Wylęknieni i obdarowani (1)

W kulturze greckiej pod pojęciem pokoju ro­zumiano czas i stan różny od stanu wojny, przy czym ten ostatni był w roz­ważaniach Greków stanem normalnym, pokój zaś czasem wyjątkowym. Eirene, grecka bogini pokoju, przedstawiana była z rogiem obfitości, z którego rozdawała swe bogactwa. W niektórych wyobrażeniach towarzyszy jej Plu­ton symbolizujący dobrobyt, a stąd już niedaleko do utożsamienia pokoju ze spokojem[5]. W rzymskim prawie pokój zabezpieczony był porządkiem państwowym. Pax romana panująca za czasów Oktawiana Augusta stała się wzorcem życia państwowego. Być może właśnie pod wpływem tych tęsknot do opowiadania o narodzeniu Jezusa w wersji Łukaszowej dostały się słowa proklamowane przez chóry anielskie: „Chwała Bogu na wysokościach, a na ziemi pokój ludziom Jego upodobania" (Łk 2,14). Sami bowiem mieszkań­cy imperium oczekiwali dziecięcia, które wprowadzi pokój, a którego postać opiewał Wergiliusz:

„Sama kołyska tobie kwiatami zakwitnie,
Wąż jadowity zginie i zginie podstępnie trujące
Ziele; powszędy róść asyryjski balsam ci będzie"^[6].

Jeśli zbieżność ta jest zamierzona przez Łukasza, a w zapowiedzi dziecięcia widzieć samego Augusta, nie dziwi fakt, że jego imię pojawia się w opowiadaniu o narodzeniu Jezusa. Na jego bowiem rozkaz sporzą­dzono spis ludności w całym państwie, natomiast nowo narodzonemu Jezusowi ewangelista przypisał cesarskie tytuły Zbawcy (Soter) i Pana (Kyrios)^[7].
Trzy idee, bóstwa, pokoju i zbawienia, które spotykają się w Łukaszowym tekście o ukazaniu się Jezusa apostołom, znalazły się także w rzymskiej uchwale, mówiącej o zmianie kalendarza, która umieszczona została na mar­murowych stelach w azjatyckich świątyniach Romy i Augusta:

„Podczas gdy opatrzność [...] uświetniła nasze życie obecnością najwyższego dobra, Augusta, i w swej dobroci ofiarowała nam i tym, którzy nadejdą po nas zbawcę, który doprowadził do zakończenia wojny, i który zaprowadzi powszechny pokój i porzą­dek [...] z takim skutkiem, że narodziny naszego boga oznaczać będą początek dobrej nowiny dla świata [...] przeto Grecy w Azji uchwalili, że nowy rok rozpocznie się dla wszystkich miast 23 września [...] w dniu urodzin Cezara"^[8].

Zadziwiające, że zbieżność pojawia się nawet w terminologii, gdyż używa się tu sformułowania „dobra nowina" August, o którym wspomina inskryp­cja, w latach 13-9 przed Chr. wybudował na Polach Marsowych w Rzymie Ara Pacis, ołtarz, który upamiętniać miał: wprowadzony przez niego pokój^[9].

------------------------------------

[5] Pojęcia te są często używane zamiennie jako synonimy w pismach Platona (tamże, 4).
[6] Fragment ten, zaczerpnięty z Bukoliki i Georgiki Wergiliusza przytoczony został w prze­kładzie Z. Abramowiczówny (Wrocław 1953, 21).
[7] J. GNILKA, „Błogosławieni, którzy wprowadzają pokój" 5-6.
[8] F.W. DANKER, Epigraphic Study of a Graeco-Roman and New Testament Semantic Field, St. Louis 1982, 217.
[9] Zgoła inaczej ów pokój widzieli mieszkańcy Brytanii. Tacyt, w biografii swojego te­ścia Gnejusza Juliusza Agrykoli, zarządcy Brytanii w latach 77-84 po Chr., zamieścił mowę Kalgakusa, brytyjskiego dowódcy. Mówca niezbyt pochlebnie wypowiada się o Rzymianach: „Grabieżcy świata, kiedy im wszystko pustoszącym ziemi nie stało, przeszukują morze; chciwi, jeżeli nieprzyjaciel jest zamożny, żądni sławy, jeżeli jest biedny; ani Wschód, ani Zachód nie zdołałby ich nasycić; jedyni wśród wszystkich ludzi tak bogactw, jak i niedostatków z równą pożądają namiętnością. Grabić, mordować, porywać nazywają fałszywym mianem panowania, a skoro pustynię uczynią - pokoju. Jest prawem natury, że każdemu najdroższe są własne dzieci i krewni; tych uprowadza się drogą poborów, aby na obczyźnie służyli. Nasze żony i siostry, jeśli nawet chuci wroga unikną, hańbione są przez rzekomych przyjaciół i gości. Dobra i majątki zużywa się na podatki, role i doroczne zbiory - na dostawy zbożowe, a nawet ciała i ręce terają się wśród chłost i obelg przy moszczeniu dróg poprzez lasy i bagna. Niewolników, zrodzonych do niewoli, raz się sprzedaje, a nadto są oni żywieni przez swoich panów: Brytania codziennie okupuje swą niedolę i codziennie ja karmi" (Tacyt, Żywot Juliusza Agrykoli, w: Dzieła, II, tłum. S. Hammer, Warszawa 1957).