Zwierzęta ofiarne

W każdej niemal religii istniała i istnieje tradycja składania ofiar zarówno krwawych, jak i bezkrwawych. W starożytnym Izraelu na ofiarę krwawą składano różne, ale jedynie domowe zwierzęta: owce, kozy, bydło oraz gołębie i synogarlice. Praktyka składania ofiar ze zwierząt wywodzi się z zamierzchłych czasów, a Księga Rodzaju umieszcza początki rytów ofiarnych u początków ludzkości. W prehistorii biblijnej (Księga Rodzaju 1-11) czytamy, jak Abel zabił jednego ze swych baranów i najlepsze jego części złożył Bogu w ofierze. Potem, w nawiązującej do starożytnych bliskowschodnich mitów opowieści o potopie, jest przedstawiony Noe, który zbudował ołtarz dła Pana i wziąwszy ze wszystkich zwierząt czystych i z ptaków czystych złożył je w ofierze całopalnej m tym ołtarzu (Rdz 8,20). Również usytuowane już w historycznych czasach przymierze pomiędzy Bogiem a Abrahamem zostało przypieczętowane złożeniem ofiary: Wybierz dla. Mnie trzyletnią jałowicę, trzyletnią kozę i trzyletniego barana, a nadto synogarłicę i gołębicę. Wybrawszy to wszystko, Abram przerąbał je wzdłuż na połowy i przerąbane części ułożył jedną naprzeciw drugiej; ptaków nie rozcinał (...) A kiedy słońce zaszło (...), ukazał się dym jakby wydobywający się z pieca i ogień niby gorejąca pochodnia i przesunęły się między tymi połowami zwierząt. Wtedy to właśnie Jahwe zawarł przymierze z Abramem (Rdz 15,9-18). Staroizraelskie przepisy dotyczące składania ofiar ze zwierząt zostały przedstawione przede wszystkim w Księdze Kapłańskiej.
Izraelici składali Bogu różnego rodzaju ofiary, a tradycje zawarte w Starym i Nowym Testamencie są tego świadectwem, świadectwem obejmującym ponad tysiąc lat historii, a ponadto sięgającym do czasów, gdy rodziły się religijne rytuały. To sprawia, że wszelkie ahistoryczne podejście do kultu ofiarni-czego może owocować niewłaściwą interpretacją tekstów. Na przestrzeni wieków Izrael przejął oraz wypracował różne rodzaje ofiar, które miały właściwy sobie rytuał.

Ofiara całopalna, inaczej całkowita (holokaust) (Kpł 1), po hebrajsku ola, termin, który dosłownie oznacza „ofiara wzniesiona". Na określenie tej ofiary używano też kananejskiego terminu kalil. Ofiara była w całości spalona na ołtarzu, a dym unosił się ku niebu. Była to ofiara bardzo powszechna w Izraelu. Różne tradycje literackie do niej nawiązują, a przy tym sytuują w różnych kontekstach również poza Świątynią jerozolimską. Ofiarę całopalną składał prorok Eliasz na Karmelu (1 Krl 18), Hiob (Hi 1,5), a nawet Balaam (Lb 21-25). Właśnie ola była ofiarą składaną codziennie przed świątynią, raz z rana, a powtórnie wieczorem. W tekstach rabinistycznych była ona zwana tamid, co oznacza „nieustannie” i nawiązuje do ciągłego składania tej ofiary. Tamid była rozumiana jako symbol nie tylko posiłku Bożego, ale również jako przejaw obecności Boga pośród swego ludu. Na holokaust składano w ofierze zwierzęta płci męskiej spośród owiec, kóz lub bydła albo też ptaki.

Ofiara biesiadna, po hebrajsku zebah lub szelamim, była składana celem wyrażenia podziękowania za łaski. Mogła pieczętować ślubowanie lub naprawę stosunków z drugim człowiekiem, towarzyszyć różnym okolicznościom. Bywa często wyliczana w parze z holokaustem, będąc zasadniczo od niego różna. Bowiem przeciwnie niż w przypadku holokaustu, podczas którego ofiara zostaje w całości spalona, ofiara biesiadna zostaje spożywana przez ludzi, a tylko krew, głowa, wnętrzności i końce nóg zostają spalone na ołtarzu. Na ofiarę biesiadną można było składać zwierzęta obu płci lub ptaki, czyli gołębie i synogarlice. Do tego typu zalicza się, choć z pewnymi wariantami, wszelkie ofiary dziękczynne oraz ofiarę paschalną.

Ofiara przebłagalna, albo inaczej ofiara oczyszczenia (hebr. chattat, Kpł 4,1-5,13; Lb 15,22-31). Chociaż termin hebrajski sugeruje, że w tym przypadku chodzi o grzech, to jednak ofiara ma o wiele szerszy zakres. Nie była składana jedynie jako zadośćuczynienie za grzechy, ale miała miejsce również w przypadku oczyszczenia (Kpł 12), zapewniała uwolnienie z rytualnej nieczystości (Kpł 15), czy nawet stanowiła oczyszczenie nowego ołtarza (Kpł 8). W każdym z tych przypadków ofiara ta oczyszczała kogoś lub coś i nie musiała być związana z aktem mającym charakter grzechu.

Ofiara pokutna albo zadośćuczynienia (hebr. aszam) związana była z większym poczuciem winy (Kpł 5). Rytuał był bardzo podobny do ofiary przebłagalnej, a składającym mogła być tylko osoba prywatna. Jedynym możliwym w tej ofierze zwierzęciem był baranek. Często z ofiarą tą była związana grzywna.

OWCE

To są ofiary, które składać macie: baranki roczne niepokalane, dwa na każdy dzień na całopalenie wieczne; jednego ofiarujecie rano, a drugiego pod wieczór (Lb 28,3-4).

W Księgach: Wyjścia, Kapłańskiej i Liczb czytamy o poleceniu składania Bogu ofiar z owiec i baranków. Była to ofiara bardzo popularna u wszystkich ludów zamieszkujących nad Morzem Śródziemnym. Z młodym baranem określanym jako baranek związana była bogata i rozbudowana symbolika. Grecy np. składali białego baranka Heliosowi - słońcu, a czarnego Gai - ziemi. Rzymianie składali ofiary' z owiec m.in. po to, aby uzyskać błogosławieństwo licznego potomstwa.
Ofiara z baranka wiąże się z wyjściem Izraelitów z Egiptu. Była znakiem rozpoznawczym, pozwalała zidentyfikować dzieci Izraela. Jego mięso mieli spożyć odziani w strój podróżny, na stojąco, pośpiesznie, i zwyczaj ten mieli powtarzać co roku na pamiątkę wyjścia z Egiptu w czasie wieczerzy paschalnej. Podczas Paschy baranek stał się symbolem poddania się woli Boga: Dziesiątego dnia tego miesiąca niech się każdy postara o baranka dla rodziny (...) zabije go całe zgromadzenie Izraela o zmierzchu. I wezmą krew baranka i pokropią nią odrzwia i progi domu, w którym bę da go spożywać (Wj 12,3-7).
Motyw baranka pojawia się także w Nowym Testamencie. Chrystus został nazwany Barankiem Bożym (J 1,29.36) i Barankiem Paschalnym (1 Kor 5,7), a wierzący w Niego zostali odkupieni drogocenną krwią Chrystusa jako baranka niepokalanego bez zmazy (1 P 1,19). W czasie wieczerzy paschalnej Chrystus ustanowił Eucharystię, a okoliczności skazania Go na śmierć przemawiają za zestawieniem z barankiem paschalnym. W czasie procesu Jezus milczy jak baranek na rzeź prowadzony, jak owca niema wobec strzygących ją, tak On nie otworzył ust swoich (Iz 53,7). Umarł w godzinie, gdy w świątyni zabijano zwierzęta na ofiary. Po Jego śmierci żołnierze nie połamali Jego kości, podobnie jak w przypadku baranka paschalnego.
Baranek Boży - po łacinie Agnus Dei, posiada bogate znaczenie: jest wyobrażeniem Zbawiciela ofiarowującego się za ludzi, Chrystusa Zmartwychwstałego, Chrystusa triumfującego, Chrystusa Dobrego Pasterza, Głosiciela Dobrej Nowiny. Obrazuje również wiarę człowieka śmiałego serca, który podjął walkę dla Chrystusa, i występuje w herbach wielu miast oraz godłach zakonów.