XXII NIEDZIELA ZWYKŁA - ROK C

Dzięki uprzejmości Oficyny Wydawniczej „Vocatio” i Księgarni św. Wojciecha (www.mojeksiazki.pl), które wyraziły zgodę na publikację fragmentów wydawanych przez nie pozycji, przedstawiamy czytelnikom cykl: „Zrozumieć Słowo”. Będziemy starali się ukazywać w nim fragmenty Pisma Świętego przewidziane w Liturgii w kontekście historycznym, kulturowym i teologicznym.
Mamy nadzieję, że pomoże to czytelnikom w pełniejszym przeżywaniu spotkania z Chrystusem podczas Eucharystii oraz w coraz lepszym odczytywaniu skierowanego do nas Słowa Bożego i wprowadzaniu go w życie. Zapraszamy do lektury i refleksji.

XXII NIEDZIELA ZWYKŁA – Rok C

Czytania mszalne

PIERWSZE CZYTANIE
Bóg miłuje pokornych

Czytanie z Księgi Syracydesa

Synu, z łagodnością wykonuj swe sprawy, a każdy, kto jest prawy, będzie cię miłował. O ile wielki jesteś, o tyle się uniżaj, a znajdziesz łaskę u Pana. Wielka jest bowiem potęga Pana i przez pokornych bywa chwalony.
Na chorobę pyszałka nie ma lekarstwa, albowiem nasienie zła w nim zapuściło korzenie. Serce rozumnego rozważa przypowieści, a ucho słuchacza jest pragnieniem mędrca.
Syr 3,17-18.20.28-29

Pokora (3,17-24).
Por. 1,27; 4,8; 7,16-17; 10,26-28; na pokorę jest położony również nacisk w Prz 11,2; 15,33; 18,12; 22,4 oraz w qumrańskiej Regule Zrzeszenia (1QS 2,23-25; 3,8-9; 4,3; 5,3.24-25).

18 Ludzie wysoko postawieni i możni powinni być bardziej pokorni od ludzi prostych i słabych.

26-29. Pierwszy poemat przeciwstawia „twarde [tzn. uparte] serce" (ww. 26-27; hebr. kēb kābēd, jak w Wj 7,14, gdzie odnosi się do faraona) „sercu rozumnego" (w. 29; lēb hākām, jak w Prz 10,8 i 16,21, gdzie oznacza mędrca). Hebr. lēb, „serce" = „umysł" według kategorii świata zachodniego. Człowiek uparty „dozna klęski", gdyż brakuje mu mądrości, podczas gdy mędrzec w mądrości znajdzie radość; por. Prz 23,15.

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

PSALM RESPONSORYJNY

Refren: Ty, dobry Boże, biednego ochraniasz.

Sprawiedliwi cieszą się i weselą przed Bogiem,
i rozkoszują radością.
Śpiewajcie Bogu, grajcie Jego imieniu,
cieszcie się Panem, przed Nim się weselcie.
Refren.
Ojcem sierot i wdów opiekunem
jest Bóg w swym świętym mieszkaniu.
Bóg dom gotuje dla opuszczonych,
jeńców prowadzi ku lepszemu życiu.
Refren.
Deszcz obfity zesłałeś, Boże,
Tyś orzeźwił swoje znużone dziedzictwo.
Twoja rodzina, Boże, znalazła to mieszkanie,
które w swej dobroci dałeś ubogiemu.
Refren.

Ps 68,4-7.10-11

Ps 68. Prawdopodobnie najbardziej niezrozumiały i najtrudniejszy z psalmów. Trudności dotyczą nie tylko wielu pojedynczych słów i wersetów, lecz także charakteru całego utworu. Czy jest to spójna całość, czy starożytny zbiór wierszy lirycznych? Według Albrighta Ps 68 składa się z 30 pierwszych wersetów czy strof rozpoczynających serie starożytnych hymnów. Takie zbiory znajdują się w literaturze mezopotamskiej. Ostatnie próby odczytania psalmu jako całości podejmuje Dahood, który uznał psalm za hymn triumfalny.

2. Por. Lb 10,35, gdzie występuje podobny język w opisie przeznaczenia arki.

3. ”jak wosk się rozpływa przy ogniu”: język teofanii, podobnie jak w Ps 97,5 i Mi 1,4.

5. ”co cwałuje na obłokach”: W literaturze ugar. standardowe określenie boga burzy Baala, teraz zamienionego na Boga Izraela (por. Pwt 33,26; Ps 18,10; Iz 19,1 i w. 34 poniżej).

6. Podobne opisy troski o sieroty i wdowy (por. Pwt 10,18; 27,19; Ps 82,2-3; 146,9) znajdują się w literaturze ugar.

7. ”Bóg przygotowuje dom dla opuszczonych”: Według interpretacji Albrighta: „sprawia, że nieżonaci mają dom". Por. Ps 113,9.

8-9. Por. ścisłą paralelę do teofanii opisanej w Sdz 5,4-5.

13-15. Jeden z najbardziej niejasnych fragmentów w Psałterzu; żadne z proponowanych tłumaczeń nie zostało zgodnie przyjęte.

16-17. Porównanie gór i wybór Syjonu na mieszkanie Boga (por. Ps 132,13). Jeśli psalm stanowi jednolitą kompozycję, ta aluzja do świątyni wskazuje na terminus a quo z X w. Temat współzawodnictwa gór o wybranie na święte miejsce porwała określić czas powstania psalmu na okres przed wyborem Syjonu.

18b. Por. Iz 2,2-4.

19. Królowanie zwycięskiego Boga w świątyni, odniesione w Ef 4,8-9 do królowania Chrystusa, który wstąpił do nieba.

23. W kontekście ww. 20-24 (triumf Boga) Albright dostrzega odniesienie do walki stworzenia pomiędzy Baalem i Morzem (podobnie u Dahooda) i tłumaczy (skorygowany) tekst: Jahwe powiedział: «Od uderzenia węża wracam, wracam od zniszczenia Morza!»"

30. Co do królów przynoszących dary do świątyni jerozolimskiej por. Iz 60,6-7.11-14.

33-34. Por. w. 5 pod kątem podobieństwa języka i motywów. Aluzja do boga burzy prowadzi naturalnie do grzmotu, głosu boga burzy.

36b. Por. Ps 29,11.

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

68,7. Opuszczeni. Egipska Opowieść o wymownym wieśniaku dostarcza wzoru obowiązków króla wobec słabych. W tym utworze mądrościowym pochodzącym z okresu Średniego Państwa król nazywany jest ojcem sieroty i "matką dla tych, którzy matki nie mają". W rozpatrywanym psalmie Jahwe jest miłosiernym prawodawcą zapewniającym opiekę sierotom, wdowom i obcym przybyszom (hebrajskie słowo przetłumaczone jako "opuszczeni" lub "samotni"), tak jakby byli oni członkami pokoleń Izraela (zob. komentarz do Pwt 24,17-18 oraz 24,19-22 na temat praw dotyczących wymierzania sprawiedliwości słabym). W Koh 4,8-9 również omawia się dolę ludzi wyobcowanych, samotnych i opuszczonych.

68,7. Jeńców prowadzi ku pomyślności. Uwolnienie więźniów (od kary więzienia za długi) uważane było za akt sprawiedliwości. Często czyniono to w pierwszym lub drugim roku panowania nowego króla (później zaś co jakiś czas począwszy od tej chwili). Na przykład w okresie starobabilońskim król Ammisaduka (XVII w. przed Chr.) wymazał wszystkie długi dla uczczenia boga Szamasza. "Jubileusz" dotyczył więc w tym przypadku głównie ludzi zadłużonych (z przyczyn finansowych lub prawnych) i uwolnienia ludzi trzymanych w więzieniu za długi. W przeciwieństwie do sytuacji w Izraelu, edykty babilońskie zależne były całkowicie od kaprysu władcy, nie ma też dowodów, że były usankcjonowane przez bogów. Na temat informacji dotyczących takiego postępowania ze strony idealnego władcy zob. komentarz do Ps 11,1. Patrząc na zagadnienie z perspektywy historycznej, należy zwrócić uwagę, że wyzwolenie niewolników zostało ogłoszone przez ostatniego króla Judy, Sedecjasza (Jr 34,8-10). Na temat tych i innych cech panowania sprawiedliwego króla zob. komentarz do Ps 49,9-10.

Komentarz Historyczno-Kulturowy do Biblii Hebrajskiej, John H. Walton,
Victor H. Matthews, Mark W. Chavalas, Oficyna Wydawnicza "Vocatio", Warszawa 2005 :.

DRUGIE CZYTANIE
Stare i nowe przymierze

Czytanie z Listu do Hebrajczyków

Bracia:
Nie przystąpiliście do dotykalnego i płonącego ognia, do mgły, do ciemności i burzy ani też do grzmiących trąb i do takiego dźwięku słów, iż wszyscy, którzy go słyszeli, prosili, aby do nich nie mówił.
Wy natomiast przystąpiliście do góry Syjon, do miasta Boga żyjącego, Jeruzalem niebieskiego, do niezliczonej liczby aniołów, na uroczyste zebranie, do Kościoła pierworodnych, którzy są zapisani w niebiosach, do Boga, który sądzi wszystkich, do duchów sprawiedliwych, które już doszły do celu, do pośrednika Nowego Testamentu, Jezusa.
Hbr 12,18-19.22-24a

18-21. Pierwsza część porównania zgromadzenia Izraela w czasie nadawania starego przymierza ze zgromadzeniem wierzących, którzy wkroczyli w nowe przymierze. Pierwsze miało miejsce na ziemi; na temat budzących grozę towarzyszących mu okoliczności zob. Wj 19,12-13.16-19; 20,18-21.

18. Autor opisuje tutaj Górę Synaj w chwili nadania Prawa (Wj 19,16; Pwt 4,11-12).

19. W Wj 20,18-21, kiedy Bóg nadawał Dziesięcioro Przykazań, ludzie lękali się Jego budzącej grozę świętości. Pragnęli, by Mojżesz występował w charakterze ich pośrednika. Obawiali się, że zginą, jeśli Bóg zwróci się do nich bezpośrednio (Wj 20,19; Pwt 5,25-27), pojawił się bowiem w postaci trawiącego ognia (Pwt 4,24; 5,24-25). Bogu chodziło jednak o to, by na tyle wzbudzić w nich przerażenie, by przestali grzeszyć (Wj 20,20).

22. Zgromadzenie ludu nowego przymierza odbywa się w niebie. Autor zwraca się do tych, którzy tam zmierzają, jednak już teraz doświadczają korzyści płynących z ofiary Jezusa - dlatego może mówić dotarciu jako fakcie dokonanym.

Góra Syjon (Jerozolima lub Wzgórze Świątynne w Jerozolimie) w przeciwieństwie do Góry Synaj, miała być miejscem nadania nowego Prawa w czasach ostatecznych (Iz 2.1-4). Na temat niebieskiej Jerozolimy, Zob. komentarz do Hbr 11.9-10. Wszyscy starożytni uznaliby niebieskie miejsce objawienia za wspanialsze od miejsca ziemskiego, niezależnie od tego, jaką chwałą (Hhr 12,18-21) to ostatnie było otoczone.
W tradycji żydowskiej podkreślano wielką liczbę aniołów obecnych przy nadaniu Prawa (nawet twierdzono, że na każdego Izraelitę przypadało tysiąc aniołów). Autor Listu do Hebrajczyków zaczerpnął przypuszczalnie wzmiankę o aniołach z Ps 68,17, który odnosi się do nadania Prawa i tak był też zwykle rozumiany w późniejszej tradycji żydowskiej.

23. Na długo przed I w. po Chr., Septuaginta stosowała termin przetłumaczony tutaj jako „Kościół" celem oddania „zgromadzenia" Izraela w hebrajskim Starym Testamencie. Autor Listu do Hebrajczyków przeciwstawia tutaj zgromadzenie prowadzone przez Jezusa zgromadzeniu prowadzonym przez Mojżesza (Hbr 12,19). (Na temat „pierworodnych", zob. komentarz do Hbr 1,6: ponieważ słowo ma formę liczby mnogiej może się tutaj odnosić do ludu Bożego jako całości - np. Wj 4,22.) Słowo „zapisani” oznacza, że ich imiona widnieją w księdze w niebie. Żydowski obraz niebieskich tablic i księgi życia był szeroko rozpowszechniony (zob. komentarz do Flp 4,3; Ap 20,12). W utworach apokaliptycznych, np. 1 Księdze Henocha. „duchy" lub „dusze" oznaczają sprawiedliwych umarłych, którzy przebywają w niebie (inne teksty odnoszą je jeszcze częściej do aniołów, lecz to nie miałoby sensu w przypadku „duchów sprawiedliwych", co było tradycyjnym określeniem sprawiedliwych zmarłych, nie zaś opiekuńczych aniołów stróżów). Wielu Żydów z diaspory wierzyło, że sprawiedliwi osiągają w końcu doskonałość w chwili śmierci (lub zmartwychwstaniu; por. Hhr 11.40. Sugerowano, że sprawiedliwi z Hbr 12,23 obejmują też bohaterów wiary z rozdz. 11).

”pierworodnych”: Słowa te mogą oznaczać aniołów z w. 22 lub całe zgromadzenie wiernych chrześcijan.

”do duchów sprawiedliwych, które już doszły do celu”: Tj. świętych ST; por. 11,40. 24. Krew Abla wołała o pomstę (Rdz 4,10); krew Jezusa otwiera dostęp do Boga (10,19).

24. Mojżesz był uważany za pośrednika pierwszego przymierza. Jako pośrednik nowego przytnie rza (Hbr 9,15; zob. komentarz do Hbr H,6-13), Jezus musiał je zainaugurować przelaniem krwi (zob. komentarz do Hbr 9,15-22). Krew Abla przemówiła, ściągając wyrok potępienia na jego zabójcę (Rdz 4,10; por. Prz 21,28; zob. komentarz do Hbr 11,4). (W tradycji rabinackiej, krew wszystkich potomków, którzy mieli się narodzić z Abla, wolała do Boga przeciwko Kainowi, Kain nie mógł więc mieć udziału w świecie przyszłym. Krew wołająca do Boga pojawia się też w Wyroczniach Sybillińskich. 2 Mch 8,3 i w innych tekstach; por. Pwt 21,1-9. Zob. komentarz do Mt 23,35 na temat tradycji o świadectwie składanym przez krew Zachariasza. Inne opowieści rabinackie także sugerują, że krew zamordowanego nie zastygała, dopóki nie został pomszczony.) Krew Jezusa, dzięki której zostało zawarte nowe przymierza przebaczenia, „przemawia mocniej" niż krew Abla.

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :.

ŚPIEW PRZED EWANGELIĄ
Aklamacja: Alleluja, alleluja, alleluja
Weźcie moje jarzmo na siebie i uczcie się ode Mnie,
bo jestem cichy i pokorny sercem.
Aklamacja: Alleluja, alleluja, alleluja
Mt 11,29ab

EWANGELIA
Kto się wywyższa, będzie poniżony, a kto się poniża, będzie wywyższony

Słowa Ewangelii według świętego Łukasza

Gdy Jezus przyszedł do domu pewnego przywódcy faryzeuszów, aby w szabat spożyć posiłek, oni Go śledzili. I opowiedział zaproszonym przypowieść, gdy zauważył, jak sobie wybierali pierwsze miejsca. Tak mówił do nich: ”Jeśli cię kto zaprosi na ucztę, nie zajmuj pierwszego miejsca, by czasem ktoś znakomitszy od ciebie nie był zaproszony przez niego. Wówczas przyjdzie ten, kto was obu zaprosił, i powie ci: »Ustąp temu miejsca«; i musiałbyś ze wstydem zająć ostatnie miejsce.
Lecz gdy będziesz zaproszony, idź i usiądź na ostatnim miejscu. Wtedy przyjdzie gospodarz i powie ci: »Przyjacielu, przesiądź się wyżej«; i spotka cię zaszczyt wobec wszystkich współbiesiadników. Każdy bowiem, kto się wywyższa, będzie poniżony, a kto się poniża, będzie wywyższony”.
Do tego zaś, który Go zaprosił, rzekł: ”Gdy wydajesz obiad albo wieczerzę, nie zapraszaj swoich przyjaciół ani braci, ani krewnych, ani zamożnych sąsiadów, aby cię i oni nawzajem nie zaprosili, i miałbyś odpłatę. Lecz kiedy urządzasz przyjęcie, zaproś ubogich, ułomnych, chromych i niewidomych.
A będziesz szczęśliwy, ponieważ nie mają czym tobie się odwdzięczyć; odpłatę bowiem otrzymasz przy zmartwychwstaniu sprawiedliwych”.
Łk 14,1.7-14

1. Wspólne spożywanie chleba było okazją do pogłębienia się więzi międzyludzkich. Zdradziecka lub nieprzyjazna postawa osób uczestniczących we wspólnym posiłku budziłaby odrazę u starożytnych czytelników. Fakt, że posiłkiem tym była wieczerza paschalna, wzmacniał jedynie to odczucie.
Zaproszenie na taki posiłek znanego nauczyciela Żydzi uważali za rzecz szczególnie godną.

7-15. Pierwsza część mądrościowego nauczania Jezusa, głównego gościa na przyjęciu. Łukasz rozpoczyna od tematu charakterystycznego dla gatunku sympozjonu: od sporu o honorowe miejsce.

7. Znani nauczyciele przeważnie zabierali głos lub przyłączali się do rozmów podczas uczt. Starożytni pisarze czasami aranżowali literackie dyskusje w formie monologów lub dialogów rozgrywających się na tle takich właśnie uczt. Utwory te nosiły nazwę sympozjów.
Pozycja społeczna odgrywała w starożytności istotną rolę. Wyrażał ją wyraźnie porządek, w jakim sadzano gości w czasie uczt. Status społeczny był szczególnie ważny dla ludzi zamożnych, należących do kręgów grecko-rzymskich (zob. komentarz do 1 Kor 11,21), lecz porządek, w jaki sadzano gości jest też dobrze poświadczony w żydowskim społeczeństwie w Palestynie (także w Zwojach znad Morza Martwego).

8-10. Jezus wypowiada zasadę zaczerpniętą wprost z Prz 25,6-7, do której goście nie przywiązywali większej wagi (i która powraca też w innych tekstach żydowskich). Mimo to, podobnie jak w kręgach rzymskich, nikt zajmujący niższą pozycję społeczną nie zostałby poproszony o to, by przesiadł się wyżej. Z prośbą taką zwrócono by się jedynie do tego, kto zajął miejsce zbyt niskie w stosunku do swej pozycji.

”zaproszonym”: „Greckie słowo keklēmenoi («zaproszeni») u Łukasza znaczy „pozornie wybranych” lub „tych, którzy uważali się za wybranych”. W ww. 16-24 pojawi się kontrast między ludźmi uważanymi za wybranych a ludźmi uznanymi za nie wybranych.

11. Jezus powtarza tutaj tradycyjną starotestamentową obietnicę, odnoszoną szczególnie do dnia sądu (por. Iz 2,12; Ez 17,24; 21,26; por. też komentarz do Łk 1,52-53).

”Każdy bowiem, kto się wywyższa”: Łukasz nadaje ludzkiej mądrości wymiar teologiczny: Boga nie da się zwieść wywyższaniem własnej osoby.

12-14. Łukaszowe wspólnoty nie zachowywały rygorystycznej grecko-rzymskiej etyki odpłaty czy rozumowanie do ut des, według której przyjaciele, dzielący ze sobą wszystko, przychodzą drugiemu na ratunek, w nadziei, że gdy im samym się źle poszczęści, przyjaciel przyjdzie im z pomocą. We wspólnotach Łukaszowych ludzie pochodzący z różnych środowisk i różnych narodów wszystko mieli wspólne (Dz 4,32).

12. Niezaproszenie ludzi zajmujących te samą pozycje społeczną byłoby przez nich odebrane jako obraza. Według Jezusa jednak, to potrzeby drugiego, nie zaś własna pozycja społeczna, muszą decydować o rozdziale darów. Stary Testament zabraniał pobierania procentu od pożyczki, wiec i bogacenia się kosztem bliźniego. W nauczaniu zaś Jezusa nie ma w ogóle mowy o spodziewanym się zwrocie długu; por. Łk 6,34-35.

13. W świecie grecko-rzymskim ludzie zamożni zapraszali zwykle ludzi zajmujących pozycję nieco niższą w zamian za okazywany przez nich szacunek, mimo wszystko goście ci byli nadal jeszcze ludźmi względnie szanowanym, nie zaś żyjącymi na łasce innych lub żebrakami, jakimi w tym społeczeństwie byli ubodzy, ułomni, chromi i niewidomi (chociaż wielu żydowskich nauczycieli uważało zapraszanie żebraków i wieśniaków za uczynek pobożności). Ludzie sparaliżowani, chromi i niewidomi nie byli dopuszczani do sekty w Qumran, którą prawdopodobnie tworzyli esseńczycy.

”ubogich, ułomnych, chromych i niewidomych”: Ludzie potrzebujący, wymienieni tutaj, pojawiają się ponownie w w. 21. Wiele wskazuje na to, że w czasach Łukasza, zarówno Żydzi jak Grecy i Rzymianie pogardzali ludźmi, którym się nie powiodło, np. 1 QSa 2,5-22 wymienia ludzi, którzy nie mieli prawa wstępu na ucztę eschatologiczną: dotknięci chorobą, mający zmiażdżone ręce lub nogi, chromi, ślepi, głusi i niemi, z wadą wzroku czy starczo zniedołężniali. Łukasz wydaje się jedynym, który dodał do tej listy ubogich. Dlaczego? „Zarówno w pismach hebrajskich, jak i w literaturze z Qumran termin «ubodzy» był często używany na określenie Izraela, a szczególnie wybranych wywodzących się z Izraela". Czy jest możliwe, by Łukasz, wprowadzając „ubogich" na listę ludzi pozbawionych społecznego i ekonomicznego wpływu, ironicznie rozszerzył pojęcie wybranych?"

14. Judaizm nauczał, że sprawiedliwi zostaną ostatecznie nagrodzeni w czasie zmartwychwstania umarłych. Jezus stosuje tutaj tę zasadę do rozdziału zasobów. Już w 'Starym Testamencie panowało przekonanie, że Bóg odpłaci ludziom pomagającym ubogim (Prz 19,17).

”przy zmartwychwstaniu sprawiedliwych”: Z wersetów 12-14 jasno wynika, że sprawiedliwi, którzy otrzymają zapłatę przy zmartwychwstaniu, to ludzie, którzy dzielili się chlebem życia z potrzebującymi.

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :.