthaeus), Marek, Michal, Mikołaj, Nikodem, Paweł, Piotr, Szczepan i Stefan (ze Stephanus), Szymon, Tadeusz, Tomasz, Tymoteusz i Tytus oraz Anna, Elżbieta, Joanna, Lidia, Magdalena, Maria, Marta oraz z tradycji apokryficznej — Kasper, Melchior, Baltazar.

5. Wiele wyrazów i frazemów przeszło z Biblii do polskiego języka niereligijnego nie bezpośrednio, lecz poprzez późniejsze teksty religijne (modlitwy, przepisy itp.) oraz poprzez nauki świeckie niegdyś ściśle z Biblią związane; do takich tworów należą np. semita, semitolog, semicki itd., chamici, chamicki, jafetydzi oraz (ludy i języki) jafetyckie (od imion synów Noego, Rdz 6-11), sodomia i sodomita (Rdz 18 i 19), dekalog i dziesięcioro przykazań (np. higieny) oraz żartobliwie być (czyimś) sługą i służebnicą, wołem i osłem — być na każde zawołanie, spełniać każdy rozkaz (z dekalogu, Wj 20, Kpł 20, Pwt 5), onanizm, onania, onanizować się (Rdz 38,8-10), walka (troska) o chleb powszedni i (umieć coś) jak pacierz (z Pater noster, Mt 6,11; Łk 11,3), żartobliwie błogosławiony między niewiastami (z Pozdrowienia anielskiego, Łk 1,42), potrzebny jak Piłat w Credo i żartobliwie wstąpił do piekieł, po drodze mu było (z Credo) itp. Liczne są także wyrazy i frazemy świeckie utworzone w oparciu o nazwy i pojęcia takie, jak Bóg, Bóg Ojciec, Duch Święty, Mesjasz, Jezus, Maryja, Józef, niebo, piekło, anioł, diabeł, apostoł, święty, żegnać (się), błogosławić itp. — którym początek dała Biblia.

------------------------------------------------------

źródło: Encyklopedia Katolicka :. (t. II)

Zamieszczono dzięki uprzejmości i zgodzie Towarzystwa Naukowego :. Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego :.

«« | « | 1 | 2 | » | »»