Ewangelista Starego Testamentu

Na przestrzeni dziejów czytający proroctwo Izajasza zadawali sobie zasadnicze pytanie: kim jest owa ‘almāh? kim jest ów ‘Immānû ’ēl? W historii egzegezy Izajaszowe proroctwo doczekało się różnych interpretacji. Pierwsza grupa to tak zwane interpretacje historyczne. Wielu egzegetów, sprowadzając wypowiedź Izajasza do wymiarów historycznych, upatrywało w kobiecie, o której mówił Prorok, żonę Achaza o imieniu Abi lub Abijja (Abbijja), która była córką Zachariasza (zob. 2 Krl 18,2; 2 Krn 29,1). W konsekwencji w osobie Emmanuela dostrzegali pierworodnego syna Achaza o imieniu Ezechiasz (zob. 2 Krl 18,1; 2 Krn 29,1). Taka interpretacja nie wprost może być nawet uznana za mesjańską, gdyż narodziny potomka królewskiego zapewniały przedłużenie i zapewnieni istnienia dynastii Dawidowej, na końcu której miał pojawić się Mesjasz, realizujący w pełni Boże obietnice. Taka interpretacja posiada uzasadnienie, ponieważ sprzymierzeńcy syro-efraimscy chcieli na tronie judzkim obsadzić własnego kandydata, co w konsekwencji oznaczało zerwanie sukcesji Dawidowej na tronie Judy.

Według innych egzegetów, zapowiadanym Emmanuelem miał być trzeci syn, który miał się narodzić Izajaszowi. Taką opinię prezentował już w średniowieczu żydowski egzegeta Ibn Ezra. W chwili prorokowania Izajasz miał już dwóch synów o tak zwanych imionach mówiących: Szear-jaszub (zob. Iz 7,3 = „Reszta powróci”; „Reszta nawróci się”) oraz Maher-szalal Chasz-baz (zob. Iz 8,3 = „Rychły-Łup Bliska-Zdobycz”). W tym kontekście wydaje się logiczne, że zapowiadany potomek, mający posiadać imię mówiące, będzie przynależał do grona synów Izajasza.

Kolejna interpretacja proroctwa Izajasza to tak zwana interpretacja kolektywna. W tym ujęciu termin ‘almāh oznaczałby nie tyle indywidualną kobietę, ale każdą młodą kobietę izraelską, która miałaby począć i porodzić dziecko wkrótce po wygłoszeniu proroctwa przez Izajasza. Taką interpretację uzasadnia użycie zaimka określonego hā, który może nie tylko wskazywać na konkretną kobietę, ale także na zbiorowość, czyli kobiety.

Pośród interpretacji pojawiła się i taka, według której Emmanuel jest rozumiany jako nowy Izraela, natomiast ‘almāh jawi się jako symboliczna postać córy Syjonu. W takim ujęciu w matce Emmanuela należy dostrzegać symboliczną personifikację ludu Izraela, a w  Emmanuelu płodną resztę, z którą jest Bóg, i która nosi w sobie Mesjasza w sposób zarodkowy.

Do przywołanych interpretacji należy jeszcze dodać interpretację mitologiczną. Pojawia się tutaj nawiązanie do tradycji mitycznych, które były rozpowszechnione wśród ludów pogańskich. Najczęściej w tym kontekście przywołuje się IV Eklogę Wergiliusza, w której znajduje się następujący fragment:

Oto ostatni się czas kumejskiej pieśni pojawił,

Oto na nowo się wieków odradza wielki porządek,

Już Dziewica powraca, powraca królestwo Saturna,

Nowy potomek z niebios wysokich na padół zstępuje.

Ty jedynie dziecięciu, co rodzi się - aby żelazne

Znikło plemię, a złote na całym świecie rozbłysło -

Sprzyjaj, czysta Lucyno; Apollo już, twój brat, panuje.

Polio, za twego to dziś konsulatu poczyna się chwała

Wieku naszego i wielkie miesiące w bieg swój wstępują.

Znikają pod twoją wodzą, jeżeli zostały, występków

Naszych ślady, i świat od wiecznej trwogi uwolnią

(Vergilius, Ecloga IV 4-14; przeł. Z. Abramowiczówna).

Podobne motywy można znaleźć w literaturze ugaryckiej (Epos o Nikalu 7; Epos o Danelu II, 12-15; Epos o Kerecie 150-153. 296-300). Wydaje się jednak mało prawdopodobne, żeby Izajasz jako gorliwy obrońca wiary w jedynego Boga Jahwe mógł nawiązywać do mitologicznych motywów i przekazywać je w formie proroctwa przypisywanego Bogu.