XVIII NIEDZIELA ZWYKŁA - ROK B

Dzięki uprzejmości Oficyny Wydawniczej „Vocatio” i Księgarni św. Wojciecha (www.mojeksiazki.pl), które wyraziły zgodę na publikację fragmentów wydawanych przez nie pozycji, przedstawiamy czytelnikom cykl: „Zrozumieć Słowo”. Będziemy starali się ukazywać w nim fragmenty Pisma Świętego przewidziane w Liturgii w kontekście historycznym, kulturowym i teologicznym.
Mamy nadzieję, że pomoże to czytelnikom w pełniejszym przeżywaniu spotkania z Chrystusem podczas Eucharystii oraz w coraz lepszym odczytywaniu skierowanego do nas Słowa Bożego i wprowadzaniu go w życie. Zapraszamy do lektury i refleksji.

XVIII NIEDZIELA ZWYKŁA - ROK B
Czytania mszalne

PIERWSZE CZYTANIE
Bóg daje cudowny pokarm

Czytanie z Księgi Wyjścia

Na pustyni całe zgromadzenie synów Izraela zaczęło szemrać przeciw Mojżeszowi i przeciw Aaronowi. Synowie Izraela mówili im: „Obyśmy pomarli z ręki Pana w ziemi egipskiej, gdzieśmy zasiadali przed garnkami mięsa i chleb jadali do sytości. Wyprowadziliście nas na tę pustynię, aby głodem umorzyć całą tę rzeszę”.
Pan powiedział wówczas do Mojżesza: „Oto ześlę wam chleb z nieba na kształt deszczu. I będzie wychodził lud, i każdego dnia będzie zbierał według potrzeby dziennej. Chcę ich także doświadczyć, czy pójdą za moimi rozkazami, czy też nie”.
„Słyszałem szemranie synów Izraela. Powiedz im tak: «O zmierzchu będziecie jeść mięso, a rano nasycicie się chlebem. Poznacie wtedy, że Ja, Pan, jestem waszym Bogiem»”.
Rzeczywiście, wieczorem przyleciały przepiórki i pokryły obóz, a kiedy nazajutrz rano warstwa rosy uniosła się ku górze, ujrzano, że na pustyni leżało coś drobnego, ziarnistego, niby szron na ziemi. Na widok tego synowie Izraela pytali się wzajemnie: „Manhu?”, to znaczy: „co to jest?”, gdyż nie wiedzieli, co to było.
Wtedy Mojżesz powiedział do nich: „To jest chleb, który Pan wam daje na pokarm”.
Wj 16,2-4.12-15

1-4. [P: l-3.6-27.32-35a] [J: 4-5.28-31.35b.36]). Dru­ga próba łączy mannę z przepiórkami, zgodnie z występującą często w Biblii parą słów „mięso// żywność (lub chleb)". Opowiadanie to znajduje się również w Lb 11 w nieco innej wersji, a także w Ps 105,40 oraz 78,17-31; w Ps 78 przepiórki okazują się trujące, zabijając tych, co ich pożądają. Tutaj nie odgrywają one głównej roli i po w. 13 już się o nich nie wspomina; narracja ta jest opo­wiadaniem o mannie. Takie pominięcie wydaje się zaskakujące w świetle złowróżbnej zapowie­dzi w ww. 6-12. Co więcej, opowiadanie wydaje się zakładać, że Namiot Spotkania oraz Arka Świa­dectwa już istnieją (w ww. 33-34 i przypuszczal­nie w ww. 9-10); Boża chwalą objawiała się zwy­kle za ich pośrednictwem. Redaktor najwyraźniej umieścił wersję opowiadania o przepiórkach i mannie w narracji o wędrówce na Synaj. Zgod­nie z opinią źródła P, iż Izraelici po raz pierwszy usłyszeli Prawo na Synaju, nie zostają oni ukara­ni za swe przewinienia, co będzie jednak miało miejsce po wydarzeniach, jakie nastąpiły po odejściu z pustyni Synaj, opisanych w Lb 11. Tra­dycja P łączy mannę raczej z przestrzeganiem szabatu, który według tego źródła został ustano­wiony podczas stworzenia (Rdz 2,2-3).

2-5.. Lud szemrze przeciwko Mojżeszo­wi i Aaronowi, chociaż jego narzekania są osta­tecznie skierowane przeciwko Jahwe - woli on zaopatrzenie faraona od tego, jakiego Jahwe do­starczył mu na pustyni. Podobnie jak w innych przedsynajskich próbach (15,25; 17,5-6), Jahwe zwykle zgadza się z prośbami, nie udzielając żad­nej nagany. Poddaje się tu sprawdzianowi goto­wość ludu do przestrzegania zaleceń dotyczą­cych manny; święty pokarm musi być zbierany zgodnie z Bożymi wskazówkami. Wersety 16-27 są pochodzącymi z tradycji P instrukcjami nawią­zującymi do zwięzłych pouczeń zaczerpniętych ze źródła J (ww. 4-5 oraz 28-30).

13-30. Przepiórka to coturnix coturnix, mały ptak wędrowny, osiągający ok. 20 cm, o barwie brązowej lub pia­skowej z żółtymi paskami. Przepiórki przylatują wielkimi stadami do Palestyny i w rejon Synaju w marcu-kwietniu. Zwykle podążają z wiatrem, jeśli jednak jego kierunek ulegnie nagłej zmia­nie, wtedy cale stado osiada na ziemi - wówczas wyczerpane ptaki, stanowią łatwy łup. Manna jest nazwą chleba z niebios, zgodnie z etymolo­gią ludową pochodzącego od słów man hû', „co to jest?", chociaż w języku hebrajskim popraw­nie powinno być mâ hû'. Manna przypomina podobne do miodu krople z drzewa tamaryszku rosnącego w Palestynie i na Synaju, zwanego mann. Ciecz z tamaryszku to wydzielina dwóch rodzajów owadów z rodziny czerwców, które wiosną spijają duże ilości soku z gałązek, by zgro­madzić azot dla swych larw. Zawiera glukozę i fruktozę (cukier owocowy), nie ma w niej jed­nak białka i nie można jej gromadzić w dużych ilościach. Biblia opisuje mannę jako dar nadprzy­rodzony; nie jest to zjawisko codzienne. Polece­nia dotyczące bezpiecznego spożywania pokar­mu z nieba zostaną dwukrotnie złamane przez ludzi (ww. 20 i 27), co wskazuje na późniejsze nie­posłuszeństwo Prawu. Naruszenie szabatu spoty­ka się z naganą w ww. 28-29.

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

16,1-3. Pustynia Sin. Pustynia Sin znajduje się w zachodnio-centralnej części półwyspu. Na odcin­ku następnych 120 km główny szlak wcina się w głąb lądu, na 8 do 16 km, do punktu, w którym ponownie zwraca się ku wybrzeżu, w okolicy Abu Zenima, i podąża dalej równiną El Marka. Być może właśnie tam Izraelici rozłożyli się obozem nad morzem (Lb 33,10-11). Z tego miejsca powę­drowali na wschód i na północny wschód przez pu­stynię Sin, drogą wiodącą obok Wadi Ba'ba i Rod el-Air, aż do obszaru Serabit el-Kadim, gdzie przy­puszczalnie znajdowało się Dofka (Lb 33,13).

16,3. Garnki mięsa. Przesadnie ubarwiając dawne życie w Egipcie, Izraelici wspominają o dużych garnkach pełnych mięsa - my moglibyśmy rzec „mnóstwo mięsa".

16,4-9. Chleb z nieba/manna. W wersecie 31, w którym dostarczono jego opisu, chleb z nieba zo­stał nazwany „manną" (zob. też Lb 11,7). Fakt, że manna pojawiała się razem z rosą (w. 4) wskazuje, iż cudowne Boże zaopatrzenie opierało się na procesie naturalnym. Uczeni najczęściej wskazują na wydzielinę małych owadów z rodziny czerwców, które żywią się sokiem tamaryszku. Gdy wydzielina twardnieje i spada na ziemię, może być zbierana i używana jako słodzik. Problem polega na tym, że zjawisko to obserwujemy jedynie w pewnych po­rach roku (od maja do lipca) i jedynie na obszarach występowania tamaryszku. W całym sezonie po­wstawało zwykle ok. 225 kg tej substancji, co wyda­je się sprzeczne z biblijną narracją opowiadającą, że codziennie zbierano 23 dag manny na jedną oso­bę. Inni uważają, że manna była słodkim nektarem rośliny hammada, spotykanej powszechnie na ob­szarze południowego Synaju, gdzie jest używana do słodzenia ciasta. Podobnie jak w przypadku plag, niezwykłe jest nie tyle samo zjawisko, co czas jego wystąpienia i olbrzymie rozmiary. Mimo to przyto­czone wyżej wyjaśnienia wydają się nie odpowiadać informacjom biblijnym. Porównanie do ziarna ko­lendry (rzadko występującej na obszarze pustyn­nym), pojawiające się w większości przekładów, odnosi się raczej do szerszej grupy roślin pustyn­nych posiadających białe ziarno.

16,13. Przepiórki. Małe przepiórki wędrowne czę­sto przelatywały nad obszarem Synaju w drodze na północ, z Sudanu do Europy. Przeloty ptaków od­bywają się w okresie od marca do kwietnia. Zwykle stada przepiórek lecą z wiatrem i siadają na ziemi (lub wodzie), gdy pojawi się boczny wiatr. Częs­to, wyczerpane, lecą niskim torem, wówczas też można je łatwo schwytać. Przepiórki poszukujące miejsca do wylądowania i odpoczynku znane były z tego, że zatapiały małe łódki. Na Synaju tak gęsto obsiadały ziemię, że jedne ptaki lądowały na gło­wach drugich.

16,14-26. Omer. Omer to dzienna racja chleba lub ziarna, równa ok. 2,2 1.

Komentarz Historyczno-Kulturowy do Biblii Hebrajskiej, John H. Walton,
Victor H. Matthews, Mark W. Chavalas, Oficyna Wydawnicza "Vocatio", Warszawa 2005 :.

PSALM RESPONSORYJNY

Refren: Pokarmem z nieba Pan swój lud obdarzył.

Co usłyszeliśmy i cośmy poznali,
i co nam opowiedzieli nasi ojcowie,
opowiemy przyszłemu pokoleniu,
chwałę Pana i Jego potęgę.
Refren.
Pan Bóg z góry wydał rozkaz chmurom
i bramy nieba otworzył.
Jak deszcz spuścił mannę do jedzenia,
podarował im chleb niebieski.
Refren.
Spożywał człowiek chleb aniołów,
zesłał im jadła do syta.
Wprowadził ich do ziemi swej świętej,
na górę, którą zdobyła Jego prawica.
Refren.
Ps 78,3 i 4bc.23-24.25 i 54

Psalm historyczny, opowiadający historię Izraela od czasów Wyjścia do wczesnej monarchii. Celem jest nauczanie wierności i usprawiedliwienie odrzucenia przez Boga kultu w Królestwie Północnym (w. 67) oraz jego wyboru Judy jako miejsca zamieszkania (ww. 68-69).

Struktura:
psalm składa się z pouczającego wstępu (ww. 1-11), po którym następują dwa paralalne opisy historii zbawienia: ww. 12-32 i 40-64, każdy opis ma dalszy ciąg (ww. 33-39 i 65-72).

1-8. Wstęp przypomina pouczenia z psalmów mądrościowych (por. Ps 49,2-5). Ten fragment wprowadza główne tematy psalmu: pamiętanie/niezapominanie (ww. 7.11.35.39.42), Boże dzieła zbawcze (ww. 4.7.11-12.32.43), zachowywanie Bożych przykazań/Prawa (ww. 7.10.56).

2. Hebr. māšāl ma szersze znaczenie niż „przypowieść": tutaj znaczy „mądre pouczenie". Por. cytowanie tego wersetu przez Jezusa odnośnie do jego nauczania (Mt 13,35).

8. ”duch nie dochowuje Bogu wierności”: Por. podobieństwo w. 37 i etymologicznie pokrewny zwrot „uwierzyli" w ww. 22.32. 117-18 Terminy „grzech", „bunt", „próba" powtarzają się w psalmie jako pewnego rodzaju refren o niewierności: ww. 32.40-41.56.

25. ”żywności”: Odniesienie do manny (por. Wj 16,21). 27-31. Por. Lb 11,16-34. Jahwe rozgniewał się na swój lud, gdyż domaganie się mięsa było wyrazem braku zaufania.

43-51. Plagi przeciw Egiptowi. Chociaż ich liczba wynosi dziesięć, podobnie jak w Wj 7-12, ich kolejność różni się w zależności od opisu i nie wszystkie teksty wymieniają jednakowe plagi (por. Ps 105,28-36).

59-66. Odniesienie do przechwycenia Arki przez wrogów i do jej dalszych losów (1 Sm 4-5) tutaj stanowi zapowiedź odrzucenia przez Jahwe Królestwa Północnego jako swego miejsca zamieszkania (ww. 59.67).

67-72. Jahwe wybiera Judę, nie „Efraima" (Królestwo Północne) na miejsce swego zamieszkania wśród ludzi.

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

78,2. Przypowieści. Hebrajski wyraz, który przetłu­maczono tutaj jako „przypowieści", to mashal. Po­siada on szeroki zakres znaczeniowy - oznacza „alegorię" (Ez 17,2), „pieśń" (Lb 27,17) i „wyrocz­nię" (Lb 23,7). W tym przypadku, podobnie jak w Prz 10,1, odnosi się do „pouczenia", którego Bóg udziela ludziom. Ostrzega on Izraelitów, a jedno­cześnie odwołuje się do uniwersalnego tematu mądrościowego, by przemówić do „wszystkich ludów", nie zaś wyłącznie do Izraela. Wyrażenie to można również porównać do „mrocznej wypowiedzi" z Ha 2,6, w której asyryjscy agresorzy zostali wyszydzeni z powodu utraty zrabowanego bogactwa.

78,9. Synowie Efraima poszli w rozsypkę. Nie po­dano wystarczającej liczby szczegółów, by można było określić, o jaką bitwę chodzi. Efraim często oznacza całe Północne Królestwo Izraela. Wzmian­ka ta może dotyczyć jednej z bitew, które rozegrały się we wczesnych dziejach Izraela, np. klęski do­znanej od Filistynów, w której wyniku utracono Arkę Przymierza. Przypuszczenie to uzasadnia fakt, że wymienienie problemów kończy wzmianka o tym właśnie incydencie (w. 60-64). Inni komenta­torzy nie cofają się tak daleko, lecz wskazują na upadek Północnego Królestwa pod naporem Asyryjczyków w 722 przed Chr.

78,12. Soan. Soan to nazwa egipskiego miasta Dja-'net, które Grecy nazywali Tanis. Soan stał się sto­licą obszaru Delty Nilu w okresie XXI dynastii (XII w. przed Chr.). Tam właśnie zamieszkiwali Izraelici w czasach Mojżesza.

78,14. Obłok i ogień. Jest to nawiązanie do słupa obłoku i ognia towarzyszącego Izraelitom podczas ich wędrówki na pustyni. Na temat dodatkowych informacji zob. komentarz do Wj 13,21-22.

78,24. Manna. Na temat informacji dotyczących manny zob. komentarz do Wj 17 i Lb 20.

78,27. Przepiórki/ptaki skrzydlate. Na temat infor­macji dotyczących przepiórek zob. komentarz do Wj 16.

78,44-51. Plagi. Na temat informacji dotyczących plag zob. komentarz do Wj 7-11.

78.60. Porzucił mieszkanie w Szilo. Szilo (obecnie Chirbet Seilun) znajdowało się w samym centrum wzgórz Efraima. Tam też Izraelici odbywali święte zgromadzenia przed przeniesieniem głównego ośrodka kultu religijnego do Jerozolimy. W wyniku prowadzonych tam prac wykopaliskowych odkryto ślady dużych budowli pochodzących z XI w. przed Chr. Miejsce to było zasiedlone przez cały okres żelaza, lecz święta budowla, która się w nim znaj­dowała, stanowiła przykład sanktuariów podpa­dających pod Boży sąd. Uczeni sądzą, że miasto zostało zdobyte przez Filistynów po zwycięstwie w bitwie pod Afek (l Sm 14).

78.61. Pojmanie Arki Przymierza [BT: „oddał swo­ją moc w niewolę"]. Na temat informacji dotyczą­cych wspomnianego incydentu zob. komentarz do 1 Sm 4-6.

Komentarz Historyczno-Kulturowy do Biblii Hebrajskiej, John H. Walton,
Victor H. Matthews, Mark W. Chavalas, Oficyna Wydawnicza "Vocatio", Warszawa 2005 :.

DRUGIE CZYTANIE
Przyoblec człowieka nowego

Czytanie z Listu świętego Pawła Apostoła do Efezjan

Bracia:
To mówię i zaklinam was w Panu, abyście już nie postępowali tak, jak postępują poganie z ich próżnym myśleniem.
Wy zaś nie tak nauczyliście się Chrystusa. Słyszeliście przecież o Nim i zostaliście nauczeni w Nim, zgodnie z prawdą, jaka jest w Jezusie, że co się tyczy poprzedniego sposobu życia, trzeba porzucić dawnego człowieka, który ulega zepsuciu na skutek kłamliwych żądz, a odnawiać się duchem w waszym myśleniu i przyoblec człowieka nowego, stworzonego na obraz Boga w sprawiedliwości i prawdziwej świętości.
Ef 4,17.20-24

17-19. Fragment powtarza po­wszechny żydowski pogląd na temat moralności pogan; zob. Rz 1,21-25.

Greccy pisarze często ujmowali moralne napomnienia w postaci przeciwieństw, jak to czyni tutaj Paweł. Literatura z tego okresu świadczy o tym, że Żydzi zasadniczo opisaliby nie-Żydów za pomo­cą języka podobnego do tego, jakim posługuje się tutaj Paweł (por. też Kpł 18,3.24-30; 20,33-24; Pwt 26,16-19). Zwróćmy uwagę, że Paweł nie nazywa „poganami" (to samo greckie słowo oznacza zarów­no „poganina", jak i „nie-Żyda") chrześcijan pocho­dzenia 'pogańskiego. Pod względem etnicznym mogą być poganami, lecz w sensie etycznym są Ży­dami. Współżycie przedmałżeńskie, kontakty homoseksualne i bałwochwalstwo były grzechami typo­wo pogańskimi, których unikali niemal wszyscy Żydzi. Poganie - przeciwnie - byli w takim duchu wychowywani. Inicjacji seksualnej wielu greckich chłopców dokonywali starsi mężczyźni. Słowo „cho­dzić" znaczy „postępować"; zob. komentarz do Ga 5,16; określenie „zatwardziałość serca" często wystę­puje w Starym Testamencie (np. Wj 4,21; Ps 95,8).

22-24. „Nowy człowiek" „stworzony według Boga", tj. na Jego obraz lub podobieństwo. Paweł nawiązuje przypuszczalnie do stworzenia Adama i Ewy na obraz Boga, i powiada, że nowy człowiek, jakim stał się chrześcijanin, został obdarzony moral­ną czystością, został bowiem stworzony moralnie na podobieństwo Boże. Powinien wiec postępować jak nowy człowiek, tak nienagannie jak Adam i Ewa przed upadkiem. „Przyoblec" i „porzucić" wyrażają obrazowo w Starym Testamencie i literaturze grec­kiej przyjęcie lub porzucenie jakiegoś sposobu po­stępowania (Hi 29,14; Ps 109,18; szczególnie Iz 61,3.10; zob. komentarz do Rz 13,12) lub cech (2 Krn 6,41; Ps 93,1) itd.
Żydowscy pisarze mądrościowi i starożytni greccy filozofowie zgodziliby się z Pawłowym po­stulatem „odnowienia umysłu" (w. 24). Rozumieli oni, że wewnętrzna postawa i wartości wyznawa­ne przez człowieka wypływają na jego postawę życiową. Jednak Pawłowa odnowa różni się od pro­ponowanej przez nich - apostoł opiera ją na no­wym życiu, które jest dostępne w Chrystusie i któ­rego większość Żydów oczekiwała jedynie w przy­szłym świecie (po zmartwychwstaniu umarłych).

"trzeba porzucić dawnego człowieka": Por. Kol 3,9-10. Używając słownictwa związanego z chrztem, autor wzywa czytelników, by postępowali w sposób godny nowego człowie­ka (2,14-16). 4,25-5,2. Wersety te stanowią serię moralnych wskazań ilustrujących, jaki rodzaj po­stępowania przystoi chrześcijanom, którzy w chrzcie przyjęli nową naturę (4,24). Motywa­cją owego postępowania ma być uczestniczenie w jednym Ciele (4,25), troska o ubogich (4,28), o uświęcenie bliźniego (4,29) i szczególnie o na­śladowanie Boga (5,1) oraz Chrystusa (5,2).

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu,
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :

ŚPIEW PRZED EWANGELIĄ
Aklamacja: Alleluja, alleluja, alleluja.
Nie samym chlebem żyje człowiek,
lecz każdym słowem, które pochodzi z ust Bożych.
Aklamacja: Alleluja, alleluja, alleluja.
Mt 4,4b

EWANGELIA
Kto przychodzi do Chrystusa, nie będzie łaknął

Słowa Ewangelii według świętego Jana

Kiedy ludzie z tłumu zauważyli, że na brzegu jeziora nie ma Jezusa, a także Jego uczniów, wsiedli do łodzi, przybyli do Kafarnaum i tam Go szukali. Gdy zaś Go odnaleźli na przeciwległym brzegu, rzekli do Niego: „Rabbi, kiedy tu przybyłeś?”
Odpowiedział im Jezus: „Zaprawdę, zaprawdę powiadam wam: Szukacie Mnie nie dlatego, że widzieliście znaki, ale dlatego, że jedliście chleb do sytości. Troszczcie się nie o ten pokarm, który ginie, ale o ten, który trwa na wieki, a który da wam Syn Człowieczy; Jego to bowiem pieczęcią swą naznaczył Bóg Ojciec”.
Oni zaś rzekli do Niego: „Cóż mamy czynić, abyśmy wykonywali dzieła Boże?”
Jezus odpowiadając rzekł do nich: „Na tym polega dzieło zamierzone przez Boga, abyście uwierzyli w Tego, którego On posłał”.
Rzekli do Niego: „Jakiego więc dokonasz znaku, abyśmy go widzieli i Tobie uwierzyli? Cóż zdziałasz? Ojcowie nasi jedli mannę na pustyni, jak napisano: «Dał im do jedzenia chleb z nieba»”.
Rzekł do nich Jezus: „Zaprawdę, zaprawdę powiadam wam: Nie Mojżesz dał wam chleb z nieba, ale dopiero Ojciec mój da wam prawdziwy chleb z nieba. Albowiem chlebem Bożym jest Ten, który z nieba zstępuje i życie daje światu”.
Rzekli więc do Niego: „Panie, dawaj nam zawsze tego chleba”.
Odpowiedział im Jezus: „Jam jest chleb życia. Kto do Mnie przychodzi, nie będzie łaknął; a kto we Mnie wierzy, nigdy pragnąć nie będzie”.
J 6,24-35

22-40. Dialog: Jezus jest chlebem z nieba
Biblijny cytat w w. 31 stanowi szkielet mowy oraz jej rozwinięcia aż do w. 59.

24-26. Tłum pragnął podążać za prorokiem, któ­ry dostarczy darmowej strawy i politycznego wy­zwolenia - nowym Mojżeszem. Nie dostrzegają jed­nak istoty misji Jezusa (por. J 6,15).

22-25. ”Na­zajutrz”: Charakterystyczne przejście (zob. J 1,29.35.43). Wersety te tworzą dziwne prze­jście łączące cud nakarmienia tłumów z mową. Duża liczba wariantów tekstu wskazuje, że już w starożytności wywoływał on problemy. Zwią­zek łączący Tyberiadę z cudem rozmnożenia chleba mógł być dziełem późniejszych redakto­rów. Tłum odkrywa tajemniczy charakter prze­jścia Jezusa przez Jezioro Tyberiadzkie po fak­cie, że na brzegu znajdowała się tylko jedna łódź, którą uczniowie popłynęli z Tyberiady. Geogra­ficzne tło wydarzeń komplikuje dodatkowo za­łożenie, że następna mowa została wygłoszona przez Jezusa w Kafarnaum, które nie znajduje się „na przeciwległym brzegu", lecz nieco na pn. wsch. od Tyberiady. Zamieszanie to wskazuje na brak znajomości regionu.

26-29. Pytanie tłumu („Rabbi, kiedy tu przybyłeś?", w. 25) pozostało bez odpowiedzi. W mowie Jezusa pojawia się rozróżnienie między „widzeniem znaków" a zwracaniem uwagi wy­łącznie na materialne elementy cudu. Pierwszą reakcją tłumu było „obwołanie Jezusa prorokiem" (w. 14), co spowodowało jego usunięcie się na górę.

27. ”Troszczcie się nie o ten pokarm, który ginie”: Słowa przypominają mowę o Jezusie jako wodzie żywej (J 4,14; 6,35 łączy ze sobą obydwa obrazy). W obydwu przypadkach kluczem do przyjęcia daru Jezusa jest wiara w to, że pocho­dzi on od Boga. Dlatego werset ten nie odnosi się przede wszystkim do „chleba" Eucharystii, lecz do objawienia zawartego w słowach Jezusa.

”Jego to bowiem pieczęcią swą naznaczył Bóg Ojciec”: Słowa te przywołują J 3,33: każdy kto przyjął świadectwo tego, który jest „z góry", potwierdził swą pieczęcią prawdomówność Boga. Fraza sta­nowi antycypację zbliżającego się sporu poprzez podkreślenie, że to Bóg potwierdza rolę Jezusa.

27-29. Dialog pomiędzy Jezusem i tłumem toczy się na kanwie słowa „dzieło". W judaizmie podkreśla­no znaczenie uczynków sprawiedliwości, lecz Jezus wskazuje na jeden szczególny uczynek: wiarę w Nie­go (nauczyciele żydowscy wychwalali „dzieło" wiary Abrahama, który zawierzył Bogu, lecz żądanie Jezusa ma bardziej konkretny charakter). Później zaczęli domagać się od Jezusa „dzieła", które będzie znakiem (w. 30), jak to czasami miało miejsce w literaturze żydowskiej. „Pieczęć" (w. 27) oznacza uwiarygodnie­nie Jezusa przez Boga; por. komentarz do J 3,33.

”dzieła Boże”: Słowa te mogą się odnosić do tego, co Bóg czyni i czego wymaga (zob. CD 2,14-15). Jezus mówi o sobie, że wykonuje „dzie­ła" tego, który go posłał (J 9,4). Podkreśla też, że jedynym „dziełem" niezbędnym jest uwierzenie w tego, który został posłany przez Boga.

30-31. Tłum nadal pragnie, by Jezus postępował jak nowy Mojżesz - na płaszczyźnie doczesnej i politycz­nej. Wielu Żydów oczekiwało, że manna pojawi się ponownie w przyszłym świecie. Podobnie jak inni pisarze starożytni, Jan mógł sparafrazować materiał, którym dysponował; tutaj tłum cytuje Pismo, jakby odgrywał rolę rabina podczas debaty (Wj 16,4.15; por. Ps 78,24; wydaje się, że Jan znał i używał zarów­no hebrajskiej, jak i greckiej wersji tych tekstów).

”Jakiego więc dokonasz znaku, abyśmy go widzieli i Tobie uwierzyli?”: Tradycyj­ne żądanie znaku zakłada, że tłum rozumie, iż Je­zus wypowiada twierdzenie pod swoim adresem i przypomina czytelnikom słowa w. 26, że tłum nie „wdział znaku". Żydzi rzucają Jezusowi wy­zwanie, czyniąc aluzję do Wj 16,4-5. Cytat Jano­wy łączy tekst Wj z Ps 78,24. Dowody oczekiwa­nia, że w wieku mesjańskim „manna" pojawi się ponownie znaleźć można w późnych pismach żydowskich. Np. 2 Apoc. Bar. 29,8: „Bogactwo manny ponownie zstąpi z góry i będą ją spoży­wać w tych dniach" (na temat przykładów póź­niejszych zob. Midr. Rabb. Eccl. 1,9; Midr. Tanhuma [Beshallah 21,26]).

32-33. Jedna z metod żydowskiej interpretacji głosiła: „Nie odczytuj tekstu tak jakby znaczył x, lecz raczej tak jakby znaczył y". Jezus powiada: „Nie Mojżesz dał wam chleb z nieba, lecz raczej Bóg wam go udzielił". Jego słuchacze powinni się z tym zgo­dzić. Ściśle rzecz biorąc, tak właśnie ujął to Moj­żesz (Wj 16,4.15; por. Pwt 8,3). Podobnie jak wielu innych egzegetów tamtych czasów (zob. np. Zwo­je znad Morza Martwego), Jezusowi idzie o zasto­sowanie tekstu biblijnego do aktualnej sytuacji.

32-35. W swojej odpowie­dzi Jezus zmienia cytowany fragment podkreśla­jąc: (1) nie Mojżesz, lecz mój Ojciec; (2) nie dał, lecz „daje" [BT: da]; (3) prawdziwy (alēthinos) chleb z nieba. „Prawdziwy chleb" zostanie zdefi­niowany nie jako pokarm, lecz „chleb z nieba (od Boga)", który z nieba zstępuje i daje życie światu (zob. J 3,15-16; 5,24).

34-35. Ludzie słuchają i rozumieją Go jednak nie­zgodnie z Jego zamiarem (por. J 4,15), kontynuuje więc swoje wyjaśnienia. Niewiedza przeciwników lub postaci drugoplanowych była często używana jako tło do ukazania głównej argumentacji w lite­raturze starożytnej (Platon, rabini itd.).

Prośba tłumu odpo­wiada prośbie Samarytanki (J 4,15). Spotyka się ona ze zdecydowanym potwierdzeniem: Jam jest chleb życia". Zarówno spragnieni, jak i głodni objęci są obietnicą daną tym, którzy uwierzą w Je­zusa,

”chleb życia”: Wyrażenie używane na ozna­czenie chleba stopniowo odchodziło od starotestamentowego „chleba z nieba" - najpierw do „chleba Bożego" później, w związku z twierdze­niem, że „chleb Boży" daje światu życie (w. 33), do „chleba życia".
Wyrażenie „chleb życia" nie pojawia się w ży­dowskich tekstach na temat manny. Jego odpo­wiedniki znaleźć można jednak w noweli Józef i Asenet. Bogobojny Żyd „spożywa błogosławio­ny chleb życia, pije z błogosławionego kielicha nieśmiertelności i jest namaszczony błogosła­wionym olejkiem niezniszczalności". Plaster miodu dany do zjedzenia nawróconej Aseneth został opisany jako „biały jak śnieg i pełen mio­du jak rosa niebieska" (Jos. Asen. 16,8-9); wska­zuje to, że uważano, iż był podobny do manny na pustyni (zob. Wj 16,14.31; Mdr 19,21; Sib. Or. 3,746). Asenet otrzymała ten niebieski pokarm od anielskiej postaci, która zstąpiła z nieba w od­powiedzi na jej modlitwy (Jos. Asen. 14,7-11). Anioł obiecał również nieśmiertelność tym, któ­rzy jedzą niebieski pokarm: „Spożywają go wszystkie anioły Boże, wszyscy wybrani przez Boga i wszyscy Synowie Najwyższego, jest on bowiem plastrem życia, a ten, kto z niego je, nie umrze na wieki wieczne" (Jos. Asen. 16,14). W przeciwieństwie do Jos. Asen. Janowa chry­stologia umożliwia utożsamienie Jezusa z „chle­bem" nie zaś jedynie z istotą anielską, która udzie­la niebieskiego pokarmu pobożnym tej ziemi.

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu,
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :