Funkcja retoryczna

Funkcja retoryczna prologu. W porównaniu z tekstem Ewangelii, mającej oryginalny charakter narracyjny o wydźwięku symbolicznym, prolog zawiera do­datkowo elementy poezji, które egzegetom pozwalają klasyfikować go w rzędzie hymnów, chociaż w aktualnej formie prolog nie ma struktury hymnu ani w sen­sie hellenistycznym (wezwanie bóstwa, wyliczanie jego przymiotów, modlitwa końcowa), ani w sensie biblijnym (wezwanie do uczczenia Boga, przypomnienie powinności wychwalania Boga, zakończenie). W aktualnej formie pełni on funk­cję porównywalną do uwertury dzieła muzycznego (Bultmann), gdyż zawiera podstawowe motywy teologiczne, które są rozwijane w tekście czwartej Ewange­lii. Jeśli spojrzymy na aktualny układ czwartej Ewangelii w oparciu o zasady re­toryczne, to 1,1-18 pełni funkcję proimion - wstępu (H. Lausberg, Der Johannes-Prolog), ale w tradycji egzegetycznej funkcjonuje nazwa „prolog", nawiązująca do scenicznej budowy dzieła, analogicznej do dramatów greckich, które otwiera wstęp zwany prologiem (Thyen, 63).
Pojęcie Słowa (Logos) w prologu stanowi hapax legomenon w ramach tzw. od­górnej chrystologii. Wydaje się ono sformułowane na tle filozoficznego pojęcia lo­gosu pochodzenia hellenistycznego, ale pod względem treści mającego korzenie w biblijnym pojęciu słowa Bożego (d^ebar JHWH). Analiza porównawcza termino­logii prologu i Ewangelii prowadzi do wniosku, że pierwotny tekst Ewangelii nie zawierał prologu, lecz został on dodany do drugiej, pełnej edycji dzieła (według Boismarda przez Jana II-B). Oprócz unikalnego określenia Jezusa terminem Sło­wo, tekst zawiera pojęcie zbawienia w kategoriach osobistej relacji (dziecięctwo Boże), które uściśla pojęcie zbawienia wyrażane w schemacie czasowym (zbawie­nie w czasie przyszłym, zbawienie osiągnięte już teraz w Chrystusie). Przez wcie­lenie Słowa zostaje otwarta już teraz możliwość dziecięcej relacji do Boga, cho­ciaż pełne uczestnictwo w życiu Boga należy do przyszłości (por. 1 J 3,1-2).
Uwypuklenie wcielenia pozwala przeciwstawić się tendencjom doketycznym, które pojawiały się już w kręgach Janowych w czasie redakcji Ewangelii. Ewan­gelista podkreśla, że w Chrystusie Bóg był rzeczywiście obecny wśród ludzi, i za­rysowuje wynikające z tego objawienia konsekwencje (podział świata, moc, ła­ska i prawda dla wierzących, nowa ekonomia zbawienia). Pod względem treści i jej sformułowania prolog był uważany za szczytową, wyrażoną po mistrzowsku formę przekazu myśli chrześcijańskiej, dlatego stanowił klasyczną podstawę do sformułowań doktryny o Chrystusie.
Seria powtórzeń i przerw jest świadectwem nakładania się różnych warstw i retuszów redakcyjnych. Te warstwy redakcyjne wskazują na różnych autorów lub na działalność redakcyjną tzw. szkoły Janowej. Na podstawie analizy elemen­tów formalnych i treściowych prologu sformułowano hipotezę, że prolog stano­wił pierwotnie hymn liturgiczny (poetycka forma typu inkantatoryjnego), który został przejęty i rozwijany na różnych stadiach redakcji Janowej, aby powiązać go z tematami teologicznymi czwartej Ewangelii. W stanie aktualnym ten tekst funkcjonuje jako wprowadzenie, które uprzedza i ułatwia lekturę tekstu. Funkcja proleptyczna prologu suponuje uprzednie istnienie tekstu księgi i łączy się z koń­cową działalnością redaktorską w kręgu Janowym lub w szkole Janowej, której wynikiem jest także epilog (rozdz. 21).
Prolog, pełniąc programową funkcję w czwartej Ewangelii, wprowadza jej za­sadnicze motywy doktrynalne:
- osoba Jezusa Chrystusa, Jego boskie pochodzenie i funkcja objawicielska;
- konflikt wokół Jego osoby, rozdział między wierzącymi i niewierzącymi jako wyraz sądu eschatologicznego;
- złożoność Jego relacji z judaizmem, reprezentowanym przez Mojżesza i Jana Chrzciciela. Tematyczne połączenie prologu ze wstępem narracyjnym (1,19-51) przez osobę Jana Chrzciciela stanowi świadomy wysiłek redakcyjny, aby nadać tej perykopie funkcję intertekstualną.