Siedmiokrotne "biada"

II. Egzegeza

25. Wypowiedź o czystości kubka i misy może być rozumiana dosłownie albo metaforycznie, albo też częściowo dosłownie, a częściowo metaforycznie.
Za rozumieniem metaforycznym, tzn. takim, w którym uczeni i faryzeusze pojmowani są jako kubki i misy, przemawia w szczególności następny w. 26: Faryzeuszu ślepy, oczyść najpierw wnętrze kubka, aby jego zewnętrzna strona stała się czysta. Wydaje się, że tutaj nie mówi się o naczyniach, ale o ludziach, którzy na zewnątrz są czyści (= pozory prawości), ale wewnątrz takimi nie są. Wypo­wiedź jest zatem metaforyczna. W znaczeniu dosłownym trudno uznać wypo­wiedź za zupełnie sensowną, jako że oczyszczenie wnętrza kubka nie powoduje automatycznie oczyszczenia jego zewnętrznej strony. Wypowiedź może nato­miast odnosić się do wnętrza, czyli serca człowieka.
Takie objaśnienie, tj. objaśnienie metaforyczne, doskonale harmonizuje z ca­łym nauczaniem Jezusa. W Kazaniu na Górze kieruje się On przeciwko korze­niom zła, które mieszczą się we wnętrzu i sercu człowieka (antytezy; zob. także 6, 22-23). Podobna idea pojawia się również w 15, 11 (por. 15, 18-20; także 7, 17-18). Jezus stwierdza tam, że to, co pochodzi z serca, zanieczyszcza człowie­ka. Jest więc rzeczą naturalną, aby ww. 25-26 rozumieć w ten sposób, że jeśli ktoś oczyści wnętrze swego życia, to w konsekwencji i zewnętrzna strona stanie się czystą. Za metaforyczną interpretacją w. 26 przemawia także trudność wy­jaśnienia, w jaki sposób treść harpagē (zdzierstwo) i akrasia (niepowściągliwość, samopobłażliwość) można byłoby odnieść dosłownie do czystości naczyń. Są to bowiem wady, które wypełniają i zanieczyszczają serce człowieka, nie zaś kubki i misy. Wreszcie, nieobecność słowa misa (paropsis) w w. 26 zdaje się wskazy­wać, że oczyszczenie naczyń ma tu drugorzędne znaczenie (por. Garland, Intention, 141-150).
Nie brak jednak uzasadnienia dla interpretacji dosłownej. Użycie l. mn. pełne są (gemousin) w w. 25 wyraźnie zakłada, że podmiotem jest kubek i misa. Brak jest jakiejkolwiek gramatycznej wskazówki ze strony tekstu, że Mateusz od­nosi czasownik gemousin (pełne są) do czegoś poza naczyniami. Tekst w swym brzmieniu nie mówi o tym, czym są uczeni i faryzeusze, ale co czynią. Oczyszcza­ją oni zewnętrzną stronę kubka, podczas gdy najpierw powinni oczyścić stronę wewnętrzną. Dlaczego tak? Otóż szkoła Hillela uważała, że strona wewnętrzna jest istotnie ważna, zaś strona zewnętrzna jest zawsze nieczysta. Tak więc z per­spektywy Hillela zewnętrzna strona nie może uczynić nieczystą strony wewnętrz­nej. Szkoła Szammaja natomiast twierdziła, że strona zewnętrzna i wewnętrzna są jednakowej ważności. Z punktu widzenia Hillela w. 26 jest oczywisty. Tak więc ww. 25-26 krytycznie odnosiłyby się do praktyki Szammaja.
Przyjmując, że wypowiedź została wzięta z tradycji zasadniczo niezmienio­nej, odpowiedź na pytanie, co jest ważne - wewnętrzna czy zewnętrzna strona, czy obydwie - zdaje się potwierdzać opinię Hillela. Wewnętrzna jest ważniejsza. Zarazem jednak od razu zainteresowanie zmierza w kierunku moralnym. Na­czynia wypełnione są jedzeniem zdobytym nieuczciwie i spożywanym w sposób nieumiarkowany. A w takiej sytuacji rytualne oczyszczanie na niewiele się zda. Jest to więc zwrócenie się przeciwko faryzeuszom, którzy tak bardzo są wrażliwi na drobiazgowe kwestie dotyczące czystości rytualnej, okazując równocześnie brak zainteresowania czystością moralną. Pomijają oni podstawowe przykazanie Prawa Mojżeszowego, a mianowicie prawo miłości bliźniego. Naczynia mogą być rytualnie czyste, ale ich zawartość, pokarm i napój, moralnie nieczyste, po­nieważ są osiągane niesprawiedliwie i niepowściągliwie.