Jaki jest Bóg?

Konieczną cechą biblijnego obrazu Boga są Jego cechy mo­ralne. Dziś pod wpływem chrześcijaństwa może się to wydać oczywiste, ale w starożytności bogowie, jako uosobienia sił natury, cech moralnych nie mieli. Moralność wyprowadzano raczej z porządku świata, bóstwa nie musiały wcale być jej stróżami czy sędziami ludzi. Tymczasem Bóg Biblii jest święty, sprawiedliwy, miłujący i wierny. Stosownie do tego stawia lu­dziom wysokie wymagania moralne. W XIX wieku ukuto na tej podstawie dla religii Izraela miano „monoteizmu etycznego". Określenie to było krytykowane jako zbyt filozoficzne, ale kon­cepcja biblijna takie cechy istotnie ma.
Gdy mowa o królowaniu Boga, dotyczy ono wszystkich cza­sów i całego świata. Jednocześnie Jahwe jest „Bogiem Izraela" i zawarł z nim przymierze. Jego szczególnej relacji do ludu wy­branego dotyczy znaczna część Starego Testamentu. W jakiejś mierze jest to odbicie wcześniejszego etapu rozwoju religii izra­elskiej, w której Bóg był Bogiem rodu i narodu, królem Izraela.
Potem jednak dostrzeżono w Nim Boga uniwersalnego. Dlatego późniejsze księgi prorockie spodziewają się, że w przy­szłości hołd Bogu złożą ludy całej ziemi. W tym kontekście rola ludu Izraela jawi się na podobieństwo funkcji kapłana, który reprezentuje wobec Boga całą ludzkość. Takie spojrzenie godzi wybranie z uniwersalizmem.
Bóg Jahwe stoi zdecydowanie poza i ponad światem, jako jego Stwórca i Pan. Jest inny niż świat i siły kosmiczne, różni się od ludzi. W nowszym języku filozoficznym wypadałoby go nazwać transcendentnym. Jednakże ten sam Bóg wkracza w świat i hi­storię oraz zjawia się w sposób widzialny w teofaniach. W swo­ich działaniach i spojrzeniu jest „Bogiem bliskim". Cechuje go więc immanencja, czyli jest obecny w tym świecie. Bóg Biblii jest jednocześnie transcendentny i immanentny; względem świa­ta i człowieka jest jednocześnie „poza", „ponad" i „w".
Wymiar immanentny jest mocniej podkreślony w Nowym Testamencie, w którym Bóg stał się człowiekiem. Nowy Testament mówi również o zamieszkaniu Ojca, Chrystusa i Ducha Świętego w człowieku. Na Areopagu ateńskim św. Paweł miał powie­dzieć o Bogu, nawiązując zresztą do idei stoickich: W Nim bo­wiem żyjemy, poruszamy się i jesteśmy (Dz 17, 28). Obecność Boga w świecie i w ludziach wyjaśnia, że Boże widzenie człowieka nie powinno być porównywane do oka wszechwiedzącego sędziego. Przypomina raczej spojrzenie wewnętrzne, jakim widzimy siebie samych.
Te elementy wizji Boga tworzą pewną całość. Jedność kon­cepcji biblijnej nie wynika jednak stąd, że ją logicznie wypro­wadzono z jakiegoś aksjomatu. Cechy Boga człowiek Biblii poznał doświadczalnie, spotykając się z Jego czynami i z Jego objawieniem. Jak badacz przyrody, łączący zjawiska w spój­ną całość, stara się zrozumieć świat, tak człowiek Biblii starał się zrozumieć Boga, rozpoznanego w rozmaitych zdarzeniach. Czyni to biblijny obraz Boga złożonym i bogatym, a zarazem konsekwentnym.