XVIII NIEDZIELA ZWYKŁA - ROK C

Dzięki uprzejmości Oficyny Wydawniczej „Vocatio” i Księgarni św. Wojciecha (www.mojeksiazki.pl), które wyraziły zgodę na publikację fragmentów wydawanych przez nie pozycji, przedstawiamy czytelnikom cykl: „Zrozumieć Słowo”. Będziemy starali się ukazywać w nim fragmenty Pisma Świętego przewidziane w Liturgii w kontekście historycznym, kulturowym i teologicznym.
Mamy nadzieję, że pomoże to czytelnikom w pełniejszym przeżywaniu spotkania z Chrystusem podczas Eucharystii oraz w coraz lepszym odczytywaniu skierowanego do nas Słowa Bożego i wprowadzaniu go w życie. Zapraszamy do lektury i refleksji.

XVIII NIEDZIELA ZWYKŁA – Rok C

Czytania mszalne

PIERWSZE CZYTANIE
Marność doczesnych osiągnięć

Czytanie z Księgi Koheleta

Marność nad marnościami, powiada Kohelet, marność nad marnościami, wszystko marność.
Jest nieraz człowiek, który w swej pracy odznacza się mądrością, wiedzą i dzielnością, a udział swój musi on oddać człowiekowi, który nie włożył w nią trudu. To także jest marność i wielkie zło. Cóż bowiem ma człowiek z wszelkiego swego trudu i z pracy ducha swego, w której mozoli się pod słońcem? Bo wszystkie dni jego są cierpieniem i zajęcia jego utrapieniem. Nawet w nocy serce jego nie zazna spokoju. To także jest marność.
Koh 1,2;2,21-23

2. Motto to zostało powtórzone na końcu księgi tworząc w ten sposób inkluzję. Wartość liczbowa spółgłosek wynosi 216 (hbl hblm hklyhbl) i tyle samo jest wersetów od 1,1-12,8. Najwyraźniej Kohelet liczył wersety swej księgi.

”Marność”: To charakterystyczne słowo księgi ma wartość 37 i występuje w niej 37 razy. Hebrajskie hebel oznacza dosłownie „tchnienie”, albo „para” i określa to, co jest przejściowe i obce materii.

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

1,2. Marność. W literaturze sumeryjskiej i we wszystkich tradycjach Bliskiego Wschodu znany był motyw marności istnienia, a szczególnie ludzkiej doli - od czasów pradawnych los człowieczy był marnością (wiatrem).

Komentarz Historyczno-Kulturowy do Biblii Hebrajskiej, John H. Walton,
Victor H. Matthews, Mark W. Chavalas, Oficyna Wydawnicza "Vocatio", Warszawa 2005 :.

PSALM RESPONSORYJNY

Refren: Słysząc głos Pana, serc nie zatwardzajcie.

Przyjdźcie, radośnie śpiewajmy Panu,
wznośmy okrzyki ku chwale Opoki naszego zbawienia,
stańmy przed obliczem Jego z uwielbieniem,
radośnie śpiewajmy Mu pieśni.
Refren.
Przyjdźcie, uwielbiajmy Go padając na twarze,
zegnijmy kolana przed Panem, który nas stworzył.
Albowiem On jest naszym Bogiem,
a my ludem Jego pastwiska i owcami w Jego ręku.
Refren.
Obyście dzisiaj usłyszeli głos Jego:
”Niech nie twardnieją wasze serca jak w Meriba,
jak na pustyni w dniu Massa,
gdzie Mnie kusili wasi ojcowie,
doświadczali Mnie, choć widzieli moje dzieła”.
Refren.

Ps 95,1-2.6-7ab.7c-9

Ps 95. Często zaliczany do hymnów na cześć Jahwe-Króla, psalm ten jest również określany jako liturgia prorocka. Z sąsiednimi psalmami o królowaniu Jahwe łączy go podkreślenie przystąpienia do Jahwe z uwielbieniem i pieśnią oraz podkreślenie jego wyższości nad innymi bogami. Posiada liczne paralele do Ps 81 i 100.

Struktura:
ww. 1-7a (zaproszenie do wielbienia Jahwe jako najwyższego Boga i pasterza)
ww. 7b-11 (napomnienie, by być wiernym Jahwe).

1-7. Powiązanie tematów Jahwe jako Zbawcy i Stwórcy:
A: zbawca (w. 1),
B: stwórca (ww. 4-5);
B: stwórca (w. 6),
A: zbawca (w. 7a).

3. ”Albowiem Pan [El] jest wielkim Bogiem i wielkim Królem ponad wszystkimi bogami”: El przewodniczył kananejskiemu panteonowi; stąd termin najwyższego boga; „Wielki król” był tytułem nadawanym imperatorom na Bliskim Wschodzie (Ps 47,3; 48,3).

7a. Inne tłumaczenie: „Albowiem On jest naszym Bogiem, a my Jego ludem, owcami Jego pastwiska” (por. Ps 79,13; 100,3).

7b-11. Ton psalmu zmienia się gwałtownie w sięgające tradycji wędrówki ostrzeżenie przed niewiernością wobec Jahwe. Por. Ps 81, który zawiera identyczny motyw.

8. ”Meriba… Massa”: Według Ps 81,8 to Bóg wystawił na próbę lud w Meriba. Por. Wj 17,1-7. Nazwy miejsc oznaczają odpowiednio „walka” i „próba”.

11. Zwłaszcza w literaturze deutoronomicznej Ziemia Obiecana jest miejscem, gdzie Boży lud może „odpocząć” od wędrówek i wojen oraz gdzie może radować się stałym zamieszkaniem (Pwt 12,10; 25,19; Joz 22,4). Ta ziemia należy do Jahwe, dlatego mówi o niej jako o „miejscu swego odpoczynku”.

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

95,8. Meriba, Massa. Nazwy te odnoszą się do Refidim w pobliżu Synaju i opisują żądną naturę Izraelitów. Na ich szemranie Bóg odpowiedział wydobyciem wody ze skały. Na temat dodatkowych informacji dotyczących tego incydentu zob. komentarz do Wj 16-17.

Komentarz Historyczno-Kulturowy do Biblii Hebrajskiej, John H. Walton,
Victor H. Matthews, Mark W. Chavalas, Oficyna Wydawnicza "Vocatio", Warszawa 2005 :.

DRUGIE CZYTANIE
Szukajcie tego, co w górze, zadajcie śmierć temu, co jest przyziemne

Czytanie z Listu świętego Pawła Apostoła do Kolosan

Bracia:
Jeśliście razem z Chrystusem powstali z martwych, szukajcie tego, co w górze, gdzie przebywa Chrystus, zasiadając po prawicy Boga. Dążcie do tego, co w górze, nie do tego, co na ziemi. Umarliście bowiem i wasze życie jest ukryte z Chrystusem w Bogu. Gdy się ukaże Chrystus, nasze Życie, wtedy i wy razem z Nim ukażecie się w chwale.
Zadajcie więc śmierć temu, co jest przyziemne w waszych członkach: rozpuście, nieczystości, lubieżności, złej żądzy i chciwości, bo ona jest bałwochwalstwem.
Nie okłamujcie się nawzajem, boście zwlekli z siebie dawnego człowieka z jego uczynkami, a przyoblekli nowego, który wciąż się odnawia ku głębszemu poznaniu Boga, według obrazu Tego, który go stworzył. A tu już nie ma Greka ani Żyda, obrzezania ani nieobrzezania, barbarzyńcy, Scyty, niewolnika, wolnego, lecz wszystkim we wszystkich jest Chrystus.
Kol 3,1-5.9-11

1-4. Początek nowej części ponownie sygnalizuje oun. Wersety te stanowią podsumowanie nauczania zawartego w części poprzedniej, stanowiącej fundament szczegółowego nauczania etycznego, które teraz nastąpi.

W sławnej platońskiej metaforze jaskini (wypowiedzianej na wiele set lat przed Pawłem) cienie przesuwające się na ścianie były ledwie odbiciem prawdziwego świata idei. W czasach Pawła wielu wierzyło, że rzeczywistość niebiańska jest czysta i wieczna, w przeciwieństwie do doczesnego i zniszczalnego ziemskiego świata w dole. Żydowscy pisarze apokaliptyczni także wprowadzali rozróżnienie pomiędzy obszarem niebieskim i ziemskim, podkreślając czystość boskich sfer na wyżynach niebios.
Żydowscy mistycy, którzy stanowili przyczynę problemów w Kolosach, dążyli przypuszczalnie do owych wyższych sfer niebios przez mistyczne doświadczenia (Kol 2,18); Paweł wskazuje w sposób konkretny, że w sferach niebieskich liczy się tylko jedno: Chrystus. W tym kontekście apostoł przedstawia wartości niebieskie jako skupione wokół postaci Chrystusa, dostępne dla tych, którzy wraz z Nim umarli i zmartwychwstali, wraz z Nim też zostali wywyższeni (por. Ef 2,6). Zwrot „to, co w górze" był czasami używany w tym właśnie znaczeniu.

1. ”zasiadając po prawicy Boga”: Jest to fragment wczesnochrześcijańskiego wyznania wiary, opartego na słowach Ps 110,1, wykorzystywanego we wczes nym Kościele do wskazania, że mesjańskie obietnice zostały wypełnione w Chrystusie. 3-4. Chociaż zmartwychwstanie już się dokonało, wszystkie warunki nadejścia końca świata nie zostały jeszcze spełnione. Nadal istnieje więc przepaść między tym, co na ziemi, a tym, co w niebie, zaś wypełnienie przeznaczenia Ciała Chrystusa jest ukryte „z Chrystusem w Bogu"; lecz ostatecznie Chrystus i wierzący ukażą się w chwale.

9-10. Wyrażenie „zwlec” i „przyoblec" może stanowić nawiązanie do obrazu zbroi używanego przez grecko-rzymskich moralistów lub do obrazu „przyobleczenia" Ducha, który pojawia się czasami w tradycji żydowskiej. Paweł mógł jednak po prostu ukuć własny obraz duchowego odzienia (którym często się też posługuje; zob. komentarz do Rz 13.12). Nie ma żadnych głębszych treści w tym, że starożytni musieli zakładać i zdejmować szaty. (Niektórzy uczeni sądzili, że jest to obraz chrztu. Faryzejski chrzest w żydowskich mykwach przyjmowano nago, przeto rozebranie się, a następnie ubranie, miałoby sens. Trudno sobie jednak wyobrazić, że publiczny chrzest dokonywany przez Jana w Jordanie [Mk 1,5] - który otrzymywali przypuszczalnie mężczyźni i kobiety - również przyjmowano nago, nic mamy też wyraźnych dowodów, jaki chrzest był praktykowany w niepalestyńskich Kościołach z tego okresu.)
„Dawny człowiek" i „nowy" to przypuszczalnie aluzja odpowiednio do Adama, w którym żyło wcześniejsze człowieczeństwo (w świetle żydowskiej koncepcji postaci zbiorowej i posługiwania w języku hebrajskim słowem 'adam w znaczeniu „człowiek"), i do Chrystusa. Aluzja do Adama wynika ze słów „obraz" i „stworzył" w Kol 3,10 (zob. Rdz 1,26). Terminologia dotycząca „odnawiania" pasuje do żydowskiej nauki o nowym stworzeniu, które nastąpi w czasach ostatecznych - Paweł wierzy, że zostało ono zapoczątkowane w Chrystusie, Nowym Adamie (zob. komentarz do 2 Kor 5,17). Stało się ono faktem, lecz wierzący, którzy prowadzą nowe życie w starym świecie, muszą nieustannie pamiętać o swym uczestniczeniu w nowym świecie, by stosownie do niego postępować. „Odnawianie" może też odzwierciedlać słownictwo używane w Starym Testamencie (Ps 51,10; por. Ez 18,31) szczególnie język opisujący różne działanie w Jego ludzie w czasach ostatecznych (por. Ez 11,19-20; 36-26-27).

11. Ze wszystkich ludów cesarstwa rzymskiego Grecy, dumni z własnego dziedzictwa, okazywali największy brak tolerancji wobec Żydów. Obrzezanie było znakiem odróżniającym Żydów od nie-Żydów. W języku greckim, powszechnym w czasach Pawła, słowo „barbarzyńcy" w sensie ścisłym w dalszym ciągu oznaczało wszystkich ludzi nic będących Grekami, chociaż pewni nie-Grecy w inny sposób klasyfikowali ludzi (np. pewni aleksandryjscy Żydzi utrzymywali, że są Grekami, chociaż bulwersowało to etnicznych Greków mieszkających w Aleksandrii). Scytowie byli ogólnie uważani za lud najbardziej barbarzyński, okrutny i nastawiony wrogo do Greków (chociaż niektórzy pisarze starożytni przedstawiali Scytów jako „szlachetnych pogan"). „Niewolnika, wolnego" to główny podział społeczny, chociaż niektórzy niewolnicy zajmowali wyższą pozycję społeczną od wielu wolnych. „Wszystkim we wszystkich jest Chrystus" może oznaczać, że to raczej On, niż jakiekolwiek ludzkie podziały, decyduje o całości ludzkiego życia.

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :.

ŚPIEW PRZED EWANGELIĄ
Aklamacja: Alleluja, alleluja, alleluja
Błogosławieni ubodzy w duchu,
albowiem do nich należy królestwo niebieskie.
Aklamacja: Alleluja, alleluja, alleluja

Mt 5,3

EWANGELIA
Marność dóbr doczesnych

Słowa Ewangelii według świętego Łukasza

Ktoś z tłumu powiedział do Jezusa: ”Nauczycielu, powiedz mojemu bratu, żeby się podzielił ze mną spadkiem”.
Lecz On mu odpowiedział: ”Człowieku, któż Mię ustanowił sędzią albo rozjemcą nad wami?”.
Powiedział też do nich: ”Uważajcie i strzeżcie się wszelkiej chciwości, bo nawet gdy ktoś opływa we wszystko, życie jego nie jest zależne od jego mienia”.
I powiedział im przypowieść:
”Pewnemu zamożnemu człowiekowi dobrze obrodziło pole. I rozważał sam w sobie: »Co tu począć? Nie mam gdzie pomieścić moich zbiorów«. I rzekł: »Tak zrobię: zburzę moje spichlerze, a pobuduję większe i tam zgromadzę wszystko zboże i moje dobra. I powiem sobie: Masz wielkie zasoby dóbr, na długie lata złożone; odpoczywaj, jedz, pij i używaj«”.
Lecz Bóg rzekł do niego: ”Głupcze, jeszcze tej nocy zażądają twojej duszy od ciebie; komu więc przypadnie to, coś przygotował?”.
Tak dzieje się z każdym, kto skarby gromadzi dla siebie, a nie jest bogaty przed Bogiem.
Łk 12,13-21

13-21. Fragment ten stanowi początek długiego rozważania o szkodliwych skutkach chciwości w życiu uczniów, które kończy się w 12,34 i powraca w 12,45.

13. Ludzie często prosili rabinów o rozwikłanie zagadnień prawnych. Najstarszy syn zawsze otrzymywał podwójną część dziedzictwa względem pozostałych. Sposób podziału majątku był ustalony, powód miał więc w tym przypadku wszelkie prawo do swojej części dziedzictwa.

14-15. Odpowiedź Jezusa zapewne zaskoczyła ówczesnych słuchaczy. Nie chodzi o to, czy powód ma słuszność prawną, lecz o to, że liczą się nie majętności, lecz życie. Nawet większość chłopów miała jakaś własność (dom), słowa Jezusa uderzały więc w istotę ludzkich pragnień. Jedynie nieliczni greccy filozofowie (np. Epiktet) wypowiadali się na temat majątku w ostrzejszej formie niż to czyni Jezus.

”chciwości”: Jednym z zarzutów wysuwanych wobec fałszywych nauczycieli była ich chciwość. W opowiadaniu zawartym w ww. 16-21 Jezus ostrzega uczniów przed daremnym szukaniem schronienia przed wrogością przez gromadzenie bogactw.

16-18. Archeolodzy odkryli obszerne silosy na ziarno w starożytnych majątkach należących do zamożnych właścicieli ziemskich, którzy mieszkali z dala od swoich włości (np. w okolicach Sefforis, jednego z największych i najbardziej zhellenizowanych żydowskich miast Galilei). W przypowie ści występuje bogaty obszarnik, członek bardzo nielicznej warstwy uprzywilejowanej (szacowanej ogólnie na mniej niż jeden procent populacji), który nie musiał pracować na własnych polach. Chociaż wielu wieśniaków mogło chlubić się swoją pracą, niewielu było w stanie zmienić swój status społeczny, tak więc styl życia znanych bogaczy w naturalny sposób rodził powszechną zawiść.

17. Zwróć uwagę jak często w tym wersecie i w ww. 18-19 „głupiec" podkreśla swoje znaczenie. Jego egoistyczna postawa usuwa Boga i bliźnich ze swego świata.

19. Epikurejska satysfakcja bohatera przypowieści, który mógł „odpoczywać, jeść, pić i używać", stanowi przypuszczalnie aluzję do podobnie przedstawianej głupoty zamożnych Żydów z Iz 22,13-14. Był to szczyt doczesnych marzeń człowieka (Koh 2,24; 3,12; 5,18-19), należało jednak wziąć jeszcze pod uwagę żądania Boga (Łk 11,7-12,14). Wiele innych tekstów żydowskich zawiera krytykę przeświadczenia o samowystarczalności człowieka, który sądzi, że posiada wszystko i nie liczy się ze śmiercią (np. Syr 11,18-19; Menander Syryjczyk Sentencje 368-76; Pseudo-Foklides 109-10; Księga Henocha 97,8-10).

”jedz, pij”: Ten opis życia obojętnego na Boga odpowiada opisowi w 12,45.

20. Obraz pozostawienia owocu swoich trudów komuś innemu, kto okazał się bardziej godny, pojawia się w tradycji mądrosciowej Starego Testamentu (np. Koh 2,18). Obawa, że zdobyty majątek przypadnie w udziale komuś, kto go przepuści, była częstym motywem w starożytnej literaturze. Znany był również obraz życia jako czegoś, co zostało człowiekowi pożyczone i zostanie mu odebrane w chwili jego śmierci (Mdr 15,8).

Łukasz ma na myśli śmierć człowieka podczas ostatecznego rozliczenia.

”komu więc przypadnie to, coś przy gotował”: Taki morał opowiadania zmusza czytelnika do zadania sobie podstawowego pytania: O co w życiu naprawdę chodzi?

21. Według Jezusa grzechem nie jest sposób zdobycia majątku, lecz przywiązanie do niego, zamiast dzielić się nim hojnie. Podobne akcenty pojawiają się w Księdze Przysłów.

Łukasz sam udziela odpowiedzi na pytanie postawione w w. 20: Chodzi o odkrycie sensu życia w uznaniu Boga i dawaniu jałmużny potrzebującym.

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :.